
Onafhankelijk analist Roel Gooskens werd door een FTM-lezer getipt om eens naar Fastned te kijken, een bedrijf dat een Europees netwerk van snellaadpalen langs de snelweg opzet. Hij dook in de cijfers en kwam tot enkele opzienbarende conclusies.
Een tip van een lezer van Follow the Money bracht mij ertoe om voor het eerst een serieuze blik te werpen op de jonge onderneming Fastned. Deze persoon was ervan overtuigd dat er hier sprake is van een Ponzi scheme, waarbij beleggers worden beloond met geld dat wordt opgehaald bij nieuwe beleggers. Een zware beschuldiging, maar de onderbouwing was van dien aard dat mijn nieuwsgierigheid werd gewekt. Ik besloot om die reden maar eens om de jaarverslagen van de onderneming tegen het licht te houden, een geliefde bezigheid van me.
Familiebedrijf
Fastned is een nog jonge onderneming, die in 2012 werd opgericht door Bart Lubbers en Michiel Langezaal. Het bedrijf staat sinds april 2016 als eerste en tot nu toe enige onderneming genoteerd op Nxchange, een hip online beursplatform. De familie Lubbers, onder wie oud-premier Ruud Lubbers, is de grootste financier van Fastned. De onderneming heeft als ambitieus doel een Europees netwerk van snellaadpalen te creëren voor het laden van elektrische auto’s. Die moeten, net als traditionele auto’s, regelmatig van nieuwe brandstof worden voorzien, maar er zijn twee grote verschillen tussen het tanken van bijvoorbeeld benzine en het opladen van accu’s. Het volledig opladen van een accu duurt 8 tot 12 uur als je de stekker van je auto thuis in het stopcontact stopt of ruim een halfuur als je een snellaadstation gebruikt van bijvoorbeeld Fastned om 20-25 kWh te laden (voldoende voor ruim 100 kilometer rijplezier). Benzine tanken kost slechts enkele minuten.
Een ander verschil zijn de kosten. De prijsverschillen tussen de verschillende benzinepompen zijn maximaal 10 procent. Bij het elektrisch opladen van een auto loopt de prijs uiteen van 0,20 euro per kWh bij thuis opladen tot 0,59 euro bij een snel-laadstation van bijvoorbeeld Fastned. Bij het rijden van een volledig elektrische auto vraagt het opladen van de accu’s veel aandacht en planning.
CDA-prominent en voormalig premier Balkenende opende eind 2015 het vijftigste laadstation van Fastned. Een ander voormalig politicus, Willem Vermeend — ook wel ‘de man van duizend baantjes’ genoemd — was aanwezig bij de eerste notering op Nxchange en sprak zeer lovende woorden over Fastned. Het netwerk van Lubbers en zijn reputatie worden zo ten volle door de onderneming benut.
Twee klanten per dag
Op dit moment heeft Fastned 57 laadstations in Nederland, waarvan het grootste deel zich langs de snelweg bevindt, bij bestaande tankstations. Gemiddeld komen nu ongeveer twee elektrische auto’s per dag hun accu (gedeeltelijk) opladen bij een van deze stations. U leest het goed: twee auto’s per dag. Het bouwen van zo’n laadstation kost ongeveer 215.000 euro.
Gemiddeld komen nu twee elektrische auto’s per dag hun accu (gedeeltelijk) opladen
Het zeer geringe aantal bezoekers heeft een aantal oorzaken:
- Eind 2016 waren er niet meer dan circa 13.000 volledig elektrische auto’s op de weg in Nederland, op een totaal autopark van 8 miljoen auto’s. Momenteel voorziet Fastned in ongeveer 1 procent van de elektriciteit van deze volledig elektrische auto’s. Met zijn 57 snellaadstations bezit Fastned ongeveer 10 procent van het Nederlandse totaal. Daarnaast zijn er op dit moment nog eens 25.000 standaard (semi-)publieke laadpunten en 72.000 private laadpunten. De meeste elektrische auto’s tanken thuis, waar de stroom meer dan 50 procent goedkoper is dan bij Fastned (over 2015 bedroeg de door mij betaalde stroomprijs bij Nuon 0,20 euro per kWh). Daarnaast tankt de elektrische rijder voor 0.30 euro per kWh vooral bij gemeentelaadpalen. De prijzen per kWh bij Fastned van 0,59 euro zijn dan ook te hoog om concurrerend te kunnen zijn. Bijgevolg wordt daar alleen uit nood ‘getankt’. Dit wordt bevestigd door het feit dat de gemiddelde hoeveelheid stroom die in de accu wordt bijgeladen, goed is voor ongeveer 50 kilometer.
