In een jubelend artikel beschrijft de Chinese staatskrant Hunan Daily op 20 oktober 2017 hoe fantastisch Chinese promovendi het in het buitenland doen, en hoe essentieel ze zijn voor de strategie van de Chinese Communistische Partij. De promovendi hebben kort daarvoor het negentiende Partijcongres van de CCP via een livestream gevolgd. Volgens de krant benadrukte president Xi Jinping er dat China ‘de jeugd een schitterende rol [zal] laten spelen in de vernieuwing van het leger via wetenschap en technologie’. 

De krant beschrijft de enthousiaste reacties van de doctoraatsstudenten, die samen in een WeChat-groepje zitten. De chatgroep wordt beheerd door de universiteit waar ze zijn afgestudeerd: de National University of Defense Technology (NUDT), onderdeel van het Chinese leger. De Hunan Daily meldt:

‘Xiao Yandong staat op het punt zijn doctoraat in de Verenigde Staten af te ronden en naar China terug te keren. Hij postte op WeChat: “In het buitenland plukken ze bloemen, in China maken we honing. Mijn hart is al lang weer in het vaderland. Ik kijk ernaar uit me op wetenschappelijke en technologische innovatie te storten.”’

Ook aan de TU Delft in Nederland zit een deelnemer. De Hunan Daily: ‘Doctoraatsstudent He Lei, die in Nederland studeert, zei: het land en het leger kozen ons voor buitenlandse studies om baanbrekende wetenschap en technologie te leren en beheersen. Zo kunnen we in de toekomst de zware taak op ons nemen om het leger te versterken en te vernieuwen. We moeten de missie in gedachten houden, voldoen aan het grote vertrouwen en proberen de kernkracht te worden achter de wetenschappelijke en technologische vernieuwing van het leger.’

He Lei is dan net in Nederland gearriveerd voor een tweejarig onderzoek naar wiskundige formules. Met zo’n dertig andere in het Westen gestationeerde Chinese onderzoekers van de NUDT – allemaal promovendi – zit hij in dat WeChat-groepje. Ze wisselen ditjes en datjes uit, en moedigen elkaar aan: ‘We moeten het leger dienen met wetenschap en technologie!’, schrijft iemand.

Drie jaar later is He Lei weer in China, en terug bij de NUDT. Hij heeft er nu een vaste aanstelling als onderzoeker. De NUDT valt onder de Centrale Militaire Commissie, het hoogste militaire orgaan in China. De universiteit is onderdeel van het leger en behoort in China tot de top op het gebied van computerwetenschappen, optische- en communicatietechniek en ruimtevaart.

He Lei’s loopbaan past in een patroon. De afgelopen tien jaar kwamen minstens 93 Chinese militaire wetenschappers als promovendus of als gastonderzoeker naar Nederland. Een groot deel keerde direct daarna terug naar de militaire universiteit waar ze eerder studeerden.  Minstens acht promovendi gingen na hun terugkeer bij een afdeling van het People’s Liberation Army (PLA) werken. Zo zit een aan de TU Delft gepromoveerde wetenschapper nu bij PLA Eenheid 32381, waar hij een onderzoek publiceerde over de toekomst van robot-oorlogsvoering.

Volgens de Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (MIVD) vergaart China via deze promovendi kennis op militair relevante onderzoeksgebieden. ‘Deze mensen zijn direct te herleiden tot de defensie-industrie of tot militaire universiteiten, en de knowhow die ze opdoen, verdwijnt dus in hun militaire apparaat,’ zegt MIVD-directeur Jan Swillens. ‘Dat Chinese studenten in Nederland aan technische universiteiten promoveren in kerntechnologie is zorgelijk.’ Onder ‘kerntechnologie’ verstaat hij onderwerpen als chips, lucht- en ruimtevaarttechnologie, quantum computing en kunstmatige intelligentie.

Onderwaterlokalisatie en oorlogssimulaties

De promovendi die Follow the Money en RTL Nieuws natrokken, deden in Nederland behalve naar zulke kerntechnologie ook onderzoek naar radarsystemen, onbemande luchtvaartuigen, modellen voor oorlogssimulaties en onderwaterlokalisatie van objecten. Stuk voor stuk militair gevoelige terreinen, zeggen deskundigen.

