‘Er dreigt een humanitaire ramp in Suriname.’ Zo opent presentator Humberto Tan de televisieuitzending ‘Nederland voor Suriname’ op 8 juli 2020. Die dag telt Suriname 634 geregistreerde Covid-19-gevallen; 16 personen zijn aan het virus bezweken. Het land staat aan de vooravond van de eerste golf.

In Nederland wonen zo’n 400.000 personen van Surinaamse afkomst. Gealarmeerd door de gezondheidssituatie organiseren cabaretier Jörgen Raymann en documentairemaakster Mildred Roethof een benefietavond op NPO1. Humberto Tan en Raymann presenteren de uitzending, die 540.000 kijkers trekt. De actie levert in totaal 1.543.895 euro op.

Het geld moet Suriname in staat stellen zich beter voor te bereiden op een grote corona-uitbraak, van de aankoop van medische apparatuur en beschermingsmateriaal tot tickets voor een groep Nederlandse artsen die Suriname gaat bijstaan. De avond moet volgens Humberto Tan bovenal ‘verlichting brengen’ in de Surinaamse ziekenhuizen. Bekende (Surinaamse) Nederlanders zoals Dwight Dissels, Gerda Havertong, Glen Faria, Jeangu Macrooy, Kees van der Spek, Tommie Christiaan, Trijntje Oosterhuis en Yannick Hiwat ondersteunen de actie met een muziekoptreden of het live ‘hosselen’ (fixen) van donaties binnen hun netwerk.

‘Het was een geslaagde avond’

‘De actie heeft bijgedragen aan de Nederlandse bewustwording voor de situatie in Suriname. Op korte tijd is er veel geld opgehaald. Het was een geslaagde avond,’ blikt presentator Humberto Tan aan de telefoon terug op de benefietactie.

Maar in Suriname zien de ziekenhuizen weinig van de euro’s uit Nederland, zo blijkt uit onderzoek van Follow the Money. De ruim anderhalve miljoen euro komt in handen van de Vereniging Surinaams Bedrijfsleven (VSB), een overkoepelende ondernemersorganisatie waarvan ruim 200 bedrijven lid zijn. Met het hulpgeld uit Nederland betaalt de VSB de nationale vaccinatiecampagne van de Surinaamse overheid. Het zorgvuldig uitgewerkte vaccinatieplan van de overheid verdwijnt naar de achtergrond. Hoe kon dat gebeuren?

Surinamers voor Surinamers

‘Nederland voor Suriname’ (NL4SU) is een uitbreiding van ‘Surinamers voor Surinamers’ (SU4SU), een geldinzamelactie die in maart 2020 in Paramaribo is gelanceerd. Nadat de eerste Covid-19-besmetting in de voormalige kolonie is vastgesteld, trekken artsen aan de bel. De ziekenhuizen hebben gebrek aan alles, van de meest basale materialen zoals handschoenen en papieren zakdoeken tot zuurstof en IC-bedden.

Jules Fernandes, de goedlachse CEO van Fernandes Concern Beheer, besluit te helpen. Fernandes is de onbetwiste marktleider in de Surinaamse brood-, ijs- en frisdrankproductie en bezit daarnaast onder meer een autohandel, een distributiebedrijf en een technical center dat gereedschappen en machines voor in de constructie-, tuin- en bosbouwindustrie verkoopt.

De ondernemer maakt in maart 2020 direct 100.000 Amerikaanse dollar vrij om materiaal te kopen voor de ziekenhuizen. ‘Als ik ziek word, verwacht ik ook dat ik goed behandeld word,’ zegt Fernandes aan de telefoon. ‘Dus heb ik flink gedoneerd voor de aankoop van PPE, Personal Protective Equipment.’ Hij vraagt bevriende ondernemers hetzelfde te doen. Eind vorig jaar is zo’n 900.000 euro opgehaald onder bedrijven in Suriname.

