Voormalig Tweede Kamerlid Clemens Bosman is vorige week door de rechtbank Overijssel in Zwolle veroordeeld wegens het plegen van een financieel misdrijf. Bosman, die in 1985-1986 acht maanden voor het CDA in de Kamer zat, kreeg deze veroordeling voor het ‘leiding geven aan een stichting die valsheid in geschrifte heeft gepleegd’.

Bosman ‘heeft doelbewust een valse factuur op laten maken en als echt en onvervalst op laten nemen in de administratie’

Het vonnis van de rechtbank is helder: Bosman ‘heeft doelbewust een valse factuur op laten maken en als echt en onvervalst op laten nemen in de administratie van Stichting Dienstverlening Serviceflats (SDS). Dit met als enig doel dat verdachte niet in privé, maar SDS de factuur voor zijn privé-uitgaven zou voldoen.’

Met zijn veroordeling schrijft Bosman geschiedenis. Het is uiterst zeldzaam dat (ex-)Kamerleden tegen een strafrechtelijke veroordeling aanlopen. Volgens journalist Bart de Koning, opsteller van de Politieke Integriteitsindex, werd er nooit eerder een (ex-)CDA-Kamerlid strafrechtelijk veroordeeld.

Bij de VVD werden al vaker (ex-)Kamerleden veroordeeld. Zo werd voormalig Kamerlid Robin Linschoten strafrechtelijk veroordeeld wegens belastingfraude. Hij wist onlangs in hoger beroep alsnog een gevangenisstraf van vijf maanden (waarvan drie voorwaardelijk) te ontlopen. De VVD’er werd uiteindelijk door het Hof in Amsterdam tot een werkstraf van 100 uur veroordeeld. Net als Linschoten ontkomt Clemens Bosman aan een verblijf achter de tralies. Het Openbaar Ministerie eiste dat de oud-politicus 10 maanden zou worden opgesloten, maar de rechter oordeelde anders.

Zeventien valse facturen

Bosman werd vervolgd voor criminele handelingen die hij als bestuurder van de Stichting Dienstverlening Serviceflats (SDS) en de Stichting Dienstverlening Serviceflats Inkoop (SDSI) zou hebben verricht. SDS werd in 1996 opgericht en levert 'professionele ondersteuning' en een scala aan diensten – van bestuurlijk advies tot administratie – aan de bewoners van seniorencomplexen. Bosman opereerde via de stichtingen vaak op niet-integere wijze, toonde onderzoek van Follow the Money, Trouw en KRO NCRV al in 2014 aan.

 Bosman en SDS manoeuvreerden zich in een positie – vaak als extern adviseur of extern VvE-bestuurder – waarbij zij de gang van zaken konden beïnvloeden. Dat leidde geregeld tot inkoop van weer andere diensten van SDS, vaak tegen hoge kosten. Soms werden bewoners onder druk gezet hun woningen onder de marktwaarde te verkopen aan gelieerde vastgoedhandelaars. ‘Er werd gebruik gemaakt van paniekzaaierij, leugen, bedrog, misleiding en het achterhouden van feiten,’ schreef een bewoner van een serviceflat waar Bosman de scepter zwaaide in 1998 in een brief aan zijn medebewoners. Na de publicaties van Follow the Money, Trouw en KRO NCRV trok Bosman zich terug als bestuurder van de stichtingen. Dat element blijkt voor de bewijsvoering van het OM van groot belang.

Volgens het OM zou Bosman aan beide stichtingen leiding hebben gegeven en daar de bedrijfsadministratie hebben vervalst. Het OM noemt een bedrag van ruim 145.000 euro aan gemiste belastinginkomsten; de openstaande belastingschuld van de twee stichtingen van SDS bedraagt 2,7 miljoen euro.

‘Het moet niet gekker worden. Dit is echt valsheid in geschrifte’

De FIOD trof bij onderzoekingen liefst 17 valse facturen aan bij de twee stichtingen. ‘Hetzelfde liedje’ wordt volgens het OM met ‘steeds terugkerende akkoorden’ afgespeeld. Tijdens de zitting citeerde de officier van justitie uit verklaringen van getuigen die facturen uit de administratie van SDS kregen voorgelegd. Een van de mensen die zo’n factuur zou hebben verzonden, zei tegen de FIOD zijn handtekening onder het document niet te herkennen: ‘De handtekening die er staat is absoluut niet mijn handtekening. lk zal u mijn handtekening laten zien. Het moet niet gekker worden. Dit is echt valsheid in geschrifte.’