In 2018 verscheen Picking Flowers, Making Honey. In die studie – uitgevoerd door onafhankelijk onderzoeker Alex Joske voor de Australische denktank ASPI – werd voor het eerst duidelijk dat deze buitenlandse excursies tot China’s militaire strategie behoren. Joske constateerde dat het Chinese leger wetenschappers gericht naar buitenlandse universiteiten stuurt voor dual use-onderzoek: wetenschap die zowel civiel als militair inzetbaar is.

Technologie speelt immers een cruciale rol in de militaire ambities van Xi Jinping, die wil dat zijn land in 2049 ’s werelds militaire grootmacht is. Ten overstaan van een bomvol Volkscongres omschreef Xi in 2017 technologie als ‘de kern van het vermogen om oorlog te voeren’. Daarom heeft China al jaren geleden vol ingezet op de modernisering van het PLA.

Anders dan vrijwel alle andere legers in de wereld is het PLA niet in dienst van de staat, maar van een partij: de Chinese Communistische Partij. Het land heeft zich onder Xi Jinping ontwikkeld tot wat een expert vorig jaar in Foreign Policy typeerde als een techno-totalitaire staat. De Europese commissie noemt China sinds 2019 een systeemrivaal, omdat China wereldwijd een alternatief regime promoot, dat volgens de commissie een bedreiging vormt voor onze manier van leven.

Hypersone wapenwedloop

Vorig jaar promoveerde Lv Maolong aan de TU Delft. Hij nam daar deel aan onderzoeken naar de stabiliteit en besturing van hypersone vliegtuigen, toestellen die minstens vijf keer sneller dan het geluid vliegen (MACH 5). Lv deed zijn master aan de Air Force Engineering University en kreeg daar na zijn promotie in Nederland een vaste aanstelling. De AFEU is een van de grootste universiteiten van het Chinese leger en verzorgt opleidingen in zowel de techniek en de trainingen voor luchtgevechten.

Een van de uitdagingen van hypersone vliegtuigen is nauwkeurigheid. Dat heeft te maken met de grote snelheid waarmee ze het luchtruim doorkruisen, zegt Mark Voskuijl, hoogleraar wapen- en luchtvaartsystemen aan de Nederlandse Defensie Academie. Hij bekeek op verzoek van Follow the Money en RTL Nieuws vier publicaties van Lv.

Volgens Voskuijl is de meet- en regeltechniek die Lv beschrijft, ook belangrijk voor hypersone wapens. China, de Verenigde Staten en Rusland zijn op dat gebied in een wapenwedloop verwikkeld. Vorig jaar tartte China de rest van de wereld door een test met een hypersone raket uit te voeren. Westerse lucht- en raketverdedigingssytemen zijn niet goed op deze wapens voorbereid.

Het probleem is volgens Voskuijl hoe zo’n vliegtuig zich tijdens een vlucht gedraagt. ‘Dat kunnen we nog niet heel nauwkeurig beschrijven, en de software die dat toestel bestuurt moet daar rekening mee houden. Dat is de kern van Lv’s vier wetenschappelijke publicaties.’

Het werk van Lv heeft ook een civiele toepassing, stelt Voskuijl: de ruimtevaart. ‘Hypersone vliegtuigen kunnen een alternatief zijn voor de raketten die we nu gebruiken om in de ruimte te komen.’ Hoewel hij het niet met zekerheid kan zeggen, vermoedt Voskuijl echter dat de publicaties met een militair oogmerk zijn geschreven. Defensiedeskundige Danny Pronk onderschrijft dat. ‘Als een wetenschapper van een Chinese militaire universiteit dual use-onderzoek doet, mag je ervan uitgaan dat het een militaire toepassing betreft.’

Aan de Technische Universiteit Eindhoven werkte Yangyueye Cao, die eerder aan de NUDT studeerde. In Eindhoven promoveerde ze in 2020 op UHPFRC, een betonsoort die met speciale kunststofvezels is versterkt. Die vezels maken beton, dat gewoonlijk vrij broos is, bestand tegen kogelinslagen.

Klaas van Breugel, betondeskundige en emeritus hoogleraar aan de TU Delft zegt over dit materiaal: ‘Het heeft naast een civiele toepassing – denk aan bruggen – ook een militaire toepassing: bunkers, of nucleaire installaties die je tegen aanvallen wilt beschermen.’

