Op de stoep voor de ingang van de rechtbank Rotterdam staan donderdag prominent twee Volkswagen Transporter-busjes van de politie geparkeerd. Ze vormen het perfecte decor voor datgene wat er zich binnen zal gaan afspelen: het gerechtelijke sluitstuk van het ruim vijf jaar durend onderzoek van de Rijksrecherche naar omkoping door vijf verkoopmedewerkers van Volkswagen-importeur Pon, Renault en Peugeot. En aan de ‘ontvangende’ kant zullen zes ambtenaren van politie en het ministerie van Defensie, die zich bezighielden met de inkoop en het beheer van het wagenpark, hun vonnis te horen krijgen.

Negen verdachten zijn komen opdagen. Ze worden geflankeerd door vrienden, familie, oud-collega’s en advocaten. Autobedrijf Pon heeft een afvaardiging van het pr-bureau Hill+Knowlton naar de Maasstad gestuurd.

Subtiele omkoping

Het draait in deze strafzaak, ‘Dotterbloem’ genaamd, om omkoping van ambtenaren van politie en Defensie bij de aanschaf van personenvoertuigen. In 2014 schetste Follow the Money al een beeld van subtiele omkoping in de autobranche waar inkopers en automerken wel heel dicht op elkaar kropen. ‘Auto’s moeten verkocht worden, linksom of rechtsom,’ luidde destijds de toelichting van de voormalig fleetsales-manager Pieter Elias. ‘Er vinden dan minder geoorloofde zaken plaats om een inkoper te beïnvloeden.’ De methoden passeerden ook de revue, zoals het aanbieden van grotere kortingen zodra de vrouw van de inkoper een tweede auto wil kopen tot het langdurig beschikbaar stellen van leenauto’s. Het doel van de ‘mazzeltjes’ was het inspelen op de gunfactor van de inkoper.

Dat beeld is tijdens de afgelopen zittingen grotendeels bevestigd: inkoopmedewerkers van de politie ritselden bij hun hofleverancier Pon even een Volkswagen-bus voor de vakantie; een defensie-ambtenaar hield samen met leveranciers kortingen achter; ambtenaren regelden gratis setjeswinterbanden voor hun privéauto, een KLPD-medewerker die bij de Volkswagen-dealer schermt met zijn functie en zodoende een korting afdwong en ambtenaren die met vrouwlief aan de lopende band snoepreisjes maken op cruiseschepen en internationale sporttoernooien afliepen. De verdachte ambtenaren profiteerden volop van de ‘privileges’ en tijdens de zittingen is gebleken dat de autobedrijven Renault Nederland, Peugeot Nederland en Volkswagen-importeur Pon daar volop aan meewerkten.

Voorbeeld stellen

De Rijksrecherche heeft maar liefst vijf jaar onderzoek in de zaak gestoken. In die tijd zijn er 50 ordners aan documentatie vergaard, 47 verdachten in beeld gebracht waarvan er uiteindelijk 11 voor de rechter moesten verschijnen. Hoofdverdachte is voormalig Defensie-ambtenaar Jacques Horsten. Hij wordt ervan beticht jarenlang giften te hebben aangenomen en verstrekte kortingen te hebben achtergehouden.

Aan de andere kant van het spectrum zat Defensie-ambtenaar Gerard Lensvelt die volgens Justitie om een korting vroeg bij de aanschaf van een privéauto. Door het accepteren van deze schamele korting, te weten 236 euro, verloor hij zijn baan. Ook hij moest op de strafbank plaatsnemen, want het openbaar ministerie wilde namelijk een voorbeeld stellen. Vorige maand gaf officier van justitie Peter van de Kerkhof tijdens het requisitoir aan dat deze megazaak voortkomt uit ‘de wens om een oordeel te krijgen van de strafrechter over de grens tussen corruptie en het onderhouden van goede relaties met je zakelijke partners.’

Rechter Jurjen Bade legt tijdens de zitting deze centrale vraag ook op tafel: wanneer is er sprake van omkoping en wanneer is er sprake van ‘zakelijke handigheid’? Voorafgaande aan de vonnissen geeft hij een toelichting hoe de rechterlijke macht daarmee is omgegaan. Hij geeft aan dat er naar aantal factoren is gekeken. Ten eerste: is er sprake van een gift die wordt aangenomen of is er naar gevraagd? En daarna is het van belang of de ambtenaar ‘redelijkerwijs had kunnen vermoeden’ dat daarvoor een tegenprestatie werd verlangd.

Een gift is niet vrijblijvend en wie zich dat niet realiseert maakt zich schuldig aan ‘verwijtbare naïviteit’   

De rechters hebben daarbij gekeken of er sprake was van een zakelijke relatie tussen ‘gever’ en ‘nemer’ én of de gunst gepaard is gegaan met een tegenprestatie in brede zin. Oftewel, er is niet alleen sprake van omkoping zodra een ambtenaar een ongebruikelijke korting krijgt bij de aanschaf van een privéauto en vervolgens 100 extra auto’s besteld. De tegenprestatie kan ook indirecter zijn. Rechter Bade noemt als tegenprestatie ook ‘een bestaande relatie vanuit zakelijk belang in stand houden’. De ambtenaar dient er vanwege zijn positie rekening mee te houden dat een gift niet vrijblijvend is. Als hij dat niet doet, dan is er sprake van ‘verwijtbare naïviteit’.    

Het vonnis

De voormalige wagenparkbeheerder van Defensie, hoofdverdachte Jacques Horsten, wordt op vrijwel alle punten schuldig verklaard en krijgt een jaar cel. Uiterlijk onbewogen hoort hij rechter Bade het vonnis uitspreken. Horsten ontving meerdere giften van de autohandelaren, onderhield tegelijk een zakelijke relatie met zijn gulle gevers, deelde vertrouwelijke documenten en hij had moeten inzien dat de gunsten werden verleend in het kader van het onderhouden van zakelijke relaties. 

De rechter acht het bewezen dat hij zich ‘jarenlang heeft laten omkopen door de autobranche’ in de vorm van onder meer het accepteren van niet-markconforme leasebedragen voor zijn Audi A5, het jarenlange gebruik van een door Athlon Car Lease ‘gesponsorde’ brandstofpas, winterbanden en een dozijn snoepreisjes op kosten van de autobedrijven Renault, Peugeot en Volkswagen-importeur Pon. De rechter is hard. ‘U hebt jarenlang uw positie ingezet voor persoonlijk voordeel en u hebt vertrouwelijke informatie verspreid waardoor anderen mogelijk zijn benadeeld.’ Het vonnis van een jaar cel is relatief mild, het openbaar ministerie had drie jaar geëist.

Rechter Bade acht de beschuldigingen aan het adres van vijf andere verdachten bewezen, maar hij houdt bij de strafmaat rekening met de lange procesgang en de impact daarvan op de mentale en fysieke gesteldheid van de verdachten. Het leidt tot straffen variërend van een onvoorwaardelijke taakstraf en voorwaardelijke taakstraffen. Daarnaast zijn vijf verdachten vrijgesproken, onder wie de directeuren Chris Visscher en Marc van Kerkhof van Renault-dealer VKV.

Met de veroordeling is de grootste corruptiezaak van Nederland ten einde. Althans voorlopig. Er staan nog een paar vragen open. Mogelijk gaat het openbaar ministerie of een van de veroordeelden nog in hoger beroep. En: mogelijk heeft de officier van justitie een fout gemaakt bij de tenlastelegging. Daar duik ik binnenkort in.