De bodemloze put van de familie Lubbers

Een tip van een lezer van Follow the Money bracht mij ertoe om voor het eerst een serieuze blik te werpen op de jonge onderneming Fastned. Deze persoon was ervan overtuigd dat er hier sprake is van een Ponzi scheme, waarbij beleggers worden beloond met geld dat wordt opgehaald bij nieuwe beleggers. Een zware beschuldiging, maar de onderbouwing was van dien aard dat mijn nieuwsgierigheid werd gewekt. Ik besloot om die reden maar eens om de jaarverslagen van de onderneming tegen het licht te houden, een geliefde bezigheid van me.

Familiebedrijf

Fastned is een nog jonge onderneming, die in 2012 werd opgericht door Bart Lubbers en Michiel Langezaal. Het bedrijf staat sinds april 2016 als eerste en tot nu toe enige onderneming genoteerd op Nxchange, een hip online beursplatform. De familie Lubbers, onder wie oud-premier Ruud Lubbers, is de grootste financier van Fastned. De onderneming heeft als ambitieus doel een Europees netwerk van snellaadpalen te creëren voor het laden van elektrische auto’s. Die moeten, net als traditionele auto’s, regelmatig van nieuwe brandstof worden voorzien, maar er zijn twee grote verschillen tussen het tanken van bijvoorbeeld benzine en het opladen van accu’s. Het volledig opladen van een accu duurt 8 tot 12 uur als je de stekker van je auto thuis in het stopcontact stopt of ruim een halfuur als je een snellaadstation gebruikt van bijvoorbeeld Fastned om 20-25 kWh te laden (voldoende voor ruim 100 kilometer rijplezier). Benzine tanken kost slechts enkele minuten.

Een ander verschil zijn de kosten. De prijsverschillen tussen de verschillende benzinepompen zijn maximaal 10 procent. Bij het elektrisch opladen van een auto loopt de prijs uiteen van 0,20 euro per kWh bij thuis opladen tot 0,59 euro bij een snel-laadstation van bijvoorbeeld Fastned. Bij het rijden van een volledig elektrische auto vraagt het opladen van de accu’s veel aandacht en planning.

CDA-prominent en voormalig premier Balkenende opende eind 2015 het vijftigste laadstation van Fastned. Een ander voormalig politicus, Willem Vermeend — ook wel ‘de man van duizend baantjes’ genoemd — was aanwezig bij de eerste notering op Nxchange en sprak zeer lovende woorden over Fastned. Het netwerk van Lubbers en zijn reputatie worden zo ten volle door de onderneming benut.

Twee klanten per dag

Op dit moment heeft Fastned 57 laadstations in Nederland, waarvan het grootste deel zich langs de snelweg bevindt, bij bestaande tankstations. Gemiddeld komen nu ongeveer twee elektrische auto’s per dag hun accu (gedeeltelijk) opladen bij een van deze stations. U leest het goed: twee auto’s per dag. Het bouwen van zo’n laadstation kost ongeveer 215.000 euro.

Gemiddeld komen nu twee elektrische auto’s per dag hun accu (gedeeltelijk) opladen

Het zeer geringe aantal bezoekers heeft een aantal oorzaken:

