Het strafrechtelijke onderzoek naar mogelijke omkoping bij de aanbesteding van de Nederlandse politievoertuigen is nog in volle gang. Ter herinnering: het meerjarige contract omvatte 12 á 13 duizend voertuigen ter waarde van circa 500 miljoen euro. Desondanks was er maar één partij die inschreef op de tender: het familiebedrijf Pon, importeur van onder meer Volkswagen. Voor andere merken was het vrijwel onmogelijk om in te schrijven. De eenzijdige uitkomst leidde de afgelopen jaren tot een niet aflatende stroom aan berichten en geruchten over één-tweetjes tussen de politie en hofleverancier Pon. Aan voormalig legerbevelhebber Maarten Schouten de taak om in 2011 en 2012 de politie-aanbesteding door te lichten op rechtmatigheid. De voormalig legerbevelhebber kreeg signalen binnen van mogelijke omkoping (volgens Schouten in de categorie ‘kruimeldingen’) bij zowel Defensie als politie.

Linksom of rechtsom

Wagenparkbeheerders en verkoopmedewerkers van verschillende automerken schetsen nu tijdens interviews met Follow The Money een wereld waar inkopers en automerken heel dicht op elkaar kruipen in een wereld waar de verleidingen groot zijn. ‘Auto’s moeten verkocht worden, linksom of rechtsom,’ zegt Pieter Elias, die tot 2003 fleetsales-manager was bij achtereenvolgens Rover, Saab en Hyundai en daarna zelfstandig doorging met zijn Elias Wagenpark Advies. ‘En dan vinden er minder geoorloofde zaken plaats om een inkoper te beïnvloeden. Alle merken doen gekke dingen. De inkoper heeft macht, maar zo’n man heeft ook een privéleven met een vrouw die een tweede auto heeft. In de meeste gevallen wordt er een extreme korting gegeven: bijvoorbeeld in plaats van 5 procent een korting van 15 procent op de aanschafprijs. Maar importeurs of dealers kunnen ook beïnvloeden door iemand kosteloos een uitleenauto te geven. Daar rijden ze dan een half jaar in en krijgen daarna weer een nieuwe leenauto. In plaats van koop of lease spreek je dan al snel over bedragen van 500 euro per maand besparing.’ Zo reed de wagenparkbeheerder van Defensie, verdachte Jacques H., blijkens een artikel in de Telegraaf, jarenlang gratis rond in luxe Audi's en Peugeots. Hij zou voor de nieuwe auto's wel een factuur hebben gekregen, maar die niet te hoeven betalen. Vervolgens kon hij de auto na een tijd weer voor nagenoeg voor dezelfde prijs kunnen inruilen zodat hij netto gratis reed.

 ‘Inkopers zijn altijd kwetsbaar, en ligt er compensatie – in welke vorm dan ook – op de loer in ruil voor business'

Vic Vooys was tot eind 2008 wagenparkbeheerder van uitzendbureau Randstad en had vijfduizend voertuigen onder zijn beheer. Hij was daarmee een potentiële cash cow voor automerken. ‘Ik had wel wat in de melk te brokkelen. Als ik tegen een importeur of leverende dealer zou hebben gezegd dat ik honderd auto’s wilde afnemen, maar dat ik er dan wel graag eentje voor mijn vrouw bij wilde, dan was dat vast en zeker tegen heel aantrekkelijke condities wel ergens gelukt,’ zegt Vooys. ‘Inkopers zijn altijd kwetsbaar, en ligt er compensatie – in welke vorm dan ook – op de loer in ruil voor business.’ Aankoopbeslissingen werden, zeker tot een jaar of 8 jaar geleden, nog veelvuldig doorspekt met uitnodigingen voor het Goodwood Festival of Speed, Champions League-kaarten, Wimbledon-kaarten en tickets voor de Olympische Spelen in Beijing (2008). ‘Daar hoefde ik nog geen twee seconden over na te denken om het af te slaan, want dat had niks met auto’s of mijn functie-inhoud te maken,’ zegt Vooys over de uitnodiging van Pon.