- Uit de cijfers over het eerste halfjaar valt te berekenen dat de klanten gemiddeld 8-9 kWh tanken voor een totaalbedrag van 4,25 euro per laadbeurt. Gemiddeld betaalt een Fastned-gebruiker 0,50 euro per kWh, ten opzichte van 0,20 euro bij opladen thuis of op kantoor en 0,30 euro bij een gemeentelijke laadpaal. Hybride auto’s tanken uiteraard nooit bij Fastned omdat benzine tanken goedkoper en veel sneller is. Met uitzondering van de hybride Mitsubishi Outlander kunnen hybride auto’s niet worden opgeladen met een snellader. De onderneming gaat in zijn planning uit van 200.000 volledig elektrische auto’s in 2020. Dat aantal lijkt nu volstrekt onhaalbaar omdat de automobielindustrie nog geen ‘goedkope’ elektrische auto met een actieradius van tenminste 500 kilometer voor de massamarkt heeft ontwikkeld. De huidige elektrische auto’s zijn voor de meeste consumenten en lease-rijders te duur. Een Tesla — de helft van het totale aantal elektrische auto’s in Nederland bestaat uit Tesla’s — kost al gauw 80.000 euro. Daarvoor krijg je echter wel toegang — meestal gratis — tot het netwerk van laadstations dat de onderneming Tesla bouwt voor zijn klanten in Europa.
- Het volledig opladen van de accu’s zou meer dan een uur duren. Dat is veel te lang voor de gemiddelde consument. Met twee opladers per station kunnen maximaal 96 auto’s per dag worden geladen bij een Fastned station. De capaciteit is dus niet erg groot, maar meer dan voldoende om de huidige vraag aan te kunnen.
- Een Tesla S heeft een actieradius van ongeveer 400 kilometer, en heeft daardoor weinig behoefte aan de dienstverlening van Fastned; thuis tanken lukt dan makkelijk op de meeste dagen. De Nissan Leaf, met een actieradius van 120-200 kilometer, zal wel bij Fastned komen laden omdat bij aanschaf vier jaar gratis opladen bij Fastned wordt aangeboden. Maar hoe beter de accu’s worden, hoe minder je Fastned nodig hebt.
Over 2016 zal het verlies ongeveer 4,5 miljoen euro bedragen
Zwaar verliesgevend
Tot nu toe is er ongeveer 21 miljoen euro in het project geïnvesteerd. Deze investeringen werden bekostigd door een converteerbare (in aandelen omwisselbare) lening van 6 procent van de familie Lubbers (10 miljoen euro), een converteerbare lening van de maatschappelijk bewuste belegger Flowfund (2,5 miljoen euro), een lening van oprichter Bart Lubbers (600.000 euro), aandelen uitgegeven aan particulieren (5,7 miljoen euro netto) en een publiek geplaatste 6 procent obligatielening (2,5 miljoen euro).
De onderneming is zwaar verliesgevend door aanloopkosten en het bijna totale gebrek aan inkomsten. Over 2016 zal het verlies ongeveer 4,5 miljoen euro bedragen. Ook de komende jaren zullen zwaar verliesgevend zijn. De financiering van deze verliezen zal moeten worden gefinancierd met nieuwe aandelenuitgiftes.
Van 1,2 naar 108 miljoen
Zoals gezegd worden de aandelen Fastned verhandeld op het online aandelenplatform Nxchange. De stukken verwisselen nu sporadisch van eigenaar voor 8,60 a 9,00 euro. Hiermee heeft de onderneming momenteel een papieren beurswaarde van 117 miljoen euro (13 miljoen aandelen maal 9,00 euro).
De twee oprichters van het bedrijf betaalden in 2012/’13 gemiddeld 9,5 eurocent voor hun 12 miljoen nieuwe aandelen Fastned (93 procent van het huidige aantal uitstaande aandelen) maar vonden en vinden het dus geen enkel probleem om nieuwe aandeelhouders twee jaar later een prijs te vragen van 10 euro. Dat is dus 100 maal de eerste inleg van de oprichters in 2012/’13. Op papier een grote sprong voorwaarts. Door de beursnotering steeg de waarde van het aandelenbelang van de oprichters dus van 1,2 miljoen euro naar 108 miljoen euro.