‘Als ik ziek word, verwacht ik ook dat ik goed behandeld word’

De VSB, waarvan Fernandes lid is, beheert de donaties. VSB-voorzitter Bryan Renten, tevens directeur bedrijfsvoering bij FernandesGroup én directeur van Fernandes Bottling Company, is samen met VSB-penningmeester Manoj Parsan procuratiehouder van het SU4SU Covid-19 Support Fund. Dit fonds heeft drie rekeningen bij de Surinaamse Finabank: één in euro’s, één in Amerikaanse dollars en één in Surinaamse dollars (SRD).

Op de eurorekening wordt ook het hulpgeld uit Nederland gestort. Dat gebeurt onder supervisie van het Nederlandse Rode Kruis, dat financieel toezicht houdt op de actie NL4SU. ‘Na inhoudingen en kosten wordt er 1.401.500 euro aan SU4SU overgemaakt ten behoeve van de strijd tegen Covid-19 in Suriname,’ meldt een woordvoerder van het Rode Kruis desgevraagd in een e-mail.

Die inhouding van 142.395 euro betreft organisatiekosten, gemaakt door de afdeling Internationale Hulp van het Rode Kruis. ‘Er is om de 3 tot 4 weken een overleg met SU4SU,’ schrijft de woordvoerder. ‘We hebben diverse juridische afspraken (en juridische kosten) gemaakt, iedere rapportage wordt door ons uitvoerig gecheckt en we bespreken én delen met SU4SU de “lessons learned”.’

Tot nu toe is er vanuit Nederland in twee tranches 1.350.000 euro overgemaakt naar de eurorekening van het SU4SU Covid-19 Support Fund. ‘Het resterende bedrag zal nog als laatste tranche aan SU4SU worden overgemaakt,’ aldus het Rode Kruis.

SU4SU bestaat niet

Het SU4SU Covid-19 Support Fund is op 29 juni 2020 in het Surinaams Handelsregister ingeschreven als onderdeel van Stichting The Back Lot van de ondernemende journalist Hennah Draaibaar, voormalig correspondent Suriname voor de NOS. Haar productiehuis maakt televisieprogramma’s voor de Surinaamse televisie, waaronder het Jeugdjournaal van de Surinaamse publieke omroep STVS, organiseert events en festivals en verzorgt creatieve trainingen en opleidingen aan The Back Lot Academy. The Back Lot is al sinds maart 2020 verantwoordelijk voor de campagnevoering van SU4SU.

SU4SU is inmiddels een begrip in Suriname, maar de organisatie bestaat eigenlijk niet – althans, niet op papier. De naam ‘SU4SU’ komt niet voor in het Surinaams Handelsregister en is derhalve geen rechtspersoon. Initiatiefnemer Jules Fernandes bevestigt dit aan FTM. ‘SU4SU is geen organisatie, we zijn gewoon een stelletje vrienden. Maar om de actie te registreren moet je die ergens parkeren. The Back Lot was daartoe bereid en beschikbaar.’

‘Ik heb niets met financiën te maken gehad’

Draaibaar bevestigt dit desgevraagd aan de telefoon: ‘Op verzoek van Fernandes is de naam van het fonds bij ons ingeschreven. We moesten snel handelen en The Back Lot kon dat omdat ik er de enige directeur ben.’ The Back Lot is op papier de eigenaar van het fonds, maar beheert geen gelden, benadrukt Draaibaar. ‘Ik heb niets met financiën te maken gehad. Helemaal niet.’

Wie controleert de controleur?

Paul Torilal, SU4SU-coördinator namens de VSB, kijkt ervan op dat het fonds in het handelsregister staat ingeschreven bij The Back Lot. ‘Het is de VSB die verantwoordelijk en aansprakelijk is voor de besteding van de gelden van het SU4SU Covid-19 Support Fund,’ zegt Torilal op het kantoor van de VSB in Paramaribo.

Op de website van SU4SU staan vier financiële rapportages die de uitgaven van dit fonds verantwoorden. Daaruit blijkt dat van de 900.000 euro die het bedrijfsleven vorig jaar in Suriname inzamelde, de helft is besteed aan handschoenen, mondmaskers, testkits, swabs, schoenhoezen en andere basisbenodigdheden voor de ziekenhuizen. De rest van het geld is gebruikt voor de uitbreiding van IC’s, transport en de onkosten voor de campagnevoering van SU4SU.

