Donderdagochtend 27 februari is het voor de derde keer raak: een inval van Duitse opsporingsambtenaren bij een kantoor van ABN Amro in Frankfurt. Deze keer komt de inval zonder enige waarschuwing vooraf en gaat hij gepaard met groots machtsvertoon. Uit de lange rij politiebusjes en auto’s die voor het kantoor aan de Mainzer Landstraße parkeren, stromen bewapende politieagenten en opsporingsambtenaren die zich een weg banen naar de afdelingen waar zich mogelijk bewijsmateriaal bevindt dat de rol van de Nederlandse bank in de kolossale CumEx-fraude duidelijker zal maken.

De omvang van de inval maakt indruk op de Duitse pers. In het kader van het al jaren durende onderzoek naar de CumEx-fraude is ‘een dergelijke grootschalige actie zeldzaam,’ schrijft de Süddeutsche Zeitung.

De CumEx-fraude wordt in vijf verschillende Duitse deelstaten onderzocht, maar nergens zo voortvarend als in Nordrhein Westfalen

Bijzonder aan de inval is dat ditmaal het Openbaar Ministerie van de deelstaat Hessen, waar Frankfurt onder valt, niet de initiatiefnemer is. Dat was in november wel het geval, toen de opsporingsambtenaren ook al bij ABN Amro binnenvielen. Dat onderzoek richt zich op zes mannen van tussen de 50 en 57 jaar oud. In 2008 en 2009 zouden zij bij de Duitse fiscus meermalen ten onrechte dividend hebben teruggevraagd. Volgens het openbaar ministerie in Hessen ligt de schade op 53,3 miljoen euro aan teveel terugbetaalde dividendbelasting. Dat bedrag is inmiddels door het Duitse ministerie van Financiën teruggevorderd en geïncasseerd.

ABN Amro in het vizier

Deze keer heeft de officier van justitie van de deelstaat Nordrhein Westfalen de inval verordonneerd. De CumEx-fraude wordt in vijf verschillende deelstaten in Duitsland onderzocht, maar nergens zo voortvarend als in Nordrhein Westfalen. De verantwoordelijke officier van justitie, Anne Brorhilker, geeft sinds 2011 leiding aan dat onderzoek. Sinds september 2019 zijn haar activiteiten ook in de rechtbank in Bonn te aanschouwen, waar zij de openbaar aanklager is in de eerste grote strafzaak in het CumEx-schandaal. Deze maand zal zij in haar requisitoir de aanklacht tegen de hoofdverdachten in de eerste CumEx-strafzaak samenvatten. Tegelijkertijd blijft Brorhilker het onderzoek uitbreiden en ABN Amro komt daarbij overduidelijk steeds scherper in haar vizier.

‘ABN AMRO heeft vanaf 2010 activiteiten, die risico’s herbergden op betrokkenheid bij dividend stripping, verkocht en gestaakt,’ staat nog steeds op de webpagina van ABN Amro. Deze pagina heeft de bank sinds de publicaties van het internationale consortium The CumEx Files, waar Follow the Money deel van uitmaakt, online gezet. Maar FTM toonde eind 2018 al aan dat deze stellingname van de bank niet klopt. Uit de vertrouwelijke documenten uit het Duitse strafdossier bleek dat officier van justitie Brorhilker belangstelling had voor een Luxemburgse vennootschap die tot 2010 een volle dochter was van ABN Amro: Kirchberg Investment Management.

Kirchberg maakte tot die tijd deel uit van het bedrijfsonderdeel dat internationaal zeer actief was in de CumEx-handel: Fortis Global Securities Lending and Arbitrage (GSLA). Deze afdeling kwam bij de nationalisatie van ABN Amro in 2008 in bezit van de staatsbank. De naam van de afdeling werd veranderd, maar de activiteiten – gericht op het strippen van dividenden van grote beursgenoteerde ondernemingen – bleven tot 2010 doorgaan. Hoewel de bank haar dividendstrippende dochter Kirchberg via een management buy-out van de hand deed, ging de samenwerking met de Luxemburgse vennootschap gewoon door.

Pas in 2016 werden de banden definitief ontbonden, nadat Kirchberg naar de rechter was gestapt in een poging de opzegging van de zakelijke relatie ongedaan te maken. Kirchberg trok daarbij aan het kortste eind. De rechter stelde destijds dat de bank ‘een eigen maatschappelijke verantwoordelijkheid heeft om te voorkomen dat ontoelaatbare transacties plaatsvinden’.

Ook volgens de Süddeutsche Zeitung en de WDR betreft het onderzoek van Brorhilker niet alleen transacties die voor 2011 plaatsvonden, het jaar waarin door een wetswijziging CumEx in Duitsland definitief illegaal werd. ‘De officier van justitie in Keulen onderzoekt nu een actieve hooggeplaatste manager van de Duitse ABN Amro-afdeling voor aandelentransacties tussen 2010 en 2015,’ schreef de krant vorige week. Het zou een ‘bijzonder ernstig geval’ betreffen. Als de kennelijke vermoedens van Brorhilker bewaarheid worden, zou dat betekenen dat een Nederlandse bank die in de financiële crisis met belastinggeld werd gered, de Duitse schatkist op nog onbekende wijze heeft helpen plunderen, aldus de Süddeutsche Zeitung.

