Wie Lowlands vorig jaar noodgedwongen moest overslaan, snakt waarschijnlijk naar een circle pit waarin honderden mensen doorweekt van andermans zweet tegen elkaar opspringen of rondrennen. En als dat niet helemaal jouw muziek is, dan naar een extatische dancenacht in een dampende Bravo-tent met een paar duizend andere nachtbrakers.

Alles wees er tot voor kort op dat die unieke, fysieke festivalervaring deze zomer eindelijk weer kon worden beleefd. Dankzij groeiende immuniteit voor covid en de afnemende druk op de zorg kregen meerdaagse evenementen van het demissionaire kabinet toestemming om weer los te gaan.

Maar op 9 juli kwam er slecht nieuws. Na het fiasco van ‘Dansen met Janssen’ – waarmee Hugo de Jonge, demissionair minister van Volksgezondheid, het nachtleven aanprees als beloning voor jongeren die zich lieten prikken met het vaccin van Johnson & Johnson – schoot het aantal positieve tests weer omhoog. 

Slecht geventileerde clubs

Door het blinde vertrouwen van het kabinet in Testen voor Toegang van de Stichting Open Nederland kon corona in slecht geventileerde clubs om zich heen grijpen. De hoopvolle stemming over een summer of love was snel vervlogen. De festivals zijn de echte pineut: meerdaagse evenementen zijn tot 14 augustus verboden.

Lowlands hoopt van 20 tot en met 22 augustus 60.000 bezoekers te verwelkomen op het festivalterrein in Biddinghuizen, maar verkeert nu in grote onzekerheid. Pas op 13 augustus beslist het kabinet of het muziekfestijn mag doorgaan. Op basis waarvan is onbekend. Het noemt tot op heden geen grenswaarden voor besmettingsaantallen of ziekenhuisbezettingen waarbij evenementen weer mogelijk zouden zijn.

‘Normaal gesproken praat ik liever over de inhoud van ons programma,’ zegt Eric van Eerdenburg, die sinds 2000 directeur is van Lowlands. Hij introduceerde er de Coolpolitics-debatten en later de Lowlands University en het Filosofisch Café, waarmee het festival bezoekers uitdaagt stil te staan bij maatschappelijke vraagstukken en wetenschap. Van Eerdenburg werkte voor Lowlands ook al in de muziek, onder andere bij boekingskantoren en Boudisque, een keten van platenspeciaalzaken in Amsterdam, Utrecht en Nijmegen.

In de eerste week van juli wilde hij zich nog niet publiekelijk uitspreken over het kabinetsbeleid, omdat toen de gesprekken met het ministerie van Volksgezondheid in volle gang waren. 

Nu het hele festival op losse schroeven staat praat hij wel met Follow the Money – en niet over de inhoud van het programma. Lowlands wordt volgens hem ‘in een onmogelijke situatie gemanoeuvreerd’: de opbouw van het terrein, de levering van voedsel en drank, het vastleggen van de artiesten, ‘dat regel je niet in een week’. 

Van Eerdenburg vertelt vanachter zijn bril met groen getinte glazen over het rampjaar dat achter hem ligt, de onzekerheid nu en de toekomst van de culturele sector in een wereld waarin corona niet meer weggaat. ‘Op een gegeven moment is de inspiratie op. Dat zie je bij tal van artiesten. De speed of life is eruit en het wordt tijd dat die terugkeert.’ 

Cultuur is meer dan franje

Op een terras in Amsterdam-Noord steekt Van Eerdenburg zijn tweede peuk van de morgen op. Hij lacht als hij herhaalt wat Hugo de Jonge in de Tweede Kamer zei toen de theaters en bioscopen moesten sluiten: Kijk je toch thuis ‘een mooie dvd’. 

‘Hoe kun je dat nou zeggen?’ 

Het steekt hem enorm dat het kabinet doet alsof cultuur maar ‘franje’ is. ‘Cultuur is de samenkomst van gelijkgestemde zielen. Zoiets belangrijks kun je niet te lang stilleggen. Er moet dan ook zo snel mogelijk een eind komen aan de restricties.’