‘Aan het begin van deze pandemie was er een schaarste aan alles,’ vertelt Torilal. ‘We moesten snel handelen. We hebben ook de leveringscondities “verwaarloosd”, om als eerste in de rij te staan bij de leveranciers. Een heleboel dingen moeten vooraf betaald worden omdat we anders achter het net zouden vissen.’

‘Een heleboel dingen moeten vooraf betaald worden omdat we anders achter het net zouden vissen’

Dat de leveranciers lid zijn van de ondernemersorganisatie VSB die ook de donatiegelden beheert, vindt Torilal niet vreemd. ‘Sommige leveranciers hebben ook geld gegeven aan het fonds en we kopen spullen bij hen op. Dat is geen wederdienst. Wij hebben als beleid bij VSB dat we eerst naar onze leden kijken.’

De VSB controleert zelf de inkomsten en uitgaven van het fonds. Voor drie rapportages op de website is een beoordelingsverklaring verstrekt door het Surinaams accountantsbureau Lakhisaran & Partners NV. Een controleverklaring is niet gegeven: de accountant weet niet zeker of er kennis is genomen van ‘alle aangelegenheden van materieel belang’ – dus van alle informatie die de uitkomst van de financiële rapportage kan beïnvloeden. De eerste rapportage is überhaupt niet beoordeeld en op de laatste rapportage heeft de accountant, ‘vanwege de alarmerende Covid-19 situatie in Suriname’, een waarneming ter plaatse achterwege gelaten.

Euro’s voor vaccins

Over de besteding van de ingezamelde NL4SU euro’s uit Nederland is nog geen financiële verantwoording openbaar. Maar uit een betalingsoverzicht dat FTM mag inzien op kantoor bij de VSB in Paramaribo, blijkt dat de 1,35 miljoen euro bijna volledig is besteed aan de organisatie en logistiek van de nationale vaccinatiecampagne van de Surinaamse overheid. ‘Van de ondersteuning van Nederlandse medische missies tot de aanschaf van medisch apparatuur en de inrichting van vaccinatie locaties, particulieren hebben ervoor gezorgd dat we in Suriname konden vaccineren,’ zegt SU4SU-coördinator Torilal.

Van stoelen tot desinfectans, tablets, campagneshirts, vrachtkosten, printers, koelkasten, laptops, de aanschaf van vaccins en zelfs de bouw van een toilettengroep op een van de grootste vaccinatie-sites in Paramaribo; met het NL4SU-geld heeft de VSB tot nu toe zowat de hele vaccinatiecampagne bekostigd.

De overheid lanceert deze campagne op 23 februari 2021. De landelijke voorraad vaccins telt op dat moment slechts 1000 doses AstraZeneca, geschonken door Barbados. Een week later volgt een donatie van 50.000 doses AstraZeneca uit India. Voor de derde lading van 24.000 doses AstraZeneca betaalt de VSB, met geld uit de actie ‘NL4SU’. In heel Suriname zijn volgens het nationaal vaccinatieplan van het ministerie van Volksgezondheid ruim 800.000 doses nodig om de gewenste dekkingsgraad te bereiken.

Dezelfde bedrijven die begin 2020 flink doneerden aan het SU4SU Covid-19 Support Fund van de VSB, organiseren in maart 2021 de eerste ‘Grote Vaccinatiedagen’ op het terrein van de Kamer van Koophandel en Fabrieken in Paramaribo. De onkosten worden vergoed door de VSB, met NL4SU-geld. 

‘De Surinaamse Brouwerij en Fernandes organiseerden de eerste grote vaccinatiedagen, het weekend erna volgde Staatsolie samen met Telesur, Assuria en VSH, dat waren de eerste activiteiten vanuit SU4SU,’ zegt Enid Bergval in het radioprogramma ABC Actueel. Bergval, zelf werkzaam bij Staatsolie, is samen met Draaibaar verantwoordelijk voor de externe communicatie van SU4SU.

Prioriteitsgroepen

In het nationaal vaccinatieplan van de overheid staat dat de eerste – schaarse – vaccins bestemd zijn voor de prioriteitsgroepen: gezondheidsmedewerkers, zestigplussers, en veertigplussers met onderliggende aandoeningen. In totaal gaat het landelijk om bijna 130.000 personen. Toch zijn tijdens de ‘Grote Vaccinatiedagen’ in Paramaribo ook jonge en gezonde burgers gevaccineerd. 