Veel feiten over Fastned kunnen worden gevonden in het prospectus voor de meest recente uitgifte van aandelen. Nergens wordt echter uitgelegd waarom deze aandelen 10 euro zouden moeten kosten. Blijkbaar vinden Lubbers c.s. dat hun unieke netwerk van laadpalen een enorme waarde vertegenwoordigt. Gepoogd werd om in april/mei vorig jaar 650.000 nieuwe aandelen uit te geven tegen deze 10 euro, maar de onderneming wist er niet meer dan 300.000 te slijten. De kosten van het prospectus alleen al bedroegen 500.000 euro, zodat de netto-opbrengst uitkwam op slechts 2,5 miljoen euro. Deze uitgifte van aandelen is dus duidelijk mislukt, ook al gezien de 10 procent koersdaling over de rest van het jaar. Omdat de onderneming, naast de beurswaarde van 117 miljoen euro, ook nog ruim 15 miljoen aan schulden heeft uitstaan bij de oprichters en obligatiehouders, bedraagt de ondernemingswaarde 132 miljoen. Op papier dan.
Aandelen zonder stemrecht
Over 2016 bedroeg de omzet van Fastned 223.000 euro (!) en werd er een geschat verlies geleden van 4.5 miljoen euro. Bij de huidige kostenstructuur van 4,5 miljoen euro op jaarbasis en gezien de brutomarge van ongeveer 45 procent zal de omzet moeten vervijftigvoudigen bij een gelijkblijvende kostenstructuur om break-even te draaien. Als het onverhoopt fout loopt met Fastned, hebben de oprichters (en hun familie) via hun leningen uiteraard een pandrecht op alle laadstations. Nieuwe aandeelhouders kopen slechts certificaten van aandelen zonder stemrecht. Aandeelhouders Fastned beleggen vermoedelijk in de onderneming op basis van hun onderbuikgevoel. Elektrische auto’s hebben immers de toekomst, zo geloven velen. De vraag is natuurlijk of, en zo ja wanneer, deze toekomst winstgevend wordt.
Donkere wolken
In de risicoparagraaf van het recente prospectus wordt al aangegeven dat als Nederland in 2020 122.500 elektrische auto’s telt (een vertienvoudiging van de stand ultimo 2016 maar 40 procent minder dan de overheidstarget van 200.000) er kans is op extra afschrijvingen op de laadstations (zogeheten impairments). Fastned zal daarom nog vele jaren aandelen uit moeten geven om de (aanloop)verliezen te financieren. In het jaarverslag van 2015 werd uitgesproken dat de onderneming 20 laadstations zou openen in Nederland. Het werden er slechts zeven. Blijkbaar ontbrak het Fastned aan geld en vooruitzichten om het netwerk verder uit te bouwen.
Het is zeer de vraag of Fastned ooit winstgevend zal worden
De onderneming wil ook graag uitbreiden in het buitenland, maar het ontbreekt aan kapitaal om dit te verwezenlijken. Het is daarom zeer de vraag of Fastned ooit winstgevend zal worden. Het feit dat de overheid nu openlijk stelt dat elektrische auto’s zijn overgesubsidieerd en dat ze de subsidies gaat verlagen, zal de sector ook niet helpen. Ook het feit dat geen enkele durfinvesteerder, automobielproducent of energiebedrijf al een belang heeft genomen in Fastned doet het ergste vrezen voor de toekomst van het bedrijf. Een volgende emissie van aandelen of obligaties kan binnen zes maanden worden verwacht.
Gezien alle onzekerheden op het pad van Fastned zou ik zelf niet meer betalen voor de aandelen dan de oprichters hebben gedaan. Een prijs van 0,10 cent per aandeel doet meer recht aan alle onzekerheden dan de huidige prijs van 9,00 euro die nergens anders op is gebaseerd dan duurzame hebzucht en luchtkastelen. De bewering dat dat Fastned een door de familie Lubbers c.s. opgezet Ponzi scheme is durf ik niet voor mijn rekening te nemen, maar het lijkt wel op een enorme bodemloze put.
Wordt vast nog vervolgd.
133 Bijdragen
Niels Korthals Altes 2
MaartenH 10
Niels Korthals AltesNiels Korthals Altes 2
MaartenHArjan 7
Niels Korthals AltesAls een analist bekritiseert, vecht als een betere analist terug.
Niels Korthals Altes 2
ArjanLuc van Beers 7
Niels Korthals Altes 2
Luc van BeersMaartenH 10
Niels Korthals AltesNiels Korthals Altes 2
MaartenHWladimir Beekmans 2
Niels Korthals AltesEric Smit 11
Niels Korthals AltesDe aanpak Gooskens mag je ruw noemen, dat klopt ook. Zijn door mij goedgekeurde methode behelst een analyse van publiek bekend gemaakte gegevens en die wordt zomaar opeens uitgeserveerd. Het doel is een discussie daarover in de openbaarheid, niet achter gesloten deuren.
Ik nodig jullie bij deze uit om de (denk)fouten in het artikel van Gooskens uit te lichten. Mooie volzinnen en oud-Nederlandse tegelwijsheden spreken mij aan, maar hier zien we antwoord toch het liefst een solide onderbouwing met cijfers over toekomstige omzet, cashflow en financiering. En uiteraard zou een ruime blik op het onderliggende fundament van de waardering van Fastned van harte welkom zijn.
