‘Het dj’en is voor mij een beetje een uit de hand gelopen hobby,’ zegt Leon Brill. ‘Maar het is af en toe ook een fijne bijbaan.’

Brill is een theatermaker, maar hij treedt — als onderdeel van het collectief Familiar Music — ook regelmatig op als dj. Op 24 maart speelden hij en twee andere dj’s uit dat collectief ieder een set van twee uur tijdens de tweede dagelijkse livestream van Club Atelier, een café met kantoorruimtes dat begin april zijn deuren zou openen in Amsterdam Zuid. Die opening is wegens corona uitgesteld.

Het publiek kon geld doneren voor goede doelen, en natuurlijk dansen op de muziek. Brill: ‘Door ook Zoom [een dienst voor videogesprekken, red.] te gebruiken, konden we mensen in hun huiskamer zien dansen, en konden ze ook elkaar zien.’

Door de corona-uitbraak zijn talloze live-muziekevenementen afgezegd en staat inmiddels ook de festivalzomer op losse schroeven. Een rampzalige ontwikkeling voor muzikanten: de meesten van hen zijn afhankelijk van liveoptredens voor hun inkomsten. Nu die geldstroom wegvalt staat het water veel van hen ineens aan de lippen.

De afgelopen jaren heeft Twitch zich als geen ander gespecialiseerd in kwalitatief hoogwaardige livestreams

In de zoektocht naar alternatieve opties, wendt een aantal muzikanten zich tot het livestreamen van hun optredens. Zo was de elektronische popmuzikant James Blake, die in april een concert zou geven in het Utrechtste Tivoli, alsnog te beluisteren tijdens een livestream op Instagram. En in Nederland was onder andere popmuzikant Alain Clark er snel bij, met een serie livestreams waar hij ook andere artiesten uitnodigde.

De gamers achterna

Dergelijke livestreams vinden plaats op meerdere online kanalen, zoals Facebook en YouTube. Ze zijn veelal gratis te bekijken, of halen — zoals Brill en zijn mede-dj’s — geld op voor een goed doel. Sommigen artiesten pionieren zelfs al met een verdienmodel: R&B-zangeres Erykah Badu rekende voor een recente livestream bijvoorbeeld 2 dollar entreegeld.

Brills optreden was via zowel Facebook als het minder algemeen bekende Twitch te bekijken. Wat hem opviel: hoewel hij nog nooit van Twitch had gehoord, kwamen daar de meeste kijkers op af. Inmiddels heeft hij wel een vermoeden waarom: ‘De livestream op Twitch had volgens kijkers een veel betere beeld- en geluidskwaliteit dan die op Facebook. En misschien helpt het dat je er geen profiel hoeft aan te maken om naar de stream te kijken.’

Toen een fanatieke gamervriend van Brill over het concert hoorde, werd hij gelijk enthousiast. In de wereld van videogames is Twitch immers dé site voor gamers die livestreamen — dat wil zeggen, hun publiek live mee laten kijken terwijl ze spelen. De afgelopen jaren heeft het platform zich als geen ander gespecialiseerd in kwalitatief hoogwaardige livestreams, die naast sociale elementen als een chatvenster bij iedere livestream ook een verdienmodel voor contentmakers bieden.

Zo kunnen kijkers live geld doneren, bijvoorbeeld door digitale munten (‘Bits’) op Twitch te kopen en aan contentmakers te geven. Ook kunnen ze zich voor een paar euro per maand op het kanaal van hun favoriete makers abonneren. In het eerste geval houdt Twitch ongeveer 30 procent van het geld; in het tweede is dat ongeveer de helft. Tot slot zijn er nog spelers die zich door game-uitgeverslaten sponsoren om bepaalde games te spelen en dat op Twitch uit te zenden.

Daar zit potentie in, moet ook Amazon gedacht hebben. Oprichters Emmett Shear en Kevin Lin verkochten hun platform in 2014 voor een bedrag van één miljard dollar aan de techgigant. De investering is evenwel nog geen onverdeeld succes: in 2019 haalde de site 300 miljoen aan advertentie-inkomsten binnen, slechts de helft van het bedrag waar Amazon dat jaar op hoopte. Buiten de gamewereld moeten de meeste mensen het platform nog ontdekken.

Zit er geld in?