Defensie erkent schiettesten voor Cao te hebben uitgevoerd. Het ministerie was zelf ook geïnteresseerd in de ‘mogelijke meerwaarde’

Saillant detail: in haar promotieonderzoek bedankt Cao het Kenniscentrum Wapensystemen en Munitie van het Nederlandse ministerie van Defensie ‘voor het uitvoeren van ballistische tests’. Cao noemt de experimenten die ze in Nederland deed ‘een essentieel deel’ van haar onderzoek.

Na vragen van Follow the Money en RTL Nieuws erkent Defensie schiettesten voor Cao te hebben uitgevoerd. Het ministerie was zelf namelijk ook geïnteresseerd in de ‘mogelijke meerwaarde bij dynamische belastingen’ van UHPFRC. Er zou geen sprake zijn van een veiligheidsrisico, zegt een woordvoerder.

En He Lei? Hij werkte in Delft aan algoritmes voor planningsvraagstukken, bijvoorbeeld voor het verkeer, of voor de bedrijfsvoering van fabrieken, laat zijn Delftse promotor Mathijs de Weerdt aan Follow the Money weten. Ook dat is dual use-wetenschap, maar overwegend civiel. Daarmee vertegenwoordigt hij een andere groep militaire onderzoekers: promovendi die weliswaar naar hun militaire universiteit of het leger terugkeerden, maar die in Nederland vooral civiel onderzoek deden.

Dat geldt ook voor Yin Jiapeng, die in 2014 bij de TU Delft aan zijn promotietraject begon. Hij werkte met weerradarsystemen en onderzocht onder meer hoe je een weerradar met behulp van een drone kunt kalibreren. Nadat hij in 2019 zijn proefschrift had verdedigd, keerde Yin terug naar zijn alma mater: de NUDT. Daar ging hij aan de slag bij het State Key Laboratory of Complex Electromagnetic Environment Effects on Electronics and Information System. Dat laboratorium heeft, blijkens hun website, bijgedragen ‘aan de wapens en uitrusting van de nationale defensie’.

Bij het State Key Laboratory hield Yin zich nadien bezig met phased array radars, een systeem dat op de modernste kleine oorlogsschepen te vinden is. De schotel ervan bestaat uit duizenden kleine radars die elk hun eigen bundel signalen kunnen versturen. Zo kun je objecten op grotere afstanden en gedetailleerder lokaliseren dan met traditionele radars mogelijk is.

Deze technologie is typisch dual use: nuttig voor meteorologische observaties en air traffic control, maar ook voor militaire doeleinden. Zo kun je met het radarsysteem in de lucht een vliegtuig volgen en tegelijkertijd op land een voertuig. Rust je er militaire schepen mee uit, dan kun je vanaf zee ballistische raketten opsporen en uitschakelen. Volgens een defensiedeskundige die op verzoek van Follow the Money een onderzoek van Yin beoordeelde, is de beschreven technologie ook toepasbaar op militair gebied.

Bij deze onderzoeken werkt Yin steevast samen met een oud-medewerker van de TU Delft: Pang Chen, die twee jaar voor Yins komst gastonderzoeker bij dezelfde Delftse vakgroep was. In zijn cv meldt Pang dat hij deelnam aan ‘geavanceerd onderzoek naar wapens en uitrusting’.

Brandstof voor hypersone wapens 

In 2016 promoveerde Ma Likun, die een masterdiploma van de NUDT had behaald, aan de TU Delft. Hij deed er onderzoek naar het snel en nauwkeurig uitrekenen van het gedrag van kleine vlammen in laboratoriumopstellingen. De rekenmodellen die hij in Delft ontwikkelde, kunnen worden toegepast op branders in hogetemperatuurovens, gasturbines en automotoren: civiel onderzoek dus, zegt zijn promotor Dirk Roekaerts. Zijn proefschrift kreeg het predicaat cum laude.

Ma trad vervolgens in dienst als hoogleraar bij de NUDT en ging onderzoek doen bij het Science and Technology on Scramjet Laboratory, een NUDT-lab dat onder meer onderzoek doet naar hypersone voortstuwing. Daar boog hij zich de afgelopen jaren over scramjet-technologie: straalmotoren die ontworpen zijn voor snelheden boven MACH 5.

