Woensdagochtend hoeven medewerkers in het Europees Parlement (EP) zich niet te vervelen. Tijdens de jaarlijkse State of the Union-toespraak van Commissievoorzitter Jean-Claude Juncker spelen zij bingo. Er circuleert een 'bullshit' bingoformulier met termen waarvan Brusselse insiders verwachten dat Juncker ze zal gebruiken: ‘Brexit’, ‘Investment plan’, ‘Solidarity’, ‘Digital Single Market’ en ‘TTIP and CETA are opportunities’. Het formulier geeft de vermoeidheid over de roep om meer visie goed weer.

Na het Brexit-referendum staat de Europese Unie (EU) voor een ‘historische uitdaging’, meldt EP-voorzitter Martin Schulz. Dit zet de toon voor de jaarlijkse toespraak, die is gemodelleerd naar de jaarlijkse toespraak van de Amerikaanse president. Juncker lijkt zich geen raad te weten met de historische uitdaging en de roep om een visie of een nieuw perspectief. Hij meldt dat zijn stelling van vorig jaar dat er ‘onvoldoende unie in de Europese Unie zit’ nog steeds geldt.

Heel veel oude plannen

De speech van Juncker bevat vrijwel niets nieuws. Hij somt een groot aantal plannen en ideeën op die al eens eerder naar buiten kwamen. Juncker betreurt de Brexit, maar de EU is niet in gevaar. Er zou een snelle Britse uittreding moeten komen. In de nieuwe situatie krijgt het Verenigd Koninkrijk geen ‘à la carte toegang tot de interne markt’. Het land zal voor die toegang vrij verkeer van personen en goederen moeten accepteren, meldt de Commissievoorzitter.

Heel wat plannen passeren de revue: handelsverdrag CETA, de ratificatie van het klimaatakkoord, bevordering van de rechtsstaat, de detacheringsrichtlijn, het tegengaan van belastingontduiking, investeringen in snel internet, meer geld in investeringsfonds EFSI, het Europese nabuurschapsbeleid, de aanpak van de jeugdwerkloosheid, herplaatsing van vluchtelingen, betere bescherming van de buitengrenzen, een echte Europese minister van buitenlandse zaken, Europese defensie en regelmatige bezoeken van Eurocommissarissen aan nationale parlementen.

Een EU-breed debat

De State of the Union is een halfslachtige traditie. Enerzijds erkent de toespraak dat het EP de belangrijkste plaats is voor Europees debat: de toespraak vindt plaats tijdens de plenaire EP-zitting in Straatsburg en direct na de toespraak vindt een debat plaats. Door de wijze waarop het EP debatteert is van een echt debat echter geen sprake: het ‘debat’ is — zoals altijd — een aaneenschakeling van losse statements. Eerst komen fractievoorzitters aan het woord, daarna onbekende Europarlementariërs. Juncker mag aan het einde reageren.

In het Europees Parlement is het eenvoudig elkaars standpunten te negeren

In het EP is het eenvoudig elkaars standpunten te negeren. Eurofiele fracties zoals de christen-democratische EVP (met onder andere de Europarlementariërs van het CDA) en de sociaal-democratische S&D (onder andere PvdA) hebben een meerderheid, steunen Juncker en hebben andere eurofiele fracties zoals de liberale ALDE (onder andere VVD en D66), de Groenen (onder andere GroenLinks) en Verenigd Links (onder andere SP en PvdD) niet nodig. De reacties van al deze fracties is grotendeels hetzelfde: zij waarschuwen voor populisme en nationalisme omdat deze verdere uitbouw van de EU verstoren. De twee eurosceptische fracties (onder andere PVV) komen er niet aan te pas.