Corona haalt de speed of life eruit en het wordt tijd dat die terugkeert

Van Eerdenburg vindt het onbegrijpelijk dat de culturele sector telkens aan het kortste eind trekt. ‘Winkelcentra, bouwmarkten en IKEA-filialen mochten open terwijl je daar prima online kunt bestellen. Ondertussen waren theaters en poppodia gesloten. Maar cultuur kun je niet verplaatsen naar een online-omgeving. Dat is niet hetzelfde. Op de festivals, in Paradiso en de clubs, daar gebeurt het. Daar kom je elkaar tegen, vindt het sociale leven plaats en bruist de energie. Daar ontmoet je je partner en filosofeer je over het leven. Door dat anderhalf jaar lang te verbieden misken je de schade aan de geestelijke gezondheid van jonge mensen. Dat gaan we nog merken.’ 

Van Eerdenburg heeft begrip voor de gecompliceerde situatie: ‘We weten niet waar de snelle stijging van besmettingen toe leidt. Mojo Concerts, de organisator van Lowlands, en ik voelen de verantwoordelijkheid om niet als een kip zonder kop te openen. Nuance is ons zeker niet vreemd, dus ik snap dat we even moeten afwachten. Maar pas op 13 augustus uitsluitsel geven is onacceptabel.’ 

Hij denkt dat het kabinet al veel sneller duidelijkheid kan verschaffen: ‘Leiden deze besmettingen tot extra ziekenhuisopnames? Wordt dat verontrustend? Dat weet je toch al veel eerder dan 13 augustus?’

Fieldlabs

De evenementensector verwijst naar de fieldlab-experimenten onder leiding van OMT-lid Andreas Voss, hoogleraar infectiepreventie aan de Radboud Universiteit Nijmegen, om te onderzoeken of evenementen als Lowlands veilig zijn. De conclusie: ja, mits met de juiste voorzorgsmaatregelen.

Van Eerdenburg: ‘De fieldlabs hebben aangetoond dat in een gecontroleerde setting de risico's van besmetting op een festival vergelijkbaar zijn met de risico’s die mensen lopen in een supermarkt, bouwmarkt of volle winkelstraat.’ 

Waarom ging het begin juli dan toch fout in de horeca? Van Eerdenburg zoekt de oorzaken – naast het Dansen met Janssen – bij fraude met testbewijzen, slechte toegangscontroles, slecht geventileerde ruimtes en te veel in één keer. 

Op Lowlands zal dat anders zijn, denkt hij, met strikte controles en met een betere luchtkwaliteit in de tenten die vanwege de geluidsvergunning ‘s nachts afgesloten moeten zijn. Hij baseert zich op de Fieldlabs, een initiatief van de evenementensector. 

Twee testevenementen, een dance- en een rockfestival, vonden plaats op het Lowlands-terrein in Biddinghuizen. Daarbij werd onder andere onderzocht hoe ventilatie bijdraagt aan de luchtkwaliteit. De bezoekersdynamiek werd in kaart gebracht door contactmomenten te registreren. Meer dan 80 procent van de bezoekers werd van tevoren en achteraf getest op corona. Er vonden nauwelijks besmettingen plaats.

Het evenement van 13 maart is uiteindelijk niet doorgegaan. Op 20 en 21 maart werden achteraf 12 en 14 mensen positief getest. Niet duidelijk is of zij hun besmettingen tijdens het evenement of daarna opliepen. Bron: fieldlabevenementen.nl

De testevenementen duurden een dag en werden bezocht door circa 2.000 bezoekers. De onderzoekers trekken geen conclusies over de schaalbaarheid van hun testresultaten naar meerdaagse festivals, waarbij 60.000 mensen zich 72 uur lang bewegen tussen camping en festivalterrein en van podium naar podium. 

Op een festival is de aanwezigheid van besmettelijke mensen nooit uit te sluiten. Omdat de gevoeligheid van de testen geen 100 procent is zal – zelfs met uitgebreid vooraf testen – een op de vijf besmettelijke personen toch een negatief testresultaat laten zien. Dat grootschalige evenementen geen noemenswaardige besmettingshaarden zijn kan daarom niet met zekerheid worden geconcludeerd.