Hartelijke groet,
Eric Smit
Niels Korthals Altes 2
Eric SmitWat ik niet begrijp is waarom jij en/of Roel Gooskens hier niet langskomen om je/jullie persoonlijk te informeren. Het lijkt mij veel sterker dat Roel Gooskens op basis van dat bezoek een vervolgartikel schrijft in plaats van dat wij een stuk opstellen. Laat ons de uitdaging aangaan om jullie te overtuigen. Dit past volgens mij sowieso in journalistieke normen van hoor en wederhoor.
Fastned is heel transparant en cijfers en zienswijzen zijn te vinden op onze investeerderspagina: https://fastned.nl/nl/investeren/investor-relations en in ons blog: https://fastned.nl/nl/blog
Ik hoop jullie snel te mogen ontvangen.
Vriendelijke groet,
Niels
Eric Smit 11
Niels Korthals AltesDe inzet van de oefening met Gooskens is dat bedrijven die een publieke notering hebben ook publiekelijk verantwoording afleggen. Die kop koffie lonkt wanneer Fastned antwoord geeft op deze vragen die in het artikel van Gooskens al besloten liggen:
Waarom zijn de aandelen 10 euro waard?
Hoe worden de operationele verliezen en investeringen in de toekomst gefinancierd?
Wanneer is Fastned winstgevend?
Hoe gaat de omzet vervijftigvoudigen over de komende jaren? 50 maal meer elektrische auto's of door ander oplaadgedrag?
Waarom worden er geen laadstations meer bijgebouwd langs de snelweg? Het aantal lijkt te stagneren op 57.
Afijn, zo dus.
Wij hopen snel naar jullie af te kunnen reizen.
Groet,
Eric
Niels Korthals Altes 2
Eric SmitZie hieronder mijn inhoudelijke reactie op het stuk van Goosens in 11 delen. Ik hoop jullie snel te mogen ontvangen.
Groet, Niels
Eric Smit 11
Niels Korthals AltesDank. We komen daar snel op terug.
Groet,
Eric
Jaap Geusebroek 1
Wat dat betreft is het initiatief van de Familie Lubbers zeer positief te noemen.
Maar goed gezien. Mocht het project falen en hebben de oprichters ondertussen aandelen voor ong. 10 euro per stuk kunnen verkopen, dan riekt dat...
Nxchange zou hier toch op toe moeten zien?
Marla Singer 7
Jaap GeusebroekLisa 3
Marla SingerLuc van Beers 7
Hoe zien de cijfers achter jouw geloof, jullie visie in elektrische auto's eruit, wanneer is die put gedempt, wanneer is Fastned een financieel gezond en duurzaam bedrijf? Wanneer is dus die vijftig keer meer omzet aan die 57 laadpalen gerealiseerd. Ben geen prospectuslezer, dus stel een kort en bondig antwoord hier erg op prijs.
Vooralsnog maak je je er (te) gemakkelijk van af. Dit artikel lijkt me een kans om hier zelf onderbouwd aan te tonen dat elektrisch rijden de toekomst heeft en wat dat concreet betekent voor Fastned en huidige en toekomstige aandeelhouders en obligatiehouders zonder stemrecht.
J.A. Talsma 4
Groen, Oud minister president en 0% op de spaarrekening, ideale ingredienten om mensen te laten instappen op deze belachelijke K/W verhoudingen. Erg belangrijk om mensen hiervoor de behoeden.
Het idee ansich is natuurlijk aardig, echter ikzelf denk dat tegen de tijd dat er genoeg elektrische autos op de weg rijden om dit rendabel te maken, dat de reach groot genoeg is om tussendoor niet meer te hoeven tanken.
Elon Musk (Tesla) besteed erg veel geld aan de accus en tegen 2020 zijn we al een behoorlijk stukje verder in aantal km op 1 accu. Er rijden dan een stuk minder autos rond waar je maar slechts 100km mee kan rijden. En alleen voor deze autos is Fastned interessant. Met een Tesla S anno 2017 kun je tegenwoordig al bijna 450km rijden, hoeveel mensen doen dit nou dagelijks nadat ze thuis hun accu hebben opgeladen.
Niels Korthals Altes 2
J.A. TalsmaLisa 3
Niels Korthals AltesHenk Eleveld 4
Niels Korthals AltesHJ Zandbergen
Ad 2
HJ ZandbergenNu moet je naar het tankstation of je wilt of niet. Je kunt het risico nemen om met gefilterd frituurvet in je tank te rijden (technisch en fiscaal), maar je kunt niet thuis tanken. Benzinemaatschappijen en tankstations houden dit monopolie natuurlijk zo lang mogelijk vast.