Hetzelfde geldt dus voor muzikanten, want hoewel het platform in de elektronische muziek al  een tijdje aan bekendheid wint, waren er tot nu toe nog nauwelijks andere genres op Twitch te vinden. Daar komt nu dus verandering in: recent plaatste Twitch zelfs een handleiding op zijn website, speciaal voor muzikanten die via het platform willen uitzenden.

Maar levert het ook wat op? Financieel gezien is Twitch immers niet voor iedereen zaligmakend, zegt ook David Nieborg, game-deskundige en docent mediastudies aan de universiteit van Toronto. Hij legt uit dat streamen op Twitch complexer is dan een ‘simpel’ liveconcert: ‘Professionele gamers, en alle streamers eigenlijk, lopen allemaal tegen hetzelfde probleem op: platformen kennen grote concentratie aan de top. Dat heet het “winner takes all”-effect. Dat effect is nog groter in digitale, genetwerkte markten als Twitch.’ Met andere woorden, een klein deel van de makers verdient het gros van het geld.

Eén van de bekendste voorbeelden van deze werking is professioneel gamer Tyler ‘Ninja’ Blevins. Voordat hij in 2019 overstapte naar de concurrerende stream-website Mixer, verdiende de Amerikaanse Fortnite-speler volgens Forbes een half miljoen dollar per maand aan Twitch-abonnementen. Hij had 14 miljoen volgers op het platform – meer dan twee keer zoveel als de populairste streamer ná hem.

Om livestreamen voor een grotere groep aantrekkelijk te maken, zou Twitch in zijn algoritmes meer aandacht aan opvallende nieuwe makers kunnen besteden, zegt Nieborg: ‘Nu belicht de homepage vaak de meest populaire streamers.’ Ook zou het platform kleine makers financieel tegemoet kunnen komen. ‘Een progressief afdrachtmodel – zoals vijf procent voor beginners, 30 procent voor middenmoot en 50 procent voor toppers – zou eerlijker zijn.’

Rampenbestrijding

Helemaal nieuw is het idee van online donaties en abonnementen in de muziek trouwens niet. Via websites als Patreon en Bandcamp kunnen luisteraars hun favoriete artiesten al langer direct steunen. In ruil kunnen de fans bijvoorbeeld hoge kwaliteit-versies van de muziek downloaden of krijgen ze toegang tot exclusief materiaal.

‘De aanstaande bevriezing van livemuziek maakt duidelijk hoezeer het huidige model van de industrie al een vorm van rampenbestrijding is’

En zulke alternatieve verdienmodellen zijn hard nodig, want sinds illegale downloads een einde maakten aan het cd-tijdperk valt er voor de meeste muzikanten bar weinig geld te verdienen aan studio-opnames.

Spotify, dat bekendstaat als de streamingdienst die de industrie heeft gered, biedt in de meeste gevallen weinig soelaas. In de praktijk zijn het vooral supersterren en de grote platenmaatschappijen – Sony, Warner en Universal – die er rijk mee worden. De labels krijgen niet alleen het grootste deel van de opbrengsten, ze hebben ook aandelen in Spotify, waardoor ze konden cashen toen het bedrijf in 2018 naar de beurs ging. Als je als gemiddelde artiest geluk hebt, levert je nummer per luisterbeurt een halve cent op.

Sommige streamingdiensten betalen iets meer (Deezer en Apple Music bijvoorbeeld), andere nog veel minder (zoals YouTube). Maar het verdeelmodel is zo complex dat bijna niemand kan inschatten hoe rechtvaardiging de vergoeding is.

De enige reële geldstroom die voor de meeste muzikanten overbleef, was die van livemuziek — concertkaartjes dus. De huidige omstandigheden laten zien hoe riskant dat is: net als veel andere zzp’ers blijken artiesten te koorddansen zonder vangnet. ‘De aanstaande bevriezing van livemuziek maakt duidelijk hoezeer het huidige model van de industrie al een vorm van rampenbestrijding is,’ schreef New York Magazine halverwege maart.

Is het redelijk om te verwachten dat livestreaming dit probleem op korte termijn oplost? Dat niet. En of de toename van livestreaming meer ruimte creëert aan de top, is zeer de vraag. Maar zelfs als mét een winner-takes-all-effect, kan een slim verdienmodel helpen voorkomen dat de concertindustrie in deze crisis compleet instort. En ook al zijn streams geen volwaardige vervanging voor fysieke shows, ze kunnen artiesten wel minder afhankelijk maken van één geldstroom. Zo leidt de coronacrisis voor de muziekindustrie misschien tot broodnodige innovatie.