Onvrede niet negeren

Slechts één fractie neemt een positie in tussen de eurofielen en eurosceptici: de Conservatieven en Hervormers (ECR, met onder andere ChristenUnie-SGP). Fractieleider Syed Kamall meldt dat de onvrede over de EU verder gaat dan alleen Brexit. Het is een probleem die onvrede te blijven negeren. De State of the Union bevat elk jaar weer nieuwe Europese plannen, maar hoe groter de EU, hoe groter de afstand tot de burger en hoe groter de kans op premier Wilders of president Le Pen, meldt hij. De kracht van de EU is haar diversiteit en die komt door de huidige centralisering in gevaar. Volgens Kamall moet de EU minder dingen beter gaan doen.

Deze tussenpositie zou debat kunnen oproepen, maar door de wijze van debatteren gebeurt dat niet. Alleen Guy Verhofstadt (ALDE) reageert omdat hij direct na Kamall spreekt. Hij meldt dat Kamalls visie belachelijk is en dat problemen niet verdwijnen door muren en hekken. Er moet controle worden teruggebracht in het leven van burgers door meer EU-regels. Dit kan bijvoorbeeld door een gezamenlijk migratiebeleid. Ook deze visie levert weer allerlei vragen op die in het EP niet gesteld worden.

Niet-getoetste ideeën van burgers

De uitspraken tijdens dit debat zijn veelal niet-getoetste ideeën over wat de Europese burger zou willen. In plaats van een visie te presenteren, zegt Juncker dat hij concrete resultaten wil voor de burger. Maar wat die daadwerkelijk wil en hoe men te weten komt dat het de EU is — en niet een andere overheid — die de resultaten boekt, blijft onduidelijk. De Commissie heeft 100 voorstellen ingetrokken en 80 procent minder initiatieven genomen, meldt Juncker, maar zonder een beeld van wat burgers willen blijft onduidelijk of dit helpt het vertrouwen in de EU te herwinnen.

Nederlandse Europarlementariërs komen in dit debat niet voorbij en daarmee is het de vraag of de Europese kopstukken de meningen van hun Nederlandse collega’s goed vertegenwoordigen. Voor de burger is het onoverzichtelijk. Sommige Nederlandse Europarlementariërs steunen hun eigen Europese fractie: ChristenUnie-SGP schaart zich achter ECR-fractievoorzitter Kamall, de PVV komt als enige zelf aan het woord met punten die weinig verschillen van die van Marine le Pen, en D66 laat via meerdere berichten weten achter de woorden van Verhofstadt te staan. De VVD is voor de door Verhofstadt gewenste Europese defensie.

De Nederlandse Europarlementariërs

Vaker regeert echter de onduidelijkheid. Zo noemt de SP in haar eigen communicatie de toespraak van haar fractievoorzitter Gabi Zimmer niet eens, maar presenteert ze een geheel eigen verhaal met een heel andere insteek. Deze verschillen tussen de Europese en nationale lijn zijn vooral pregnant bij PvdA en CDA, die onderdeel zijn van de twee fracties die in het EP de dienst uitmaken. Steunen zij de uiterst eurofiele lijn van hun fractievoorzitters?

Het is de vraag of de Europese kopstukken de meningen van hun Nederlandse collega’s goed vertegenwoordigen

S&D-fractieleider Pittella roept in Straatsburg op tot ‘een politieke federatie’, maar Paul Tang (PvdA) meldt dat zijn eigen fractieleider slechts bedoelt te zeggen dat de EU democratischer moet worden. Het CDA komt nergens met instemmende verklaringen over de eurofiele woorden van haar EVP-fractieleider Weber. De partij geeft geen ruchtbaarheid aan zijn eurofiele boodschap dat regeringen niet over de EU moeten klagen. De CDA-woordvoerder laat weten dat Weber vooral wilde zeggen dat lidstaten die voor een EU-voorstel stemmen, daar thuis niet op moeten inhakken, maar moeten toegeven dat ze er zelf ook voor waren.

Zo levert The State of the Union drie conclusies op: Juncker heeft een hoop plannen maar geen overkoepelende visie, veel Europarlementariërs vinden dat best en Nederlandse Europarlementariërs veranderen daar weinig aan.