‘Ik had tijdens het eerste vaccinatieweekend mijn ouders gebracht om zich te laten vaccineren. Zij zijn allebei al boven de 70 jaar,’ vertelt de 46-jarige Juan Pigot, die marathons loopt en geen onderliggende ziektes heeft. Toen Pigot weer thuis was, kreeg hij een telefoontje van zijn vader. ‘Hij zei: “Ze vaccineren hier iedereen.” Ik ben meteen in de auto gesprongen en ben terug naar de vaccinatie-site gereden. Ik heb me zonder problemen laten vaccineren.’

“Ze vaccineren hier iedereen”

Ruim een maand later, op 23 april, hebben 36.841 personen een eerste prik gekregen, van wie ruim 10.000 personen niet tot een prioriteitsgroep behoren. Deze aanpak veroorzaakt stagnatie in de nationale vaccinatiecampagne: de volgende levering vaccins is nog niet in zicht en om de tweede prik te garanderen wordt de vaccinatiecampagne op een laag pitje gezet. Op dat moment hebben slechts 1.347 van de 5.500 zorgmedewerkers – nog geen kwart – hun eerste prik ontvangen.

Intussen schiet het aantal besmettingen de lucht in. In de derde Covid-golf krijgt de Manaus-variant uit Brazilië de overhand. In juni vallen 205 Covid-doden, ruim 40 procent van alle sterfgevallen sinds maart 2020. Elke dag komen er bijna 300 besmettingen bij. De 35 IC-bedden die Suriname landelijk heeft, zijn allemaal bezet. In de ziekenhuizen geldt code zwart.

Suriname slaat alarm en vindt gehoor in Nederland. Er vliegt opnieuw een delegatie Nederlandse artsen naar Suriname en de Nederlandse overheid komt in met vaccins. Nieuwe inzamelacties schieten als paddenstoelen uit de grond, waaronder ook de actie ‘Laat Suriname Ademen’. Tijdens dit YouTube-event wordt opnieuw geld ingezameld via de website NL4SU, ten behoeve van SU4SU. De uitzending wordt gepresenteerd door cabaretier Jörgen Raymann, die ‘geen behoefte heeft aan een interview’ met FTM. Wel laat hij weten dat hij ‘niet betrokken is geweest bij de financiële afwikkeling van de actie NL4SU’, en voor zijn presentatie ook geen geld heeft ontvangen. ‘Alle geldstromen zijn via het Rode Kruis en SU4SU gegaan.’

Nationaal vaccinatiefonds

Met de oprichting van het nationaal Covid-19 Vaccin Fonds Suriname (CVFS) onderneemt de Surinaamse regering in februari 2021 een poging om zelf ook geld in het overheidslaatje te brengen. Dat is (nog) geen succes geworden. In juni staat er nog maar 100.000 Amerikaanse dollar op deze rekening. ‘Niet genoeg om een vaccinatiecampagne uit te rollen of vaccins voor in te kopen,’ zegt Rakesh Gajadhar Sukul, directeur van Volksgezondheid, aan de telefoon.

Zonder geld blijft het ministerie van Volksgezondheid afhankelijk van de financiële steun van de VSB, die met het geld uit Nederland wel kan voorzien in de nationale vaccinatiecampagne. ‘Als je als land het geld niet hebt om hierin te voorzien, ben je blij als iemand wil doneren,’ aldus Gajadhar Sukul. ‘Sponsoringen van SU4SU zijn meer dan welkom bij de overheid. Waar de overheid financiële beperkingen heeft, kunnen wij kortsluiten met SU4SU om dingen sneller te bewerkstelligen.’

