De logica achter TTIP is dat meer handel zorgt voor meer banen. Ervaringen uit het verleden met vrijhandelsverdragen, zoals NAFTA (het handelsverdrag tussen Mexico, de VS en Canada), leren ons grote vraagtekens te zetten bij deze bewering. Want meer handel en export kan ook leiden tot verlies van banen en een verslechtering van arbeidsomstandigheden. Volgens Europees handelscommissaris Cecilia Malmström is het heel simpel: 'Meer open markten zorgen voor nieuwe exportkansen en dat schept werkgelegenheid. Vijf miljoen mensen in de EU hebben een baan dankzij onze export naar de VS. We willen graag meer van dat soort banen en TTIP geeft daarvoor een impuls’. De Europese Commissie presenteert TTIP dan ook als een grote banenmotor die zal zorgen voor 2,2 miljoen nieuwe banen wereldwijd. Honderdduizenden in Europa en één miljoen in de VS. Voor Nederland is de voorspelling dat TTIP op termijn 29.535 banen zal opleveren.

Uitspraak van Mark Rutte in de uitzending van Nieuwsuur, 25 april 2014.

Maar levert TTIP wel meer banen op? De Europese Commissie zegt dat als we kijken naar omzet en werkgelegenheid elk miljard aan handel in de EU goed is voor ongeveer 15.000 banen. Dan is de rekensom: TTIP levert in de prognoses € x miljard extra op aan exporten, en dus neemt het aantal banen in de EU dan met ‘idem’ zoveel miljoen toe. Het Centre for Economic Policy Research (CEPR) bracht voor de Europese Commissie de verwachte kosten en baten van TTIP in kaart. Zij gaat er voor het gemak van uit dat extra winsten van bedrijven besteed worden aan het aannemen van nieuw personeel. De Europese vakbondskoepel ETUC heeft felle kritiek op deze aanname. Want waarom wordt er blind van uitgegaan dat dit geld gaat naar het creëren van nieuwe banen in plaats van winstuitkeringen voor aandeelhouders? Die kritiek wordt verder onderbouwd door een onderzoek van econoom Jeronim Capaldo die is verbonden aan de gerenommeerde TUFTS University in de Amerikaanse staat Massachusetts.

TTIP zou geen banen opleveren, maar 600.000 arbeidsplaatsen kosten

Capaldo baseert zich op dezelfde cijfers als de rapporten van de EC, maar hij komt tot radicaal andere conclusies: TTIP zou geen banen opleveren, maar 600.000 arbeidsplaatsen kosten. En in Noord-Europa zouden werknemers er, vanwege ontslag en de neerwaartse druk op lonen, gemiddeld € 4.800 op achteruit gaan. De uitkomsten van Capaldo komen overeen met ervaringen van vergelijkbare handelsverdragen uit het verleden (zie kader). Zelfs het CEPR moet toegeven dat zeker op de korte termijn de werkloosheid zal toenemen. Door het TTIP-verdrag zullen sommige sectoren mensen ontslaan en andere sectoren juist mensen aannemen (en het kost natuurlijk tijd - en geld - om een nieuwe baan te vinden.) Het CEPR schat dat door TTIP in Europa 6 op de 1.000 werknemers − of tussen de 430.000 en 1,1 miljoen mensen werkloos zullen raken, in ieder geval tijdelijk. Vooral oudere en laagopgeleide werknemers lopen het risico om langdurig werkloos te raken. Het is immers lastig om zo maar even te wisselen van vakgebied.

Snelweg naar slechtere arbeidsomstandigheden

De vakcentrale FNV betitelt TTIP als een ‘snelweg naar slechtere arbeidsomstandigheden in Europa’. Belangrijke beschermende binnenlandse wet- en regelgeving wordt in TTIP vooral beschouwd als een hindernis die moet worden geëlimineerd. Deze logica dreigt de fundamentele rechten van werknemers aan te tasten. De Europese vakbeweging ETUC waarschuwt dan ook dat de VS de internationale arbeids- standaarden van de International Labour Organisation (ILO) niet erkent en dat het regelmatig fundamentele arbeidsrechten schendt. Ook in Europa zet het bedrijfsleven de politiek onder druk om arbeid te flexibiliseren en het ontslagrecht te versoepelen. Om concurrerend te blijven met de VS, waar het minimumloon en de arbeidsstandaarden lager liggen, zou zo een race to the bottom ontstaan, een neerwaartse spiraal richting de laagste standaard.

Handelsverdragen leiden tot toenemende ongelijkheid

Europese en Amerikaanse vakbonden wijzen verder op de ervaringen met NAFTA, dat net als TTIP was gericht op liberalisering en deregulering van handel en investeringen. Dit soort verdragen kent sterke en afdwingbare rechten voor internationaal opererende bedrijven en investeerders. Maar arbeidsrechten worden op geen enkele manier bindend vastgelegd. Daarom zien we dat onder NAFTA de handel toenam, de bedrijfswinsten enorm stegen, maar dat de lonen omlaag gingen in alle bij het verdrag betrokken landen. Werknemers zien hier dus niets van terug: de ongelijkheid is in de VS, Canada en Mexico toegenomen en ook de niveaus van sociale bescherming zijn daar gedaald. De Amerikaanse bonden stellen dat vrijhandelsverdragen het moeilijk, en soms zelfs onmogelijk, maken om sociaal beleid op te stellen dat gericht is op een eerlijker verdeling van de welvaart. Zij waarschuwen op basis van de ervaringen met NAFTA ook voor verplaatsing van (Amerikaanse) werkgelegenheid naar die Europese lidstaten waar arbeidsbescherming en lonen lager liggen dan in de rest van de EU, zoals in Polen, Roemenië, Bulgarije en Slowakije. TTIP zal zeker niet de pijnloze stimulans voor economische groei en welvaartsstijging betekenen die voorstanders ons graag beloven. Vrijhandelsverdragen zijn misschien goed voor de bedrijfswinsten, maar slecht nieuws voor werknemers en het aantal banen. Deze publicatie kwam tot stand door de samenwerking tussen de journalisten Sophia Beunder, Bas van Beek en Jilles Mast van Platform Authentieke Journalistiek (PAJ), Stichting Onderzoek Multinationale Ondernemingen (SOMO) en het Transnational Institute (TNI). Illustraties: Milo.