Tankstations proberen nu al zo veel mogelijk neveninkomsten te genereren en hiermede voor de toekomst voor te sorteren. Laden wordt nooit zo snel als tanken, dus als je bij de (snellaad)pomp staat, dan ben je langer binnen met meer kansen om nevenzaken of diensten te verkopen.
Brandstofauto's worden steeds zuiniger, en het aandeel elektrisch gereden km's neemt toe. De business case voor brandstofverkoop (en zeker op dure locaties) wordt gewoon toenemend snel slechter.
Lisa 3
Ad 2Ad 2
Zo snel als mijn Renault Zoe van 2013 verouderd is, zo snel komen er de komende 5 jaar nieuwe snelladers met vermogens tot 8x zo snel als de huidige bij Fastned, met ook elektrische auto's die daar gebruik van kunnen maken. Eind dit jaar komen de eerste 150 kW (3x zo snel als nu) snelladers al.
Ik woon in een vrijstaand huis met een lader met vaste kabel aan de muur. Mensen in stedelijk gebied hebben dat geluk niet en zullen vaak afhankelijk zijn van een publieke lader. Die is echter niet gereserveerd, dus kun je ook wel eens misgrijpen. Het is dan wel heel erg makkelijk als je "even" kunt snelladen. Nu gaat dat nog met max 50 kW, maar dit jaar al met 150 kW en over maximaal 5 jaar met 400 kW. Dan laadt je in 20 minuten 600 km of 150 km in 5 minuten, waar ik nu minimaal 30 minuten voor nodig heb.
Ik vrees dat dhr. Gooskens de lenzen van zijn verrekijker even moet schoonmaken met een feitendoekje op dit gebied.
Ik hoop dat hij de uitnodiging van Fastned aanneemt en hier nog een artikel plaatst met nieuw gewonnen inzichten.
Wladimir Beekmans 2
Ad 2Niels Korthals Altes 2
Wladimir BeekmansLisa 3
Niels Korthals AltesNiels Korthals Altes 2
LisaLuc van Beers 7
Ad 2Niels Korthals Altes 2
Luc van BeersLuc van Beers 7
Niels Korthals AltesNiels Korthals Altes 2
Luc van BeersPeter Lukassen 1
Ad 2Snelladers van 400 kW moeten worden uitgerust met monsterlijk dikke kabels en stekkers. Gaat echt niet gebeuren.
adriaan van Otterloo 5
Heer Gooskens, wederom chapeau voor dit uitmuntende artikel en het blootstellen van deze financiele charlatans.
Net zoals Peter Paul de Vries hopen sommige bestuursleden met hun 'beroemde' achternaam een geldelijke slaatje te slaan uit de ontwetende (en vaak onnozele) belegger.
Lodewijk 6
https://www.rtvutrecht.nl/nieuws/1519260/slachtoffer-crash-tesla-na-bijna-8-uur-geborgen.html
Ik vind de techniek uitdagend, maar er zijn nog een hoop problemen op te lossen, behalve de beperkte actieradius. Een elektrische auto ontwikkeld ook een magnetisch veld, waarbij de rechter-achterbank -volgens mijn mening- niet bepaald bevorderlijk is voor de gezondheid van deze auto. (NT = nanotesla.)
http://www.next-up.org/images/Toyota_Prius_Hybride_Valeurs_mesures_champs_magnetique_Parking_contact_on.jpg
Op grond daarvan denk ik, dat het nog een hele tijd gaat duren, voordat elektrische auto's zijn 'ingeburgerd'. Het is te hopen, dat Fastned die tijd wordt gegund. Zolang de rente op 0% staat, geef ik ze een kans. (goedkoop lenen)
[Verwijderd]
By the way. Snelladen is heel erg schadelijk voor de accu's.
Gaan dan nog korter mee en zijn en blijven brandduur.
Niels Korthals Altes 2
[Verwijderd][Verwijderd]
Niels Korthals AltesNiels Korthals Altes 2
Luc van Beers 7
Niels Korthals AltesNiels Korthals Altes 2
Luc van BeersEn andere data: https://fastned.nl/nl/investeren/investor-relations. PS, hoe heet je eigenlijk, dan weet ik tegen wie ik 'praat'
Luc van Beers 7
Niels Korthals AltesNiels, de potentie van 57 huidige laadstations zouden op papier nu dus al 132 miljoen euro waard zijn. Er is door Fastned inmiddels 21,5 miljoen euro geïnvesteerd en er wordt vermoedelijk 4,5 miljoen euro verlies gemaakt in 2016. En soortgelijke verliesbedragen of meer de komende jaren. Dat is die put waar Gooskens het over heeft. Daar zie ik verder geen elektrische auto bashing in of ongeloof in een groene duurzame toekomst.