Ook dit is dual use-wetenschap, zegt Voskuijl. Voor Follow the Money bekeek Voskuijl twee wetenschappelijke publicaties over scramjets waaraan Ma werkte, nadat een aanstelling kreeg bij de NUDT. De technologie die erin wordt bestudeerd, is onontbeerlijk voor de ontwikkeling van hypersone wapens, concludeert Voskuijl.

De fusie van civiele en militaire kennis

Civiele kennis die naderhand opduikt in een militair jasje is geen toeval, maar beleid. China heeft er zelfs een term voor: civil military fusion. Het concept werd al door Mao Zedong en zijn opvolgers benut, maar Xi Jinping zette het in om van het Chinese leger de technologisch meest geavanceerde krijgsmacht ter wereld te maken. Xi ontvouwde die plannen op het partijcongres dat He Lei in Delft en de andere WeChattende promovendi in opdracht van de NUDT volgden.

Een van de hoekstenen van dat beleid is het wegnemen van barrières tussen civiel onderzoek en de commerciële sector enerzijds en militair onderzoek en de defensie-industrie anderzijds. Alex Joske, die bij het ASPI het onderzoek leidde naar de samenwerking tussen Westerse universiteiten en Chinese militair-academische instellingen, vindt om die reden dat zelfs civiel onderzoek van militaire wetenschappers een risico herbergt. ‘Zelfs als je een militaire promovendus geen militair gevoelig onderzoek laat doen, reik je die alsnog vaardigheden aan om beter onderzoek te kunnen doen voor het Chinese leger,’ stelt Joske.

Achteraf beschouwd vindt Ma’s promotor dat ook. Emeritus hoogleraar Dirk Roekaerts meldt Follow the Money dat Ma’s masterdiploma van de NUDT meer implicaties had dan hij indertijd besefte. Het is ‘niet zomaar een vooropleiding, maar een opleiding die ook iets terugverlangt van haar studenten. Ik heb verdere samenwerking met NUDT afgehouden, maar natuurlijk is mijn bijdrage aan zijn opleiding wel ten goede gekomen aan de NUDT, alleen al omdat hij daar nu een uitstekend hoogleraar is, die nieuw onderzoek kan aansturen.’

Ook Simone Baldi, Lv’s promotor, zou met de kennis van nu een andere keuze hebben gemaakt. Herman Russchenberg – die Yin onder zijn vleugels nam – laat Follow the Money weten geen studenten van de NUDT meer te willen aannemen. Jos Brouwers, Cao’s begeleider, zegt dat hij toen hij haar in 2017 aannam, er geen restricties waren. Wanneer zich weer iemand van de NUDT meldt, zal hij ‘daarover navraag doen’.

De promotoren zeggen dat ze met hun promovendi duidelijke afspraken hebben gemaakt: alle onderzoeksresultaten moeten worden gepubliceerd. ‘Er gaat dus niet meer kennis naar China dan wanneer het onderzoek door een Europeaan gedaan zou worden; immers ons beleid is dat van open science,’ meldt He Lei’s begeleider Mathijs de Weerdt.

Toch is dat niet de oplossing, denkt Voskuijl. ‘Die papers zijn vrij kort, dan kun je niet alle details doorgronden. De kennis om die technieken toe te passen zit toch echt in de onderzoeker zelf. En die gaat terug naar China.’

De militaire promovendi houden in het buitenland doorgaans contact met hun alma mater. Het ASPI toonde al eerder aan dat de NUDT zelfs specifiek beleid heeft om contact te houden met haar ‘overzeese personeel’. Het WeChat-groepje van He Lei is dan ook opgezet door een ‘promovenditeam’ van de NUDT, dat er regelmatig studiemateriaal post zodat de promovendi ‘gelijke tred kunnen houden met de geest van het negentiende Partijcongres’.

Cao – de beton-onderzoeker –- bedankt in haar proefschrift haar NUDT-docenten omdat ze haar aanmoedigden in het buitenland te promoveren, en voor hun ‘voortdurende vertrouwen, steun en begeleiding’. Een andere promovendus bedankt zijn NUDT-hoogleraar in zijn proefschrift: ‘Gedurende deze jaren was u begaan met mijn onderzoeksvorderingen en persoonlijke ontwikkeling.’ 

