Onder een krat verse witvis in een winkeltje in Chinatown Amsterdam, ten oosten van de Wallen, ligt een stapel Chineestalige kranten – de United Times. Het vocht uit de vis druipt op de krantjes. Daarin staat met vetgedrukte karakters: ‘Ambassadeur Tan Jian heeft officieel protest ingediend.’ De Chinese ambassadeur komt bij de Nederlandse overheid poolshoogte nemen over de recente sancties tegen China wegens de mensenrechtenschendingen in Xinjiang, staat er. Volgens het artikel is de ‘zogenaamde mensenrechtenkwestie’ gebaseerd op leugens, valse informatie en opgeblazen feiten. Bron van het artikel: de Chinese ambassade in Nederland.  

De Chinese president Xi Jinping is al jaren bezig om zijn grip op binnen- en buitenlandse media te versterken. Dat lijkt te werken, ook in Nederland. Chineestalige kranten zoals de United Times en online media proberen de Chinese diaspora – naar schatting zo’n 100.000 mensen in Nederland – te bedienen met nieuws over Nederland. Chineestalige nieuwsmedia die kritisch berichten over de CCP, zijn in Nederland allemaal verdwenen. 

Wat zijn de consequenties? In Engeland, Australië en Nieuw-Zeeland waarschuwen onderzoekers en autoriteiten voor Chinese beïnvloeding via de media, omdat ze bang zijn voor inmenging tot aan de verkiezingen toe. 

In het onderzoek uit maart 2021 van China-deskundige Frank Pieke van de Universiteit Leiden naar Chinese invloed in Nederland, concludeert hij dat er sprake is van ‘een zekere mate van invloed’ van de CCP op de Chinese bevolking, organisaties en media in Nederland, en dat die invloed ‘in de afgelopen twintig jaar duidelijk groter is geworden’.

Invloed van CCP op de Chinese bevolking in Nederland is afgelopen twintig jaar duidelijk groter geworden

De risico’s van die invloed zijn concreet. Integratiedeskundige Han Entzinger (emeritus hoogleraar aan de Erasmus Universiteit Rotterdam) ziet dat ook gebeuren met andere autocratische regimes die invloed zoeken buiten hun landsgrenzen. ‘Een belangrijk risico schuilt in de beïnvloeding van de internationale opinie. Vooral als de groep Chinezen in een land groeit, wordt de invloed van dit soort Chineestalige media ook belangrijker. Een risico kan zijn dat de Chinese staat zo probeert verkiezingen in andere landen te beïnvloeden, zoals Rusland dat op dit moment al doet.’

United Times

In de Haagse Chinatown staat het ene restaurantje – dumplings, zelfgemaakte noedels, bubble tea – naast het andere. In een van de zaken gaat de verse noedelsoep onafgebroken over de toonbank. Bij de ingang ligt een stapel kranten. Ook hier de United Times.

De krant ligt bij Chinese restaurants, kapperszaken en supermarkten. Dat is ook het doel van de krant: in 2010 is de United Times opgericht om Chinese gemeenschappen in Nederland van nuttige informatie over Nederland te voorzien. De krant wordt gratis uitgedeeld in een oplage van 45.000 exemplaren, verschijnt driewekelijks, ook in de rest van de Benelux en Duitsland. 

De meeste artikelen zijn in het Chinees vertaalde Nederlandse nieuwsberichten, maar hier en daar publiceert de United Times ook artikelen die standpunten verdedigen die in lijn zijn met die van de CCP. Hongkongse activisten zijn ‘vermoedelijke misdadigers die de staatsmacht ondermijnen’, China heeft ‘de Beijing Olympics van 2022 niet nodig, maar de wereld wel’ en Taiwan is volgens de United Times al ‘75 jaar terug bij het moederland’. De Chinese ambassade heeft in de krant een vaste column over actuele zaken.

Chen Guangping (54), de eigenaar, directeur en hoofdredacteur van de United Times maakt er geen winst mee, vertelt hij in een interview met Chinees staatsmedium China News. Hij kan net de drukkosten dekken. De krant wordt drijvende gehouden door advertenties en het doorplaatsen van Chinese en vertaalde Nederlandse content. Het is voor Chen een passieproject. Hij hoopt ermee ‘overzeese Chinezen te verenigen en te dienen’.