Hoe zien de cijfers achter jouw geloof, jullie visie in elektrische auto's eruit, wanneer is die put gedempt, wanneer is Fastned een financieel gezond en duurzaam bedrijf? Wanneer is dus die vijftig keer meer omzet aan die 57 laadpalen gerealiseerd. Ben geen prospectuslezer, dus stel een kort en bondig antwoord hier erg op prijs.
Vooralsnog maak je je er (te) gemakkelijk van af. Dit artikel lijkt me een kans om hier zelf onderbouwd aan te tonen dat elektrisch rijden de toekomst heeft en wat dat concreet betekent voor Fastned en huidige en toekomstige aandeelhouders en obligatiehouders zonder stemrecht.
Hans 46
Niels Korthals Altesbart lubbers
Hans 46
bart lubbersOp zich zelf een prima reactie. Echter vergeet Bart te reageren op de uitzinnige waardering van de aandelen én stel ik mij de vraag of Fastned uit haar bedrijfsvoering uberhaupt de rente van de leningen kan betalen? Is dat niet het geval dan lijkt het mij niet juist dat met nieuw op te halen geld andere bestaande financiele verplichtingen, lees rente, worden voldaan.
Wellicht handig om daar even inhoudelijk op te reageren....
Niels Korthals Altes 2
Hans 46J.A. Talsma 4
Niels Korthals AltesNiels Korthals Altes 2
J.A. TalsmaDaarnaast kan ik je aanraden om 'vakblogs' te volgen zoals:
http://insideevs.com/
https://cleantechnica.com/
http://www.electrive.com/
Ook een aanrader: de analyses en het boek van Stanford docent Tony Seba: http://tonyseba.com/
Tot slot nog een recent bericht van een markt die iets op Nederland voorloopt: https://electrek.co/2017/02/15/norway-electric-vehicle-market-share-record/ (let op, dit is een optelling van PHEVs en FEVs)
J.A. Talsma 4
Niels Korthals AltesJ.A. Talsma 4
bart lubbersOverigens vind ik dat jullie een leuk bedrijf hebben, en ik begrijp dat een iedere belegger zelf een afweging moet maken om in een bedrijf met extreem hoge k/w verhoudingen te stappen (denk aan AMZN, NFLX, etc) en er is natuurlijk niks mis mee dat de familie Lubbers en wat vrindjes beleggen in dit soort bedrijven. Ik lees een paar keer in jullie artikel Tesla, Musk etc.. dus ambities zijn er zeker. Ik hoop ook zeker dat het jullie gaat lukken om het bedrijf levensvatbaar te maken en dat er veel meer BEV autos bijkomen.
Het zou echter zuur zijn dat jullie op korte termijn zelf de aandelen van de hand doen en de onervaren beleggers zn geld ziet verdampen omdat de doelstellingen toch niet realistisch blijken te zijn.
Luc van Beers 7
J.A. Talsma"Groen, Oud minister president en 0% op de spaarrekening, ideale ingredienten om mensen te laten instappen op deze belachelijke K/W verhoudingen. Erg belangrijk om mensen hiervoor te behoeden."
Heel sterk punt en invalshoek. Lubbers en de zijnen lijken een mooi initiatief te zijn begonnen, en waar we allemaal blij van worden, maar het zou zo maar kunnen dat ze inmiddels denken, mooi initiatief maar wel ons geld eerst terug en dan is de rest aan de beurt.... .
Dus Bart Lubbers (en eerder Niels Korthals Altes), mooie woorden alleen zijn niet genoeg, nu vooral ook de sommen die daarachter zitten, en niet alleen een slogan van een paar honderd jaar oud.... we zijn namelijk niet van gisteren maar van morgen.
locke 5
Luc van BeersLaten wij hier niet hypocriet doen maar is dit niet een onderdeel van het globale probleem.
De Blackrocks Vangard Fidelity Pensioenfondsen Banken enz.
Die spelen toch het spel met het geld van de mensen, kopen alles op, kopen zich overal in en de zaak word ook nog tegen je gebruikt, de kunstmatige rendementen vloeien in diepe zakken, als het fout gaat mag de lulhannes de kat vangen.
Niels Korthals Altes 2
Luc van BeersLuc van Beers 7
Niels Korthals AltesDe oprichters betaalden lees ik bij Gooskens 9,5 eurocent voor een aandeel. En nee, ik ga er niet vanuit dat ze deze snel gaan verkopen. De aandeelhouders en familieleden daarvan hebben ook leningen verstrekt. Deze worden vast netjes afgelost volgens een keurig schema. Geen idee, maar dat lijkt me een normale gang van zaken. Als die leningen met rente netjes zijn afgelost is het risicodragende kapitaal (9,5 eurocent per aandeel) niet zo groot meer en wordt dat risico vooral gedragen door nieuwe aandeelhouders en obligatiehouders zonder stemrecht.