‘Alle lichten stonden op groen en nu springt ineens alles op rood’

Volgens van Eerdenburg zijn de fieldlabs echter ‘het beste bewijs dat we hebben’. ‘Je moet toch ergens op kunnen terugvallen? Wat is de proportionaliteit van de maatregelen versus het risico dat je loopt? De regering onderbouwt dat soort zaken helemaal niet, terwijl wij een jaar lang gedegen onderzoek hebben uitgevoerd onder leiding van een OMT-lid en verschillende universiteiten waaronder de TU’s in Twente, Eindhoven en Delft. Uit die experimenten kwam naar voren dat de risico’s aanvaardbaar zijn, en die opvatting werd ook door de overheid gedeeld. Alle lichten stonden op groen en nu springt ineens alles op rood.’ 

Van Eerdenburg is wel blij dat het garantiefonds voor afgelaste evenementen van 385 miljoen euro is aangevuld met nog eens 135 miljoen. ‘De overheid komt ons tegemoet en geeft hiermee ook toe dat er fouten zijn gemaakt. Het wispelturige beleid en het gebrek aan duidelijke kaders zijn de oorzaak van deze onwerkbare onzekere situatie.’ 

Ademruimte

Nu wordt 100 procent van de kosten gecompenseerd wanneer een evenement niet doorgaat. ‘Die regeling geeft ons ademruimte zodat we door kunnen gaan met de opbouw. Alle artiesten worden betaald, ook wanneer ze uiteindelijk niet mogen spelen.’

Vorig jaar leed alleen al Mojo, het bedrijf achter Lowlands, circa 1,5 miljoen euro schade doordat het festival niet doorging, zegt Van Eerdenburg. Dit jaar staat de belastingbetaler volledig garant voor eventuele verliezen van de organisatie en voor die van de toeleveranciers en artiesten. Om hoeveel geld het precies gaat wil van Eerdenburg niet zeggen, maar als het festival niet doorgaat loopt de totale schade waarschijnlijk in de vele miljoenen. 

Als het festival niet doorgaat loopt de schade voor de belastingbetaler waarschijnlijk in de miljoenen

Er werd voor dit jaar alleen al voor 13 miljoen euro aan entreetickets verkocht, waaruit de kosten voor de opbouw en de geboekte artiesten worden betaald. Normaal gesproken komt daar een minstens zo grote omzet aan drank en eten bovenop. 

‘Hoe langer het kabinet wacht met besluiten nemen, hoe hoger de kosten. Wij moeten bij de overheid een budget indienen van de te verzekeren som en spreken zelf staffels af met onderaannemers. Over minder dan een week gaat die staffel verder omhoog en loopt de schade hoger op. Na controle van de accountants wordt het geld uitgekeerd.’

Van Eerdenburg wil dat het kabinet vaart maakt met groene licht voor het festival, maar hij wil evengoed meer duidelijkheid over de beleidsdoelstellingen: ‘De discussie die wat mij betreft ook gevoerd moet worden: streven we nou naar nul besmettingen of naar beheersbaarheid van de ziekenhuiscapaciteit?’ 

‘Er is altijd gezegd dat wanneer de ouderen en kwetsbaren gevaccineerd zijn, en de druk van de zorg af is, het virus vrij mag rondwaren. Wanneer die situatie is bereikt – en daar gaan we toch zo langzamerhand naartoe – moet de regering zich niet blindstaren op het aantal positieve testuitslagen. Wees eerlijk over het aantal bedden dat nog beschikbaar is voor covid-patiënten, en zeg toe dat de overige zorg niet meer wordt stilgelegd. Je kunt toch niet tot het einde der dagen de hele wereld blijven stilleggen?’ 

Het ministerie van Volksgezondheid zegt tegen Follow the Money dat ‘als wordt besloten dat er weer meerdaagse evenementen mogelijk zijn’ dat ‘voorlopig met coronatoegangsbewijzen zal moeten gebeuren.’ Mensen die niet volledig zijn gevaccineerd, zullen zich tijdens een meerdaags evenement meermaals moeten laten testen. Hoe dat precies in zijn werk moet gaan zal het kabinet bepalen in overleg met de evenementensector. 

Tussentijds testen is een grote logistieke uitdaging. En er zullen honderden mensen naar huis worden gestuurd met een valspositieve testuitslag. Bovendien ontstaat er een tweedeling tussen de gevaccineerden en niet-gevaccineerden. Tegelijkertijd blijft de kans aanwezig dat mensen, ondanks alle voorzorgsmaatregelen, ernstig ziek worden als gevolg van besmetting op het festival. 

