Geen beter moment om het monster te temmen dan een diepe en verwarrende crisis

Dag verzorgingsstaat, hallo participatiesamenleving. Dat is in een notendop de nieuwe vlag waaronder deze begroting u door de strot wordt gedouwd. Minder zekerheid, zorg en bescherming voor meer geld, daar komt het op neer. Door vergrijzing, ontgroening en uw eigen verwendheid is de klassieke verzorgingsstaat stomweg niet meer te betalen, aldus het kabinet. Vanaf Rutte 2 wordt het anders, zult u het echt eerst en vooral zelf moeten doen. Het kabinet komt ermee weg omdat pers, politiek en publiek aan Korsakov lijden. Sinds mensenheugenis hebben kabinetten, ongeacht kleur en samenstelling, fijne slogans gemunt om een breuk met het verleden en een nieuw begin te markeren: van vangnet naar trampoline, van beschermingsstaat naar investeringsstaat, van compensatie naar preventie en meer van dat soort fraais. Nu dan de participatiesamenleving - exact dezelfde term waarmee Wim Kok, in navolging van een tweetal invloedrijke WRR rapporten, in 1991 de verzorgingsstaat dacht te kunnen heruitvinden. Ook al lijkt dit de futiliteit van eerdere hervormingen te illustreren en daarmee het gelijk van Rutte 2 dat de verzorgingsstaat nu echt onbetaalbaar dreigt te worden en dat er dus eindelijk eens echt moet worden ingegrepen te staven, niets is minder waar. De verzorgingsstaat is namelijk een uiterst adaptief 'organisme', dat zeer bevattelijk is gebleken voor bijsturing. De hoge arbeidsongeschiktheid waar hij in de jaren negentig op leek te stranden (Lubbers: 'Nederland is ziek'), is in twintig jaar tijd als sneeuw voor de zon gesmolten. De lage arbeidsparticipatie van Nederlandse vrouwen is in dezelfde periode keurig opgetrokken naar Europees niveau. En momenteel stijgt langzaam maar zeker ook de arbeidsparticipatie van 55-plussers naar Scandinavisch niveau. Het is niet de verzorgingsstaat als zodanig die onbetaalbaar is, zich aan beleid onttrekt en dus om een atoombom van de proporties van een 'participatiesamenleving' vraagt, het zijn specifieke programma's (AWBZ, Wajong) waar dat voor geldt. Maar die zouden in principe op dezelfde manier beteugeld kunnen worden waarop we in de jaren negentig en nul hoge arbeidsongeschiktheid en lage arbeidsparticipatie van vrouwen en 55-plussers succesvol hebben bestreden: met gerichte maatregelen. Waarom dan toch deze frontale aanval? Allereerst natuurlijk om u het nieuwe ombuigingspakket te slijten dat Brussel eist: geen grotere politieke evidentie in de Nederlandse politiek dan dat de verzorgingsstaat onbetaalbaar dreigt te worden. Maar ik ontwaar ook een neoconservatief motief: geen beter moment om het monster te temmen dan een diepe en verwarrende crisis die het mogelijk maakt kritiek, verzet en oppositie als onverantwoord en niet in het landsbelang weg te zetten. Verbijsterend dat de PvdA daarvoor tekent.