Bewoners van serviceflats hebben de nodige ervaring met dit type voorvallen, maar hadden vaak moeite om bewijs te overleggen: de administratie bevond zich veelal buiten hun bereik. Oud-medewerkers van SDS vertelden FTM in 2014 over ‘spookfacturen’: serviceflats ontvingen van verschillende bedrijven facturen, met vrijwel identieke opmaak, zonder dat daar diensten tegenover stonden.

Uit het vonnis blijkt echter dat Bosman voor het grootste deel van de hem ten laste gelegde vergrijpen wordt vrijgesproken. Slechts een enkele valse factuur wordt hem toegerekend. De rechter oordeelde dat er onvoldoende bewijs lag om, na zijn terugtreden bij de stichtingen in 2014, zijn betrokkenheid bij de andere valse facturen aan te tonen. Het dossier van de officier van justitie bevatte ‘onvoldoende wettig en overtuigend bewijs’ dat Bosman na zijn terugtreden bij de twee stichtingen ‘nog een aansturende, bepalende rol binnen de organisaties heeft gehad’.

De woordvoerder van het OM laat weten dat het er geen hoger beroep wordt ingesteld: ‘Het OM berust zich in het feitelijk oordeel van de rechter. We zijn tevreden over een deel van de bewezenverklaring. We zijn niet voornemens om in hoger beroep te gaan.’

Bewijsrechtelijk aantonen dat iemand leiding heeft gegeven aan een verboden gedraging – zoals het opmaken en in de administratie opnemen van valse facturen – is vaker een struikelblok voor een officier van justitie. De Amsterdamse strafrechtadvocaat Jacqueline van den Bosch legt uit hoe dat zit: ‘Doorgaans vormt de vraag of de leidinggevende strafrechtelijk aansprakelijk is, het sluitstuk van een opsporingsonderzoek. De zaak van zo iemand rond zien te krijgen, is bewijsrechtelijk vaak complex, veel lastiger dan de zaak tegen de onderneming zelf. Dat ene e-mailtje van de baas waaruit blijkt dat hij wel degelijk kennis heeft van de strafbare handeling, kan heel moeilijk te vinden zijn. Daarnaast gaat het bij feitelijk leiding geven vaak om subtiele signalen, geen zaken die op schrift zijn gezet.’

Volgens Van den Bosch maakt het veel uit hoe een onderzoek wordt ingezet: ‘Als Openbaar Ministerie zul je daarvoor middelen en mensen moeten inzetten en die zijn schaars. Daarom is de vraag naar de aansprakelijkheid van leidinggevenden in wezen een opportuniteitsvraag, en één die de politiek aangaat, want het vergt veel tijd en inzet van opsporingsinstanties, terwijl het budget er nu onvoldoende op is ingericht.’

Manipuleren van vergadernotulen

‘lk ben verantwoordelijk voor de onderneming [..] maar ik heb nog nooit iets aan de administratie gedaan en ik heb nog nooit een factuur gemaakt,’ zei Bosman bij zijn eerste verhoor door de FIOD. De officier van justitie haalde eind augustus deze passage aan in zijn requisitoir. Bosman had tijdens zijn verhoor ook aangegeven ‘never nooit’ betalingen te doen, omdat hij daar geen verstand van zou hebben. 

Bosman beroept zich tegenover bewoners van serviceflats en zijn zakenrelaties echter op een academische graad. Tegen de FIOD zegt Bosman dat hij die in Leuven heeft behaald, in de econometrie. Of hij die studie ooit heeft afgerond, is zeer twijfelachtig; zeker is dat hij acht jaar wethouder van Financiën was in de gemeente Gorinchem. Mede om die reden achtte de officier zijn beweerdelijke financiële onkunde ongeloofwaardig.

Oud-medewerkers van SDS en andere betrokken vertelden FTM in de loop der jaren dat Bosman juist heel goed is in lezen van jaarrekeningen. ‘Waar geld is, is Bosman. Waar Bosman is, is het geld weg,’ zei een van hen.

Of hij nu financieel onkundig is of niet, het OM moest bewijzen dat Bosman opdracht had gegeven om de valse facturen te laten opmaken en in de administratie te laten opnemen. En hoewel getuigen verklaarden dat Bosman zich met de administratie bemoeide, was dat niet voldoende. Een getuige kan verklaren dat iemand opdrachten geeft tot het doen van bepaalde overboekingen, maar was het ook die ene overboeking? Daarvoor kon het OM geen hard bewijs aanleveren. Uit de verslagen van de vergaderingen van de stichtingen blijkt volgens de rechter niet dat dat er in 2015 ‘over het opmaken van facturen of het verwerken ervan in de bedrijfsadministratie is gesproken’.