Hoofdverdachten noemen Fortis

Het machtsvertoon waarmee het openbaar ministerie in Keulen de inval bij ABN Amro laat plaatsvinden, zorgt ervoor dat Duitse journalisten hun aantekeningen van de verhoren tijdens het strafproces in Bonn er nog eens op naslaan. Daaruit blijken feiten die niet eerder in de Duitse pers werden gepubliceerd. ‘Een e-mail van 18 juli 2005 werd onlangs in de strafzaak bij de rechtbank in Bonn gepresenteerd,’ schrijft het Handelsblatt. De mail is afkomstig van Nieuw-Zeelander Paul Mora, die in het strafproces in Bonn wordt aangemerkt als een van de centrale figuren in de CumEx-fraude. Dat blijkt ook uit de talrijke documenten uit het strafdossier waarover Follow the Money beschikt. Sinds december ligt er een aanklacht tegen Mora, die sinds enkele jaren weer in zijn geboorteland woont.

Mora was de drijvende kracht achter de CumEx-transacties waarvoor ex-bankiers Martin Shields en Nick Diable sinds september in Bonn terechtstaan. In hun verklaringen, zo blijkt nu, spraken ze veelvuldig over de rol van Fortis. Volgens de Süddeutsche Zeitung heeft Martin Shields de Keulse onderzoekers ‘herhaaldelijk verwijzingen naar ABN Amro en Fortis gegeven tijdens zijn vele ondervragingen’. De naam Fortis dook al vroeg op, toen Shields en anderen onder aanvoering van Mora bij hun toenmalige werkgever Hypo-Vereinsbank (HVB) begonnen na te denken over de cum-ex markt.

Uit de nu door het Handelsblatt beschreven e-mail van Mora blijkt dat hij in juli 2005 contact opnam met de mensen van Fortis GSLA, de afdeling die al sinds eind jaren negentig grote winsten boekt met het strippen van dividenden van voornamelijk Duitse en Zwitserse beursbedrijven. In de e-mail stelt Mora vragen over de aard van de transacties die Fortis op dat moment pleegt. Mora vraagt ​​vervolgens of dit allemaal is toegestaan. Daarop laat Fortis hem weten dat het terugvorderen van dividendbelasting volgens de managers en externe advocaten van de bank geen ‘problematische transactie’ is. ‘De bank heeft immers alleen de structuur verstrekt en was niet de partij die om belastingteruggave verzocht,’ zo vat  het Handelsblatt de argumenten van GSLA samen. ‘Het gaat nog verder: institutionele beleggers zoals Fortis, die de aandelen leenden, konden “zich van de domme houden”, blijkt uit de e-mail.’

Fortis GSLA als grote inspirator

Deze e-mailcorrespondentie brengt twee belangrijke zaken aan het licht. De eerste is dat Paul Mora voor juli 2005 niet wist hoe CumEx-transacties werden uitgevoerd en dat ze toen in Nederland door advocaten en juristen als legitiem werden omschreven. Tot op heden werd verondersteld dat Mora zijn kennis over deze vorm van fraude bij zijn eerdere werkgever had opgedaan: Merrill Lynch in Londen. De tweede is dat Mora zich duidelijk heeft laten inspireren door de kennis over CumEx die in juli 2005 publiek werd – kennis afkomstig van de Amsterdamse afdeling Fortis GSLA.

Twaalf dagen na deze publicatie begint Mora zijn correspondentie met Fortis over de fijne kneepjes van de CumEx-handel

Mora werd hoogstwaarschijnlijk op de fraude geattendeerd door enkele artikelen die op 2 juli 2005 in De Telegraaf en Het Financieele Dagblad werden gepubliceerd. De Telegraaf schreef als eerste over een uit de hand gelopen crisis binnen de bewuste afdeling van Fortis. ‘Chaos bij Fortis Bank na rel over megabonus,’ kopt de krant. ‘Binnen een tijdspanne van enkele maanden volgden een onderzoek van de fiscale opsporingsdienst FIOD/ECD, een klokkenluider die het management aanklaagt wegens illegale transacties en een gedwongen vertrek van datzelfde management elkaar op,’ schreef de krant. ‘Ex-managers Fortis voeren rechtszaken rond fraude,’ meldt Het Financieele Dagblad later die dag.

Vier dagen later, op 6 juli 2005, verschijnt een artikel in het FD met de kop ‘Fortis benadeelt fiscus met dividendtruc’, waarin voor het eerst op simpele wijze in de media wordt uitgelegd hoe een CumEx-transactie werkt. Twaalf dagen na deze publicatie begint Mora zijn correspondentie met Fortis over de fijne kneepjes van de CumEx-handel.

Uit het proces in Bonn is inmiddels gebleken dat Mora, via zijn bedrijf Ballance Capital, nog veelvuldig zaken zou doen met Fortis. Het Handelsblatt stelt dat ‘de nieuwe inval aangeeft dat de rol van ABN Amro en Fortis in deze transacties duidelijk belangrijker was dan voorheen bekend’. Volgens de Süddeutsche Zeitung zijn de inval en het feitencomplex ‘reden genoeg voor een aparte Fortis-procedure’.

ABN Amro beaamt dat de inval van donderdag is gerelateerd aan het strafrechtelijke onderzoek naar CumEx en laat Follow the Money desgevraagd weten dat ze ‘naar eer en geweten volledig meewerken met alle lopende onderzoeken en informatieverzoeken’.