Pon’s cruiseschip

Het meest exorbitant waren echter de meerdaagse verblijven op een cruiseschip. Volkswagen-importeur Pon organiseerde ongeveer tien jaar geleden nog regelmatig pleziervaarten voor ‘grote’ wagenparkbeheerders. Decision makers zoals Vooys konden dan meerdaags verblijven op een cruiseschip dat richting Griekenland en Turkije voer. ‘Zo’n uitnodiging was niet aan mij besteed. Ik ben toen niet mee geweest en dat spijt me niks, want ik moet in een auto kunnen stappen of nieuwe productinformatie krijgen waar ik wat mee kan. En niet alleen gefêteerd worden.’

'Het is aantrekkelijk om mensen van grote bedrijven op een cruiseschip te zetten'

Berend Veenendaal, voormalig commercieel directeur Pon, was de roerganger op de cruisetochten. ‘Het is aantrekkelijk om mensen van grote bedrijven op een cruiseschip te zetten. Of ze uit te nodigen voor de Olympische Spelen. Wie mee wil, die mag mee, dat is alleen maar mooi meegenomen. Maar ik heb nooit mensen van de overheid uitgenodigd, omdat je dan problemen krijgt met dingen als omkoping. Vanuit mijn basisprincipes heb ik dat nooit gedaan.’

Hele hand pakken

Niet iedereen kon evengoed omgaan met de verleidingen. ‘Het begon met een wagenparkbeheerder die op ons kantoor langskwam om te praten over een mogelijke order. Hij zag in mijn kantoor dan wat schaalmodellen staan en maakte dan de opmerking dat zijn zoon dol is op zulke autootjes. Nou, je bent wel een heel domme verkoper als je dan bij de vervolgafspraak niet een paar schaalmodellen voor zijn zoon heb klaarliggen,’ zegt een voormalig directeur ‘Large fleet sales’ van een Europees automerk. Wat onschuldig met één vinger begon, groeide soms uit tot het pakken van de hele hand. ‘We nodigden wagenparkbeheerders graag uit in onze skybox voor Champions League-wedstrijden, maar een aantal van dat soort jongens had nooit genoeg. Op een gegeven moment vroegen ze dan of hun vrouw een keer mee mocht, daarna de kinderen, en uiteindelijk zaten ze bijna iedere week met de hele familie voetbal te kijken.’

'uiteindelijk zaten ze bijna iedere week in onze skybox met de hele familie voetbal te kijken'

Zowel de verdachte politieambtenaar René P. als defensie-wagenparkbeheerder Jacques H. waren regelmatig aanwezig bij auto-introducties en uitjes waar wagenparkbeheerders uit zowel de publieke als private sector mixten. H. gaf regelmatig acte de présence bij Wimbledon-toernooien. Samen met een wagenparkbeheerder van een frisdrankfabrikant en een telecommaatschappij stonden ze bij fleetsales-afdelingen zelfs gekscherend bekend als De Drie Musketiers vanwege hun dominante aanwezigheid in het ‘bitterballencircuit’. Volgens een medewerker van een opbouwbedrijf, die vanwege toekomstige werkzaamheden voor de politie enkel anoniem wil reageren, waren wagenparkbeheerders van de politie niet altijd even terughoudend. ‘Over elke wagenparkbeheerder kan ik wel wat vertellen. Ze hebben macht, want zij bepalen wel aan wie wordt uitbesteed. De gunfactor speelt een grote rol.’

Het lobbytraject

Ook bij openbare aanbestedingen kan een goudgerand relatiebeheer weer van pas komen. Elias: ‘Aan de voorkant lijkt een tender vaak heel open en eerlijk en heeft iedereen gelijke kansen, maar degene die de aanbesteding uitschrijft, kan naar een bepaald merk toeschrijven. Dat kan bijvoorbeeld door hoge eisen te stellen aan het dealernetwerk. Daarmee sluit je merken uit onder het mom van: het is makkelijk dat er een dealer in de buurt is. Of door in verschillende typen voertuigen een automatische versnellingsbak te eisen. De uitkomst kun je daardoor sturen, want merken die weinig voertuigen met automaat kunnen leveren die kun je dan uitsluiten.’