‘Hij schrapte altijd in de notulen, of zette er onwaarheden in,’ verklaarde een oud-medewerker

Notulen en verslagen van vergaderingen zijn overigens een heikel punt als het om Bosman, SDS en de VvE’s van serviceflats gaat, zo bleek eerder uit onderzoek van Follow the Money. Zulke stukken werden in het verleden veelvuldig door de oud-politicus gemanipuleerd. ‘Hij schrapte altijd in de notulen, of zette er onwaarheden in,’ verklaarde een oud-medewerker van SDS.

‘Een groter feitencomplex’

Dat er rond rond Clemens Bosman meer speelt, is volgens de officier van justitie ook duidelijk. Hij wees in zijn requisitoir op de eerdere publicaties van Follow the Money uit 2014, waarin Clemens Bosman de hoofdrol had: ‘Het vervalsen van de bedrijfsadministratie van de stichtingen, lijkt instrumenteel te zijn geweest aan een groter feitencomplex zoals dat naar voren komt in de genoemde perspublicaties.’ 

Dat blijkt onder andere uit een boekenonderzoek van de belastingdienst in 2019 bij Robo BV, waarvan Bosman enig bestuurder is en samen met zijn echtgenote aandeelhouder. Daar blijken verdachte facturen naar boven te zijn gekomen: ‘Facturen uit 2014 tot en met 2018 die vermoedelijk vals zijn.’ Volgens het OM lijkt Bosman ‘gewoon door te zijn gegaan, zelfs na aanvang van het strafrechtelijk onderzoek, met het plegen van fraude’.

Uit het artikel dat Follow the Money begin september publiceerde, bleek inderdaad dat Bosman op de achtergrond nog steeds de hem kenmerkende activiteiten ontplooit en greep heeft op de serviceflats die door SDS worden beheerd.

Een handjevol bewoners van Residentie Meilust in Bergen op Zoom meldde zich na die publicatie met getuigenissen en documenten over de beheerders van de serviceflat: daaronder bevond zich ook Clemens Bosman. Een bewoner schrijft: ‘Met meer dan gemiddelde belangstelling heb ik kennis genomen van uw diepgravende en gedetailleerde onderzoek naar de handel en wandel van deze wolf in schaapskleren. Dit betekent voor mij en andere bewoners een extra steun in de rug om met nog meer energie de handschoen tegen deze schurk op te nemen.’

‘Veel bewoners worden geregeerd door angst en zijn bang voor mogelijke represailles’

En: ’De stijl van Bosman in bewonersvergaderingen is er één van bluf, grootspraak, veel praten weinig zeggen en daar waar nodig bewoners kleineren of terechtwijzen. [..] Veel bewoners worden geregeerd door angst en zijn bang voor mogelijke represailles.’

Om de medebewoners te verduidelijken met wie ze te maken hebben, heeft een van de bewoners FTM’s publicatie van begin september geprint en in veertigvoud binnen het wooncomplex verspreid. Dat kwam Bosman te weten, en hij stuurde de bewoners onmiddellijk een brief waarin hij zijn grieven over de actie uit. 

Meteen na het vonnis bracht Bosman de bewoners van Residentie Meilust per brief op de hoogte: ‘Van de 18 aanklachten zijn er 17 niet bewezen, niet toegewezen, hetgeen een volledige vrijspraak voor deze aanklachten heeft opgeleverd. Voor één aanklacht is een bewezenverklaring uitgesproken, maar dit feit was in het onderzoek in 2016 al toegegeven. Dit ging om een foutief geboekte factuur in 2012.’

De laatste zin is feitelijk onjuist. De rechter oordeelde immers dat hij ‘doelbewust een valse factuur’ had laten opmaken om zichzelf te bevoordelen. De ex-politicus en zelfbenoemde doctorandus hoeft daarvoor de gevangenis niet in, maar is wel degelijk strafrechtelijk veroordeeld en moet een geldboete van 18 duizend euro betalen.

Bosman in zijn brief aan de bewoners van Residentie Meilust: ‘Persoonlijk vindt [sic] ik het jammer dat “de groep” niet de durf heeft gehad om rechtstreeks met mij te communiceren, maar zich heeft verlaagd tot het gebruik maken van het anoniem verspreiden van publicaties van een journalist.’ Het veroordeelde ex-Kamerlid eindigt de brief opgewekt: ‘U mag van mij verwachten dat ik met vol enthousiasme verder zal werken aan het optimaliseren van het woongenot in Meilust.’

Wederhoor

Follow the Money vroeg Clemens Bosman telefonisch om een reactie op de strafzaak. ‘Geen commentaar’, luidde zijn antwoord.