De ‘overzeese Chinezen’ (Chinezen buiten China) waar Chen het over heeft, schotelt hij een heel specifiek beeld van China voor. De United Times heeft een samenwerkingsverband met het Chinese staatsmedium China News Service: het plaatst stukken door en neemt het logo en de huisstijl over. 

Chen Guangping onderhoudt volgens Chinese media ook banden met het Verenigd Front, een Chinese staatsorganisatie die zich richt op het beïnvloeden van discussies over China wereldwijd. In de krant publiceert hij pamfletten van verenigingen die verbonden zijn met die organisatie. Een van de Chineestalige pamfletten roept de Nederlandse Tweede Kamer bijvoorbeeld op om de Nederlandse motie over de Oeigoerengenocide weer in te trekken. De initiatiefnemer van het pamflet stelt dat de genocide een smerige westerse leugen is om de reputatie van China te besmeuren. ‘De Nederlandse politiek’ moet zich volgens die initiatiefnemer niet ‘bemoeien’ met de binnenlandse aangelegenheden van China. 

Goed voor je reputatie

Een krant die naar eigen zeggen een nog grotere oplage heeft dan de United Times – 50.000 – is Asian News. Chinese restaurants, kapsalons: de krant is op elke voor de Chinese gemeenschap in Nederland belangrijke plek te vinden. Ook deze krant werkt samen met Chinese staatsmedia.

Het medium onderscheidt zich met een online Nederlandstalige versie. De inhoud van die Nederlandse versie is opvallend anders dan die van de Chinese; zo wordt het nieuws van de ambassade en over China niet vertaald naar het Nederlands.

‘Zo’n krantje is goed voor je profilering, zo laat je zien: ik ben belangrijk’

Asian News maakt wel winst, blijkt uit de jaarrekeningen. Daarin lijkt het voor een Chineestalige krant in Nederland relatief uniek. De United Times leidt volgens de jaarrekeningen structureel verlies. 

Een derde Chineestalige krant in Nederland, de China Times – een krant die zich vooral richt op de zakelijke Chineestalige markt – heeft de boekhouding totaal niet op orde. De krant heeft naar eigen zeggen een oplage van 50.000, maar hoeveel die opbrengt is onduidelijk. De bv waarin China Times is ondergebracht, publiceert al drie jaar geen jaarstukken meer.

De motieven voor het uitgeven van zo’n krant zijn niet altijd zakelijk van aard. China-deskundige Frank Pieke sprak voor zijn onderzoek over Chinese media een aantal hoofdredacteuren van Chineestalige kranten. ‘Zo’n krantje is goed voor je profilering, zo laat je zien: ik ben belangrijk. Ook de samenwerking met China kan goed zijn voor je reputatie, zowel in China als bij invloedrijke lieden van de Chinese gemeenschap in Nederland. Het laat zien: kijk, de Chinese regering vertrouwt me. Je ontleent er je legitimiteit aan als blad.’

Online censuur 

Het grootste lezerspubliek van Chineestalige media in Nederland bevindt zich tegenwoordig online. Met name op de WeChat-app, een soort super-app die wordt gebruikt om berichten mee uit te wisselen, als sociaal medium, en om officiële accounts te volgen die content delen. Wereldwijd gebruiken zo’n miljard mensen de app. Ook in Nederland is de app populair onder mensen die Chinees spreken of een Chinese achtergrond hebben. 

Maar de content op WeChat wordt zwaar gecensureerd door de Chinese overheid. Doordat Nederlands-Chinese media ingeschreven staan op de Chinese versie van WeChat [zie kader], vallen hun artikelen onder Chinese censuurregels. Al zouden ze op hun WeChat-kanaal artikelen proberen te schrijven over – bijvoorbeeld – de bloedig neergeslagen studentenopstanden van 1989, dan verschijnen die door de censuur niet eens op het platform.

GoGoDutch

Van de Nederlands-Chinese platforms op WeChat is GoGoDutch veruit het grootste. Met op dit moment soms wel 9.000 lezers per artikel is het platform erg populair. Ter vergelijking: er woonden in 2019 ongeveer zo’n 36.500 mensen met een Chinees paspoort in Nederland.
Dit online platform richt zich vooral op jonge Chinezen in Nederland: de schrijfstijl is jeugdig en het platform strooit met gif’s, uitroeptekens, memes, emoticons en hartjes.