'als je die opbouw met dat type dak op die manier omschrijft dan hebben we al een beetje voorsprong'

Volgens Arjan Akkermans, eigenaar van het opbouwbedrijf Carrosserie Akkermans en één van de verliezende partijen bij de omstreden aanbesteding, was Pon ook betrokken bij het meeschrijven en toetsen van de vtsPN, de centrale inkooporganisatie van de politie die de omstreden aanbesteding van de politievoertuigen uitstippelde. ‘Het mag niet, maar het gebeurt wel. Joh, als je die opbouw met dat type dak op die manier omschrijft dan hebben we al een beetje voorsprong. Wat Pon heeft gedaan in het lobbytraject, dat doet iedereen. Zij zijn alleen fanatieker geweest.’ Peter Verkuyl, ceo van de Louwman groep, importeur van onder meer Toyota, geeft Pon een pluim. ‘Advies geven in het voortraject? Dat doet eigenlijk iedereen. Het is een hele normale gang van zaken om informatie te verzamelen. Pon heeft al jaren grote ervaring met betrekking tot aanbestedingen. Zij zijn er handiger in. Als je precies weet hoe dat werkt, en daar gewoon op de correcte manier gebruik van maakt, dan vind ik dat alleen maar knap.’

Compliance

Vooys zag zo’n 8 jaar geleden langzaam een verandering. ‘Er ontstond discussie over bijvoorbeeld wat acceptabel is qua uitnodigingen. Partners mochten niet meer mee en kerstpakketten boven de 50 euro moesten gemeld worden. En als je wilde ingaan op een uitnodiging dan moest je dat bekendmaken. De échte uitwassen namen daardoor af.’ Eric Peters, directeur Facilitaire Bedrijven bij bouwonderneming Dura Vermeer en verantwoordelijk voor het wagenpark van 400 busjes en 1400 personenwagens, merkt hetzelfde. ‘Het was vroeger meer spiegeltjes en kraaltjes, maar het gaat nu meer om de inhoud dan om de randverschijnselen.’ De omslag is volgens Peters versterkt door de crisis. ‘Bedrijven zijn minder met geld aan het smijten en het is een thema geworden. Je hebt een machtspositie, omdat je centraal een deal kunt sluiten voor een heel wagenpark in plaats van één auto bij een dealer. Maar door de bouwfraude is zeker bij bouwbedrijven alles onder een vergrootglas komen te liggen. We zijn er heel alert op dat we ons niet laten fêteren of ingaan op buitenproportionele prikkels. Meegaan met bijvoorbeeld een auto-introductie in Zuid-Spanje doen wij ook niet meer.’

'Bij Pon kon alles, ook dingen als zo’n cruiseschip'

Frits Bijvoet, voormalig senior accountmanager van Mercedes-Benz Nederland, kreeg er 7 jaar geleden ook mee te maken. ‘Wij moesten opeens alles voorleggen aan de juridische afdeling van de fabriek in Stuttgart. Mogen we een hotelkamer betalen voor een inkoper? Mogen we ambtenaren een windjack als cadeau geven bij een testrit? Elke schijn van belangenverstrengeling moest vermeden worden en dat werd tot in het extreme doorgetrokken. Niks kon meer in opdracht van de fabriek in Duitsland.’ Pon had volgens hem nog wel wat meer speelruimte. ‘Pon is geen dochter van een groot merk zoals Renault Nederland een dochter is van Renault Frankrijk, Opel Nederland een dochter van General Motors. Die merken hebben weinig zelf te vertellen, maar Pon kan alles zelf bepalen, want die importeren enkel auto’s. Bij Pon kon daardoor alles, ook dingen als zo’n cruiseschip.’ Afgaande op het de aangekondigde maatregelen in Pon’s jaarverslag 2013 zal zoiets ook niet meer mogelijk zijn. Zo valt op pagina 12 te lezen dat er geïnvesteerd is in het verbeteren van de compliance in de vorm van trainingsprogramma’s voor compliance medewerkers, compliance audits, dilemma-workshops en communicatiemiddelen om de compliance awareness meer onder de aandacht van medewerkers te krijgen.’   Jacques H. wenste niet op de inhoud van dit artikelen te reageren. Een woordvoerder van Pon geeft aan eveneens niet inhoudelijk te willen reageren.