• Eind 2016 waren er niet meer dan circa 13.000 volledig elektrische auto’s op de weg in Nederland, op een totaal autopark van 8 miljoen auto’s. Momenteel voorziet Fastned in ongeveer 1 procent van de elektriciteit van deze volledig elektrische auto’s. Met zijn 57 snellaadstations bezit Fastned ongeveer 10 procent van het Nederlandse totaal. Daarnaast zijn er op dit moment nog eens 25.000 standaard (semi-)publieke laadpunten en 72.000 private laadpunten. De meeste elektrische auto’s tanken thuis, waar de stroom meer dan 50 procent goedkoper is dan bij Fastned (over 2015 bedroeg de door mij betaalde stroomprijs bij Nuon 0,20 euro per kWh). Daarnaast tankt de elektrische rijder voor 0.30 euro per kWh vooral bij gemeentelaadpalen. De prijzen per kWh bij Fastned van 0,59 euro zijn dan ook te hoog om concurrerend te kunnen zijn. Bijgevolg wordt daar alleen uit nood ‘getankt’. Dit wordt bevestigd door het feit dat de gemiddelde hoeveelheid stroom die in de accu wordt bijgeladen, goed is voor ongeveer 50 kilometer.
• Uit de cijfers over het eerste halfjaar valt te berekenen dat de klanten gemiddeld 8-9 kWh tanken voor een totaalbedrag van 4,25 euro per laadbeurt. Gemiddeld betaalt een Fastned-gebruiker 0,50 euro per kWh, ten opzichte van 0,20 euro bij opladen thuis of op kantoor en 0,30 euro bij een gemeentelijke laadpaal. Hybride auto’s tanken uiteraard nooit bij Fastned omdat benzine tanken goedkoper en veel sneller is. Met uitzondering van de hybride Mitsubishi Outlander kunnen hybride auto’s niet worden opgeladen met een snellader. De onderneming gaat in zijn planning uit van 200.000 volledig elektrische auto’s in 2020. Dat aantal lijkt nu volstrekt onhaalbaar omdat de automobielindustrie nog geen ‘goedkope’ elektrische auto met een actieradius van tenminste 500 kilometer voor de massamarkt heeft ontwikkeld. De huidige elektrische auto’s zijn voor de meeste consumenten en lease-rijders te duur. Een Tesla — de helft van het totale aantal elektrische auto’s in Nederland bestaat uit Tesla’s — kost al gauw 80.000 euro. Daarvoor krijg je echter wel toegang — meestal gratis — tot het netwerk van laadstations dat de onderneming Tesla bouwt voor zijn klanten in Europa.
• Het volledig opladen van de accu’s zou meer dan een uur duren. Dat is veel te lang voor de gemiddelde consument. Met twee opladers per station kunnen maximaal 96 auto’s per dag worden geladen bij een Fastned station. De capaciteit is dus niet erg groot, maar meer dan voldoende om de huidige vraag aan te kunnen.
• Een Tesla S heeft een actieradius van ongeveer 400 kilometer, en heeft daardoor weinig behoefte aan de dienstverlening van Fastned; thuis tanken lukt dan makkelijk op de meeste dagen. De Nissan Leaf, met een actieradius van 120-200 kilometer, zal wel bij Fastned komen laden omdat bij aanschaf vier jaar gratis opladen bij Fastned wordt aangeboden. Maar hoe beter de accu’s worden, hoe minder je Fastned nodig hebt.

Over 2016 zal het verlies ongeveer 4,5 miljoen euro bedragen

Zwaar verliesgevend

Tot nu toe is er ongeveer 21 miljoen euro in het project geïnvesteerd. Deze investeringen werden bekostigd door een converteerbare (in aandelen omwisselbare) lening van 6 procent van de familie Lubbers (10 miljoen euro), een converteerbare lening van de maatschappelijk bewuste belegger Flowfund (2,5 miljoen euro), een lening van oprichter Bart Lubbers (600.000 euro), aandelen uitgegeven aan particulieren (5,7 miljoen euro netto) en een publiek geplaatste 6 procent obligatielening (2,5 miljoen euro).

De onderneming is zwaar verliesgevend door aanloopkosten en het bijna totale gebrek aan inkomsten. Over 2016 zal het verlies ongeveer 4,5 miljoen euro bedragen. Ook de komende jaren zullen zwaar verliesgevend zijn. De financiering van deze verliezen zal moeten worden gefinancierd met nieuwe aandelenuitgiftes.

Van 1,2 naar 108 miljoen

Zoals gezegd worden de aandelen Fastned verhandeld op het online aandelenplatform Nxchange. De stukken verwisselen nu sporadisch van eigenaar voor 8,60 a 9,00 euro. Hiermee heeft de onderneming momenteel een papieren beurswaarde van 117 miljoen euro (13 miljoen aandelen maal 9,00 euro).

De twee oprichters van het bedrijf betaalden in 2012/’13 gemiddeld 9,5 eurocent voor hun 12 miljoen nieuwe aandelen Fastned (93 procent van het huidige aantal uitstaande aandelen) maar vonden en vinden het dus geen enkel probleem om nieuwe aandeelhouders twee jaar later een prijs te vragen van 10 euro. Dat is dus 100 maal de eerste inleg van de oprichters in 2012/’13. Op papier een grote sprong voorwaarts. Door de beursnotering steeg de waarde van het aandelenbelang van de oprichters dus van 1,2 miljoen euro naar 108 miljoen euro.