Het platform is opgericht door twee Chinese oud-studenten in Nederland, omdat zij vonden dat er in Nederland te weinig voor Chinezen makkelijk toegankelijke informatie beschikbaar was. Een belangrijk deel van de content op de website bestaat uit vertaald en samengevat Nederlands nieuws, van het ANP of Nederlandstalige media, bijvoorbeeld over nieuwe coronamaatregelen in Nederland. Het lezerspubliek bestaat uit de bredere Chinese gemeenschap in Nederland, studenten, expats, en toeristen.

De uit China afkomstige Bei Wang volgt GoGoDutch met interesse. Ze heeft een eigen mediaconsultingbureau (voor bedrijven die op Chinese digitale media willen adverteren) en is coördinator van de Digital China-minor aan de Hogeschool Utrecht. ‘Platforms zoals GoGoDutch zijn vaak commercieel. Mensen gebruiken ze voor praktische en persoonlijke redenen. Welke basisscholen zijn er voor mijn kind? Hoe werkt de Nederlandse huizenmarkt? Het is een online gemeenschap, en nieuws is een praktische bijzaak.’

De artikelen die Gogodutch op WeChat deelt, volgen de officiële lijn van de CCP. Vooral als het gaat om ‘omstreden’ onderwerpen zoals Hong Kong, Taiwan, Tibet of Xinjiang. Een artikel dat het platform overneemt van het staatsmedium Chinese News Service behandelt bijvoorbeeld de kritiek van kledingketen H&M op de mensenrechtenschendingen in Xinjiang. Het artikel beschrijft de ‘massale verontwaardiging van Chinese netizens (online bevolking, red.)’ over de uitspraak van H&M. Een Chinese verslaggever zegt dat ‘de zogenaamde dwangarbeid en discriminatie van etnische minderheden in Xinjiang’ een ‘complete leugen’ zijn die volgens de Chinese overheid opzettelijk zijn verzonnen. 

Het platform biedt ook plek voor politiek getinte berichtgeving van de Chinese ambassade in Nederland. Zo prijkt er een Chinese propagandadocumentaire over Xinjiang onder een artikel waarin de woordvoerder van de Chinese ambassade in Nederland verdedigt dat het land de Oeigoerse genocide ontkent. 

Voor Bei Wang is het vanzelfsprekend dat er dit soort content op staat. Kritische inhoud zou haar verbazen. ‘Dat mensen niet op GoGoDutch discussiëren over bepaalde onderwerpen, komt omdat het vooral op WeChat wordt gebruikt.’ Chinezen zijn bekend met wat wel en niet kan op de app. ‘Als ze gesprekken over dit soort onderwerpen willen voeren, doen ze dat fysiek of op Whatsapp.’

Op uitnodiging van Xi

Alle ‘overzeese media’ worden iedere twee jaar uitgenodigd voor het Global Chinese Media Forum-congres dat staatsmedium China News Service in verschillende Chinese megasteden organiseert. 

Sinds 2009 richt China zich onverbloemd op beïnvloeding van de internationale publieke opinie. Dat gaat via een gecoördineerde internationale propagandacampagne, waarvan ook buitenlandse Chineestalige media zoals de Nederlandse onderdeel zijn. China trok daar in 2009 zo’n 45 miljard Chinese Yuan voor uit (toen ongeveer 5 miljard euro).

‘CNS beheert een wereldwijd netwerk van Chineestalige media die het in het geheim beheert of waar het zelfs stiekem eigenaar van is’

Voor de propagandacampagne gebruikt de Chinese overheid het Verenigd Front – een organisatie met een breed palet aan taken voor de Chinese overheid, onder andere beïnvloeding van Chinezen buiten China en propagandavoering. 

Het Verenigd Front gebruikt Chinese staatsmedia zoals China News Service (CNS) om grip te krijgen op het internationale narratief over China. Dat doet het door via CNS artikelen in lokale Chineestalige nieuwsmedia door te plaatsen. ‘De propaganda van CNS past in de definitie van de EU van hybride oorlogsvoering,’ schrijven onderzoekers van de Praagse Charles University in hun in juli dit jaar gepubliceerde rapport Covert propaganda operations in plain sight. ‘Het bureau beheert een wereldwijd netwerk van Chineestalige media die het in het geheim beheert of waar het zelfs stiekem eigenaar van is.’ Hybride oorlogsvoering houdt in dat een land stiekem oorlogsmethodes gebruikt zonder dat de andere partij weet dat ze oorlog met elkaar voeren. 