Maar dat komt niet heel Suriname ten goede. Uit cijfers die de directeur van Volksgezondheid op 22 juni beschikbaar stelt, blijkt dat 74 procent van alle vaccinaties in Suriname in het dichtstbevolkte district Paramaribo plaatsvindt. In het westelijke district Nickerie, waar de derde golf hard toeslaat, is slechts 8 procent van de landelijke vaccinaties gezet, in Wanica 10,4 procent en Commewijne 5,7 procent. In het district Para ligt het percentage op 0,7. In de dunner bevolkte districten Brokopondo, Coronie, Marowijne, Saramacca en Sipaliwini wordt er niet tot nauwelijks gevaccineerd.

‘We hebben een betere aanpak van de publieke volksgezondheid nodig’

‘We hebben een betere aanpak van de publieke volksgezondheid nodig,’ zegt Cheryl Dijksteel, parlementariër van de Vooruitstrevende Hervormings Partij (VHP) van president Chandrikapersad Santokhi. Dijksteel is lid van de vaste parlementaire commissie gezondheidszorg. De beperkte vaccinatiebereidheid in het binnenland van Suriname is zorgwekkend, laat ze telefonisch weten. ‘In Paramaribo loopt het aantal vaccinaties snel op, maar in de rest van Suriname is het onvoldoende.’ 

Volgens Dijksteel ontbreekt een centrale aansturing vanuit het ministerie van Volksgezondheid. ‘Het lijkt erop dat het beleid en de regie over de vaccinatiecampagne onvoldoende in handen zijn van het ministerie. Het ministerie van Volksgezondheid moet het Nationaal Coördinatie Team (NCT) de opdracht geven aan veldwerk te doen. Alleen zo kunnen we mensen overtuigen zich te laten vaccineren.’

Het NCT is ingesteld door het Ministerie van Volksgezondheid en is officieel belast met de uitvoer van het vaccinatieprogramma in Suriname. Cardioloog Kwame van der Hilst, een prominent lid van SU4SU, geeft leiding aan dit team.

Tot nu toe krijgt de Medische Zending (MZ),  de organisatie die primaire gezondheidszorg biedt in het binnenland van Suriname, niet genoeg geld van de overheid en donoren om de Covid-19-pandemie in het binnenland van Suriname te beheersen. Om deze reden wordt ook het communicatieplan van de MZ niet volledig uitgevoerd.

Prijs-efficiëntie 

De nationale vaccinatie-voorlichtingscampagne wordt opgezet en geleid door The Back Lot, het bedrijf van journaliste Hennah Draaibaar dat ook verantwoordelijk is voor de promotie van SU4SU. Dat besluit neemt het ministerie van Volksgezondheid in februari 2021 na een openbare aanbesteding. ‘Rekening houdend met prijs-efficiëntie heeft The Back Lot het beste plan ingediend,’ zegt Volksgezondheid-directeur Gajadhar Sukul

Volgens het contract met het ministerie krijgt The Back Lot een vergoeding van zo’n SRD 950.000 bruto, omgerekend ongeveer 56.000 euro. Niet het ministerie, maar de VSB betaalt – met NL4SU-geld uit het SU4SU Covid-19 Support Fund – het grootste deel van de vergoeding aan The Back Lot, namelijk SRD 358.700 en 18.508 euro. De rest van het bedrag komt van de PAHO en UNICEF, afdelingen van de Verenigde Naties.

Haar betrokkenheid met SU4SU staat los van de keuze voor haar bedrijf, zo zegt Draaibaar tegen FTM. ‘Ik zou het jammer vinden als mijn kwaliteit ter discussie wordt gesteld vanwege het feit dat de overheid op zoek is gegaan naar sponsoring en die ook gevonden heeft in onder andere SU4SU.’

‘Libi Langa’

De nationale voorlichtingscampagne heet officieel ‘Libi Langa’ (‘Leef Lang’ in het Sranantongo, de lingua franca van Suriname) en wordt op 7 maart 2021 gelanceerd – twee weken na het begin van de vaccinatiecampagne. De campagne, bestaande uit een website, enkele radio- en tv-spotjes en billboards, kan al sinds de start op stevige kritiek rekenen.