Veel feiten over Fastned kunnen worden gevonden in het prospectus voor de meest recente uitgifte van aandelen. Nergens wordt echter uitgelegd waarom deze aandelen 10 euro zouden moeten kosten. Blijkbaar vinden Lubbers c.s. dat hun unieke netwerk van laadpalen een enorme waarde vertegenwoordigt. Gepoogd werd om in april/mei vorig jaar 650.000 nieuwe aandelen uit te geven tegen deze 10 euro, maar de onderneming wist er niet meer dan 300.000 te slijten. De kosten van het prospectus alleen al bedroegen 500.000 euro, zodat de netto-opbrengst uitkwam op slechts 2,5 miljoen euro. Deze uitgifte van aandelen is dus duidelijk mislukt, ook al gezien de 10 procent koersdaling over de rest van het jaar. Omdat de onderneming, naast de beurswaarde van 117 miljoen euro, ook nog ruim 15 miljoen aan schulden heeft uitstaan bij de oprichters en obligatiehouders, bedraagt de ondernemingswaarde 132 miljoen. Op papier dan.

Aandelen zonder stemrecht

Over 2016 bedroeg de omzet van Fastned 223.000 euro (!) en werd er een geschat verlies geleden van 4.5 miljoen euro. Bij de huidige kostenstructuur van 4,5 miljoen euro op jaarbasis en gezien de brutomarge van ongeveer 45 procent zal de omzet moeten vervijftigvoudigen bij een gelijkblijvende kostenstructuur om break-even te draaien. Als het onverhoopt fout loopt met Fastned, hebben de oprichters (en hun familie) via hun leningen uiteraard een pandrecht op alle laadstations. Nieuwe aandeelhouders kopen slechts certificaten van aandelen zonder stemrecht. Aandeelhouders Fastned beleggen vermoedelijk in de onderneming op basis van hun onderbuikgevoel. Elektrische auto’s hebben immers de toekomst, zo geloven velen. De vraag is natuurlijk of, en zo ja wanneer, deze toekomst winstgevend wordt.

Donkere wolken

In de risicoparagraaf van het recente prospectus wordt al aangegeven dat als Nederland in 2020 122.500 elektrische auto’s telt (een vertienvoudiging van de stand ultimo 2016 maar 40 procent minder dan de overheidstarget van 200.000) er kans is op extra afschrijvingen op de laadstations (zogeheten impairments). Fastned zal daarom nog vele jaren aandelen uit moeten geven om de (aanloop)verliezen te financieren. In het jaarverslag van 2015 werd uitgesproken dat de onderneming 20 laadstations zou openen in Nederland. Het werden er slechts zeven. Blijkbaar ontbrak het Fastned aan geld en vooruitzichten om het netwerk verder uit te bouwen.

Het is zeer de vraag of Fastned ooit winstgevend zal worden

De onderneming wil ook graag uitbreiden in het buitenland, maar het ontbreekt aan kapitaal om dit te verwezenlijken. Het is daarom zeer de vraag of Fastned ooit winstgevend zal worden. Het feit dat de overheid nu openlijk stelt dat elektrische auto’s zijn overgesubsidieerd en dat ze de subsidies gaat verlagen, zal de sector ook niet helpen. Ook het feit dat geen enkele durfinvesteerder, automobielproducent of energiebedrijf al een belang heeft genomen in Fastned doet het ergste vrezen voor de toekomst van het bedrijf. Een volgende emissie van aandelen of obligaties kan binnen zes maanden worden verwacht.

Gezien alle onzekerheden op het pad van Fastned zou ik zelf niet meer betalen voor de aandelen dan de oprichters hebben gedaan. Een prijs van 0,10 cent per aandeel doet meer recht aan alle onzekerheden dan de huidige prijs van 9,00 euro die nergens anders op is gebaseerd dan duurzame hebzucht en luchtkastelen. De bewering dat dat Fastned een door de familie Lubbers c.s. opgezet Ponzi scheme is durf ik niet voor mijn rekening te nemen, maar het lijkt wel op een enorme bodemloze put.

Wordt vast nog vervolgd.