Wat betreft dat negatieve mensbeeld, tja, dit is een platform voor kritische financiële onderzoeksjournalistiek. De antwoorden van jou en Bart zijn vooral normatief en groen religieus van aard zonder concrete onderbouwing. Al lees ik nu in een van je reacties hier dat jullie denken binnen een paar jaar break even te zijn. Een paar is twee, drie jaar denk ik. Maar hoe dan? Reken het ons eens voor. Net als Gooskens keurige heldere aannames maakt die vooralsnog hout snijden.
We vragen eigenlijk niet veel en ook niets onfatsoenlijks hier. We vragen gewoon een nette keurige feitelijke financiële onderbouwing. Of zoals Eric hierboven eerder schreef:
hier zien we antwoord toch het liefst een solide onderbouwing met cijfers over toekomstige omzet, cashflow en financiering. En uiteraard zou een ruime blik op het onderliggende fundament van de waardering van Fastned van harte welkom zijn.
Hans 46
Luc van BeersWim 16 1
Niels Korthals AltesIs dit wel waar wat je zegt?
Waarop berust in jullie geval dan de meldplicht bij de AFM en waarom staan er dan nog geen meldingen in het AFM register substantiele deelnemingen van jullie?
Wat heb je eigenlijk gestudeerd Niels?
Lisa 3
bart lubbersMet een klant basis van 13.000 auto's, die door de alle recente auto (lease) maatregelen eerder kleiner dan groter wordt, en hoge prijzen zie ik het break-even moment de komende jaren nog niet in zicht komen en misschien wel nooit.
De concurrentie zit niet stil, met prijzen die de helft zijn: https://www.flowcharging.com/tarieven-openbaar-laden/
Waarom er uberhaupt concurrentie is op snellader gebied snap ik ook niet, de gehele business is volgens mij toxic waste. Het enige wat je in deze branche de komende jaren kunt 'verdienen' zijn (zware) verliezen. Perfecte business dus voor (lokale) overheden die zich niet druk maken over break-even momenten, dodelijke business voor private bedrijven...
Kees Schipper
Peter Urbanus 5
Kees SchipperLisa 3
Kees SchipperVeel grote bedrijven zijn al jaren bezig om hun lease-park aan het afbouwen waardoor de lease markt voor bedrijven (anders dan privé lease markt) steeds verder krimpt. Privé rijdt NIEMAND een elektrische auto, dat komt totaal niet uit.
Kees Schipper
LisaLisa 3
Kees Schipperhttps://www.businessinsider.nl/deze-grafiek-toont-de-laatste-stuiptrekking-van-de-plug-hybride-nederland/
J.A. Talsma 4
Kees SchipperAl deze argumenten om EV te gaan rijden zijn erg afhankelijk van de overheid, wat als er pas echt veel mensen EV gaan rijden, wie gaan de kosten van de wegen dan betalen? Bijtelling gaat vrijwel zeker omhoog. En wat als bedrijven langzaam stoppen met lease autos... Hoeveel mensen kunnen een auto van 50k cash aftikken?
Matthijs 11
De belangrijke vraag voor de financiele gezondheid van het bedrijf zal vooral de timing zijn en de technische ontwikkelingen in de toekomst. Daar zit natuurlijk een risico in. Ik kan me het bedrijf Better Place herinneren dat een aantal jaren geleden op grootse wijze aan de slag ging met een nieuw model voor (electrisch) rijden, met wisselstations, huur batterijen, etc. Die is failliet gegaan omdat ze (denk ik) een paar jaar te vroeg waren.
Als over een jaar of 3-6 mensen echt massaal betaalbare EV's gaan kopen kan het denk ik best hard gaan met de behoefte aan laadstations.
Dus dat Fastned nu alleen maar investeert en verlies draait is toch logisch? Hoe het over 2, 5 of 10 jaar staat is lastig te voorspellen. Maar dat is het risico van het vak (zowel voor investeerders als de ondernemer).
MaartenH 10
MatthijsMatthijs 11
MaartenHWat ik me wel goed kan voorstellen is dat de groei van het aantal EVs sterk vooruit loopt op het aantal oplaadpunten dat mensen thuis of op werk (kunnen) hebben. En als ik zie hoe mensen moeite doen om hun mobieltje volgeladen te houden gedurende de dag, kan ik me voorstellen dat veel mensen ook graag even bijladen onderweg om wat meer reserve te houden. Maar dat is dus allemaal lastig te voorspellen. Als er opeens accu's zijn die 600km meegaan in plaats van 300 dan wordt het een ander verhaal.