Internationale parallellen

In verschillende landen is deze bedekte manier van propaganda voeren al aan de kaak gesteld. In Australië – een land met een relatief grote Chinese gemeenschap – werden onafhankelijke Chineestalige media zodanig geïntimideerd door Chinese overheidsvertegenwoordigers dat ze ophielden te bestaan. 

In Nieuw-Zeeland publiceerde onderzoeker Anne-Marie Brady in 2017 het rapport Magic Weapons, over de invloed van de CCP in Nieuw-Zeeland, via onder meer de Chineestalige media. Na de publicatie werd Brady uitgebreid online door Chinese media door het slijk gehaald, en werd ze ook fysiek geïntimideerd, doordat bijvoorbeeld haar autobanden werden lekgestoken en er bij haar werd ingebroken. 

In Engeland is de zendvergunning van de Chinese zender Chinese Global Television Network (CGTN) ingetrokken, omdat die rechtstreeks onder de Chinese Communistische partij valt. Dat gaat in tegen de Britse mediawetgeving. Chinese staatsmedia noemden deze beslissing ‘een aanval op de vrijheid van meningsuiting’. Ook Taiwan blokkeerde in november 2020 een populaire Chinese zender, omdat die desinformatie zou verspreiden. 

De Italiaanse Chineestalige krant Cina in Italia, verbonden aan de China News Service, claimt volgens het rapport Covert propaganda operations in plain sight zelfs openlijk te streven naar beïnvloeding van de manier waarop de Italiaanse gemeenschap over China praat. 

In Nederland vindt Follow the Money eveneens Chinese overheidsinvloeden in Chineestalige media: de Chinese mediacongressen, de online censuur, het overnemen van content van verschillende Chinese staatsmedia en het doorplaatsen van columns van de Chinese ambassade. Ook de (enkel in het Chinees uitgegeven) pamfletten die de Nederlandse motie over de Oeigoerengenocide veroordelen, wijzen op invloed vanuit Beijing.

De Chinese diaspora is in toenemende mate het doelwit van Chinese propaganda en desinformatie. Dat stelt ook Maria Repnikova, een professor aan de Georgia State University die gespecialiseerd is in Chineestalige media en de soft power van China. Tegen Follow the Money zegt ze: ‘De Chinese staat doet veel moeite om de Chinese diaspora te beïnvloeden, ook via de media.’ Die invloed via de media kan directe gevolgen hebben als nieuwsberichten enkel uit de hoek van de Partij komen. ‘Mensen zullen zich meer aansluiten bij de partij, of dat nu goed is of slecht. Xi en zijn aanhang zullen een grotere invloedssfeer hebben.’

Hoe kan het anders? 

Maar Repnikova komt ook met oplossingen. Het is volgens haar mogelijk kritische Chineestalige media in het buitenland te organiseren. 

Jonge Chinezen zijn op zoek naar het open gesprek, zegt Chinese-media-expert Bei Wang. Deze groep noemt zich ‘inbetweeners’: ze voelen zich zowel Chinees als Nederlands, maar beide identiteiten botsen soms. Ze zouden graag ook in de Chinese taal meer informatie vanuit diverse invalshoeken vinden, zegt Wang.

Inbetweeners voelen zich zowel Chinees als Nederlands, maar beide identiteiten botsen soms

Repnikova ziet als mogelijke oplossing dat Chinese journalisten zich – met eventuele financiële steun – aansluiten bij reeds bestaande platforms. Of dat er beurzen voor trainingen in journalistiek worden aangeboden aan Chinese studenten. 

Frank Pieke onderschrijft die laatste oplossing. Volgens hem is het ook best mogelijk om in Nederland een medium op te zetten dat niet CCP-geallieerd is. Met name als het nieuws over heel Azië brengt, en niet alleen over China. Zo kunnen makkelijker bronnen uit verschillende media worden overgenomen. Uit China, maar ook uit bijvoorbeeld Taiwan. 

In Nederland was er zelfs een tijdje zo’n medium, de website Helan Online, die nieuws maakte over Nederland voor een Chinees publiek. De site werd veel door Chineestaligen in Nederland geraadpleegd. Helan Online was onderdeel van de Nederlandse Wereldomroep. Die is in 2011 voor een deel wegbezuinigd. Ook Helan Online raakte een groot deel van zijn subsidies kwijt, waardoor het gaandeweg zijn journalistieke functie verloor [zie kader].