‘Die hele vaccinatie-mediacampagne is mislukt. In feite heeft men geld verspild in een waste campaign,’ zegt Pierkhan in zijn eigen tv-programma Kal Aaj Aur Kal (Gisteren, Vandaag en Morgen, red.). Pierkhan is media-adviseur van president Chandrikapersad Santokhi en leidt een mediaconglomeraat in Suriname. ‘Je moet investeren in de doelgroepen die minder goed geïnformeerd zijn. Deze campagne, wat ik heb gezien vanaf dag één, komt niet verder dan de Tweede Rijweg. En het resultaat zie je,’ zegt Pierkhan, die daarmee aangeeft dat de informatie alleen publiek in Paramaribo-Centrum bereikt.

‘Die hele vaccinatie-mediacampagne is mislukt. Het geld is verspild in een waste campaign’

VHP-politica Dijksteel doet er nog een schepje bovenop: ‘Ook in de volksbuurten, de zogenaamde getto’s van Paramaribo, zijn er genoeg mensen die nog onvoldoende geïnformeerd zijn. Ook daar moet aan veldwerk worden gedaan. Voorlichting alleen is niet genoeg.’

Het nieuwe normaal

Op 4 juli 2021, ruim vier maanden nadat met vaccineren is begonnen, zijn er in heel Suriname nog maar 37.123 volwassenen (18+) volledig gevaccineerd, oftewel 9 procent van de totale doelgroep. Suriname telt 22.380 geregistreerde besmettingen, van wie 545 personen zijn overleden. In mei is de vaccinatiecampagne opengesteld voor iedereen boven 18 jaar. Landelijk zijn 201.810 prikken gezet, waarvan bijna 125.000 in Paramaribo.

De hoofdstad van Suriname staat inmiddels te springen om naar ‘het nieuwe normaal’ te gaan. Steeds meer bedrijven eisen van hun werknemers dat ze zich laten vaccineren. Ook in publieke sollicitatieoproepen behoort ‘gevaccineerd zijn’ steeds vaker tot het pakket van vereisten. 

Deze aanpak krijgt de steun van president Santokhi. Volgens hem is het slechts een kwestie van tijd tot Suriname nationaal een vaccinatiepaspoort invoert. Hij is voorstander van een programma waarbij burgers ‘op alle mogelijke manieren’ worden gestimuleerd zich te laten vaccineren. Geld voor zo’n programma heeft de overheid niet, en dus ‘zal de aanzet van het bedrijfsleven moeten komen,’ zegt het staatshoofd tegen dagblad de Ware Tijd.

Steeds meer bedrijven eisen van hun werknemers dat ze zich laten vaccineren

Van de ruim 1,5 miljoen euro die de actie NL4SU heeft opgehaald, staat begin juli nog 51.500 euro geparkeerd op de rekening van het Rode Kruis. ‘Wij maken de bedragen in tranches over nadat we de periodieke rapportages hebben ontvangen van SU4SU, zodat we een goed zicht hebben waaraan het geld wordt besteed,’ meldt de woordvoerder van het Rode Kruis via e-mail. Volgens SU4SU-coördinator Torilal verschijnt de volgende rapportage nog deze maand.

Presentator Humberto Tan is bijna dagelijks met familie in Suriname in contact, maar is niet op de hoogte van de bestedingen van het NL4SU-geld. ‘De mensen in Suriname weten zelf het best wat ze nodig hebben. Zolang de bestedingen Covid-gerelateerd zijn maakt het ook niet echt uit,’ zegt Tan, die tevreden terugkijkt op de avond van 8 juli 2020. ‘Nederland en Suriname helpen elkaar wanneer het nodig is, die boodschap is mooi en goed overgekomen. Want daar doe je het uiteindelijk voor, je doet het voor elkaar.’

Inmiddels is er bijna een eind gekomen aan het Nederlandse hulpgeld van de actie NL4SU. Maar in Suriname moet het grootste werk nog beginnen. ‘De vaccinatiecampagne is nog lang niet klaar,’ besluit VHP-politica Dijksteel. ‘Een substantieel deel van de bevolking moet worden gevaccineerd om als land beschermd te zijn tegen een volgende golf, of een volgende variant. Mensen overtuigen zich te laten vaccineren is ontzettend moeilijk. Veldwerk kost heel veel geld en energie, maar een andere manier is er niet. Ik hoop daarom dat het ministerie van Volksgezondheid de publieke gezondheidszorg snel beter aanpakt.’