De kans blijft bestaan dat mensen, ondanks de voorzorgsmaatregelen, ziek worden na besmetting op het festival

Wat doen de stress van corona en de restricties met de spirit van Lowlands? Blijft er nog wel wat over van de Free State of Llow? Van Eerdenburg: ‘We moeten schipperen tussen wat nog acceptabel is voor ons als merk en wat de overheid ons oplegt.’ 

Hij zegt zeker niet blij te zijn met een tweedeling tussen gevaccineerden en ongevaccineerden. ‘Maar we worden tot uitzonderlijke maatregelen gedwongen. De jeugd zat anderhalf jaar opgesloten en wil heel graag. Lowlands is voor veel mensen een mijlpaal in hun leven. Dat is voor ons een drijfveer om te zoeken naar een manier die veilig genoeg is en werkbaar blijft. Ook economisch gezien hebben wij, plus alle toeleveranciers en de zzp'ers die voor ons werken het keihard nodig om open te gaan.’

‘Natuurlijk zullen er mensen thuisblijven, maar ik denk dat de meesten bereid zijn om mee te werken met het testbeleid. We hebben op basis van de beschikbare cijfers berekend dat op 20 augustus circa 10.000 man nog niet dubbel gevaccineerd is. Als we daar de testcapaciteit voor krijgen, kunnen we dat nog bolwerken. Maar wanneer je iedereen moet gaan testen, ook degenen die al wel volledig zijn gevaccineerd, is het niet meer haalbaar.’

Omgekeerde wereld

Volgend jaar moet alles echt terug naar normaal, zegt Van Eerdenburg. ‘Het is natuurlijk de omgekeerde wereld dat je jezelf overal moet identificeren en moet aantonen dat je niet ziek bent. Alle ouderen en zwakkeren hebben straks de kans gehad om zich te laten vaccineren. Daarna moet de samenleving weer accepteren dat risico’s bij het leven horen: wanneer je de straat oversteekt, wanneer je iemand tegenkomt met de griep – en nu ook met covid.’

Wat als er volgend jaar vlak voor het festivalseizoen weer een nieuwe variant opduikt? Van Eerdenburg steekt nog een sigaret op en schudt het hoofd: ‘Verontrustend dat de doelstellingen nu aan het schuiven zijn van druk op de zorg naar een lage besmettingsgraad. Deze uitzonderlijke situatie moet eindig zijn. Daar moeten we met zijn allen voor waken.’ 

‘Er wordt vaak gezegd dat de cultuur de voorloper is op de maatschappelijke discussie. Dat valt in de praktijk behoorlijk tegen.’ Subsidies spelen daarbij volgens Van Eerdenburg een rol: ‘Als de subsidieverstrekker zegt dat we linksaf moeten slaan dan zie je de meesten ook die kant op bewegen. Veel kunstenaars schrijven naar subsidies toe, dat zie je in het theater en de filmwereld volop.’ 

Complottheorieën

Maar ook de cultureel ondernemers – de commerciële sector van de cultuur – zijn niet geheel onafhankelijk. Van Eerdenburg: ‘Wij moeten elk jaar weer van de overheid een vergunning krijgen. Die kwam dit jaar met een addendum in verband met covid. Begrijpelijk, maar de discussie die we nu moeten voeren: hoe gaat dat addendum er zo snel mogelijk weer vanaf.’

Van Eerdenburg spreekt zich nu duidelijk uit en is van plan dat te blijven doen. Natuurlijk omdat Lowlands economisch geraakt wordt, maar ook omdat hij vindt dat de evenementensector zich moet mengen in de discussie over hoe onze toekomst met covid eruit komt te zien. 

Die toekomststrategie is volgens hem te belangrijk om over te laten aan Hugo de Jonge enerzijds en de PVV en het FvD anderzijds. 

‘Wilders en Van Haga hebben soms terechte kritiek op de verstrekkende maatregelen maar ze halen er van alles bij aan complottheorieën en racisme. Daar wil ik me absoluut niet mee identificeren. Maar tegelijkertijd is het belangrijk om als cultuursector – en eigenlijk gewoon als betrokken burger – te zeggen: het leven gaat een keer verder. Gezondheid is heel belangrijk. Maar nu de vaccinatiegraad stijgt, moet er een andere balans komen in prioriteiten. De cultuursector moet weer de kans krijgen om op te bloeien en kleur te geven aan het leven.’