Zowel het ASPI als de MIVD stellen dat de promovendi geen andere keus hebben dan terugkeren naar China en daar hun kennis in te zetten voor defensie-doeleinden. ‘Ze krijgen een beurs van de Chinese staat en mogen dan in het buitenland studeren, maar daar staat wel iets tegenover’, zegt MIVD-directeur Swillens. Die indruk heeft ook hoogleraar Roekaerts. ‘Ik heb begrepen dat Ma in een systeem zat waarbij een hogere instantie mensen toewijst aan universiteiten,’ zegt hij.

Veel talent, plus extra geld

Volgens het ASPI heeft het Chinese leger sinds 2007 ongeveer 2500 wetenschappers naar buitenlandse universiteiten uitgezonden. De Verenigde Staten waren volgens de denktank de populairste bestemming, afgaande op het aantal papers dat zowel een Amerikaanse academicus als een Chinese militaire academicus als auteur heeft.

Nederland staat op de achtste plek, opvallend hoog voor zo’n klein land. Volgens de MIVD is dat niet zonder reden: ‘In Nederland hebben we veel hoogwaardige kennis, zowel bij Nederlandse universiteiten en kennisinstellingen als bij bedrijven,’ zegt Swillens. ‘En dus zijn we voor Chinese defensie een buitengewoon belangrijk doel.’

Per wetenschapper die bij hen promoveert, krijgt een universiteit circa 83 duizend euro van het Rijk

Ook het beleid dat de Nederlandse overheid jarenlang voerde, lijkt een rol te spelen: Nederland wilde die Chinese studenten maar al te graag binnenhalen. ‘Het aantrekken van talentvolle Chinese promovendi naar Nederland is een belangrijk speerpunt in de Nederlandse strategische kennisagenda,’ schreef het ministerie van Buitenlandse Zaken in september 2010 in een vertrouwelijk memorandum aan het ministerie van Onderwijs.

De universiteiten dachten er net zo over: behalve talent nemen de meeste promovendi ook een beurs van de China Scholarship Council mee. Bovendien krijgen Nederlandse universiteiten een geldbedrag van het Rijk voor elke wetenschapper die bij hen promoveert: voor 2022 is dat circa 83 duizend euro per promovendus, laat het ministerie van Onderwijs aan RTL Nieuws en Follow the Money weten.

Academische vrijheid

Nederland heeft geen wetten die samenwerking met buitenlandse onderzoekers, universiteiten en instituten verbiedt, op twee uitzonderingen na. Ze mogen niet samenwerken met studenten en wetenschappers die bij Noord-Koreaanse of Iraanse nucleaire- of raketprogramma’s zijn betrokken, en niet samenwerken met mensen of instellingen die bij terroristische activiteiten zijn betrokken.

Welke Chinese promovendi hier komen studeren, en hoeveel, houdt geen enkele universiteit centraal bij. Het is immers verboden om bepaalde informatie – zoals het land van herkomst – over groeperingen bij te houden als daar geen juridische grondslag voor is. En geen enkele universiteit weigert onderzoekers van militaire universiteiten een promotieplaats.

Alleen de faculteit Luchtvaart- en Ruimtevaarttechniek van de TU Delft accepteert geen promovendi van de NUDT meer, al geldt die maatregel niet voor andere Chinese militaire universiteiten. Een woordvoerder van de TU Delft laat weten dat de universiteit ‘voorzichtiger’ is geworden met het aannemen van promovendi, maar laat in het midden wat dat inhoudt.

Volgens Jan Swillens van de MIVD spelen hoogleraren een belangrijke rol in het beschermen van Nederlandse kerntechnologie. ‘Zij weten als geen ander wat echt belangrijke kennis is, waar van we moeten voorkomen dat die in verkeerde handen valt.’

Soms zullen wetenschappelijke idealen door zo’n keuze sneuvelen, zegt hoogleraar Dirk Roekaerts, die promovendus Ma begeleidde. ‘Als wetenschappers houden we hoog dat wetenschappelijke kennis voor iedereen beschikbaar moet zijn, zeker als die medegefinancierd is door de belastingbetaler. Anderzijds houden we hoog dat samenwerking met alle lagen van de bevolking en alle landen ter wereld een zeer hoog goed is. De harde werkelijkheid verhindert dat we deze principes tot het uiterste kunnen doorvoeren.’