Om nu weer een nieuwsplatform zoals het oorspronkelijke Helan Online van de grond op te bouwen, is moeilijker dan het lijkt, vertelt oud-hoofdredacteur Ardi Bouwers. ‘Je moet mensen op de hele lange termijn zover krijgen dat ze andere informatie toelaten. Als je naar de antivaxers kijkt, zie je hoe moeilijk dat is.’ 

Een ander probleem is dat er zoveel verschillende Chinese groepen met zoveel verschillende achtergronden van nieuws moeten worden voorzien. ‘De Nederlandse regering heeft het uit handen laten vallen. Het was er, met de Chinese website van De Wereldomroep, maar dan zijn er bezuinigingen, schrappen ze iets en denken een aantal jaren later: goh, misschien was het toch wel nuttig.’

‘Voor eerdere bezuinigingen betalen we nu een hoge prijs’

‘Voor eerdere bezuinigingen betalen we nu een hoge prijs,’ concludeert ook professor Frank Pieke van de Universiteit Leiden. ‘Namelijk mogelijk veel meer invloed van de Chinese regering. Misschien had Beijing anders toch wel invloed uitgeoefend op alle Chineestalige media hier, maar we hebben het ze wel heel makkelijk gemaakt.’

Pieke vindt het belangrijk dat Nederland meer zijn best doet om de Chinese gemeenschap aan zich te binden. Dat kan door meer samen te werken met Chinese partners, maar dan onder zorgvuldige supervisie en volledige transparantie. Ook een breed overlegorgaan met de Chinese gemeenschap kan volgens hem nuttig zijn, maar ‘met daarin niet alleen de usual suspects met nauwe banden met de Chinese overheid’. Zijn conclusie: ‘China is veel meer dan de CCP, en daar moeten we op inzetten.’

Reactie Chineestalige nieuwsmedia

We contacteerden voor dit artikel alle bij ons bekende Chineestalige media in Nederland. Van China Times en Asian News kregen we een afwijzende reactie, van de United Times mochten we niet binnen komen op het hoofdkantoor en dienden we alles op de mail te zetten, maar daarna kregen we geen reactie meer. Ook de andere media reageerden niet op onze mails, berichten of telefoontjes.

Reactie ministerie van Buitenlandse Zaken

Wat vinden jullie ervan dat er in Nederland geen Chineestalige nieuwsmedia meer over zijn die kritisch over de CCP berichten? 

‘Idealiter is er op elk medium een breed nieuwsaanbod. Het kabinet heeft een nationaal mediabeleid dat zich ten doel stelt om mediapluralisme te bevorderen en daarbij ruimte biedt aan eenieder maar niet gericht is op specifieke groepen in Nederland. Vanuit dit mediabeleid zorgen we onder meer voor de financiering van het publieke omroepbestel en innovatie binnen de mediasector.’

Gaan jullie stappen ondernemen naar aanleiding van het rapport van Frank Pieke van het Leiden Asia Centre uit maart dit jaar? 

‘Het rapport concludeert dat de mate van invloed en beïnvloeding door de Chinese overheid en de CCP onder de Chinese en Chinees-Nederlandse bevolking in NL tot op heden beperkt is. Tegelijkertijd constateert het rapport dat de basis voor beïnvloeding van Chinese Nederlanders wel is gelegd en de potentie voor inmenging daarmee aanwezig. 

Voor een effectieve aanpak van ongewenste buitenlandse inmenging zet het kabinet allereerst in op het continu versterken van onze informatiepositie, onder ander door onze informatie- en veiligheidsdiensten, samenwerking met onze internationale partners, met name binnen Europa, het aanspreken van landen die zich schuldig maken aan ongewenste inmenging in Nederland, het verhogen van de weerbaarheid van de kwetsbare groepen in Nederland en het gecoördineerd optreden en verstoren bij actuele of dreigende incidenten. Er vindt een constante toets plaats of deze aanpak volstaat en of zich nieuwe dreigingen of dit gebied aandienen.’

Correctie:

In een vorige versie van dit artikel stond een stukje over de voordelen van de Chineestalige media om zich op de Chinese versie van WeChat in te schrijven, zoals het elke dag kunnen posten van een artikel in plaats van vier keer per maand. Maar met een bepaald soort account – een subscription account – kun je ook iedere dag posten. Mogelijk zijn er wel andere voordelen verbonden aan een account op de Chinese versie, maar dit is er dus niet een van.