Lisa 3
MatthijsMatthijs 11
LisaHet zal net zo gaan als mobiele telefonie. In het begin voorspelden de duurste consultant buro's nog slechts duizenden gebruikers over X jaar. Het werden er miljoenen.
wouter 11
LisaFerdi Scholten 5
De firma Quant heeft al een aantal auto's met deze technologie gemaakt en heeft inmiddels ook al goedkeuring voor de openbare weg.
Hiermee kun je 1000 km onafgebroken electrisch rijden, en laden is er niet bij, wel tanken van de elektrolytische vloeistof, die als enige uitlaatgas waterdamp produceert.
Bestaande tankstations kunnen eventueel aangepast worden.
Peter Urbanus 5
bart lubbers
Volgens mij zijn de kenmerken van zo'n schema dat je 1) niet transparant bent 2) niet zelf investeert en 3) zelf geld uit het bedrijf trekt.
Ten eerste is Fastned zo transparant mogelijk over wat we doen. We doen dat in jaarverslagen, kwartaalberichten, blogs, boeken prospectus, enzovoort. Ook nodigen we iedereen uit die hier wil komen kijken of vragen stelen. Ook Roel Gooskens en Eric Smit zijn uitgenodigd. Bij dat soort bijeenkomsten vertellen we direct de 'brutal facts". Namelijk dat Fastned op dit moment een lage omzet, aanloopverliezen en een hoge waardering heeft. Wie niet gelooft in elektrisch rijden of ons bedrijf moet ook absoluut niet investeren in Fastned. Andersom, wie hier wel in gelooft is van harte welkom om te investeren.
Ten tweede ben ik zelf vanaf het begin de grootste investeerder in Fastned. Al langere tijd heb ik grote bedragen geïnvesteerd in deze markt, omdat ik geloof dat auto's elektrisch worden. Zeven jaar geleden heb ik geïnvesteerd in de Delftse start-up Epyon. Epyon is nu, na de overname door ABB, wereldmarktleider in de productie van snelladers. Vanaf 2012 investeer ik in Fastned, dat de stations bouwt waarin deze snelladers staan.
Ten derde onttrek ik geen geld aan Fastned, omdat we alles nodig hebben voor de bouw van stations. En ja, investeren in een zich nog ontwikkelende markt gaat gepaard met aanloop verliezen. Dat zal dit jaar niet anders zijn.
Gelukkig zijn er met mij nog vele mensen die het lef hebben om te investeren in Fastned. Grote hulde daarvoor. Net zoals ik respect hebben voor al die ondernemers en investeerders die durven investeren in nieuwe dingen, die ook nog eens goed zijn voor de samenleving.
Net als hen haal ik liever mijn geluk uit wat wèl lukt, dan mijn gelijk over wat niet lukt.
Bart Lubbers
Luc van Beers 7
bart lubbers'brutal facts' dat is mooi, maar wellicht kun je ook gewoon concrete rekensommen geven? Of schrikken we dan teveel?
Dit zijn de vragen die Eric hierboven ergens eerder stelde, mogelijk zijn ze jou of Niels ontgaan.
- Waarom zijn de aandelen 10 euro waard?
- Hoe worden de operationele verliezen en investeringen in de toekomst gefinancierd?
- Wanneer is Fastned winstgevend?
- Hoe gaat de omzet vervijftigvoudigen over de komende jaren? 50 maal meer elektrische auto's of door ander oplaadgedrag?
- Waarom worden er geen laadstations meer bijgebouwd langs de snelweg? Het aantal lijkt te stagneren op 57.
Gooskens onderzocht verder of er sprake was van een ponzi scheme maar vond een bodemloze put.
Zelf ben ik, naast nieuwsgierig en leergierig, oprecht groen en duurzaam gedreven en ben ik vooral op zoek naar de cijfers achter jullie verhaal, en zolang die cijfers niet voorgerekend kunnen of mogen worden heb ik zo mijn vragen en zorgen rondom jullie initiatief. Helaas.
Wat verder opvalt is dat jullie heel goed kunnen zenden, maar niet zo goed kunnen luisteren. Want de vragen hier zijn helder en luid. En jullie antwoorden steeds niet concreet.
Hans 46
Luc van BeersPeter Urbanus 5
We hebben trouwens al decennia lang een mooi elektrisch alternatief: de trein. Maar politiek en vervoersbedrijven hebben er voor gezorgd dat dat geen aantrekkelijk en goedkoop alternatief meer is voor de auto. Om naar mijn werk te reizen of voor opdrachten op pad te gaan is het ov hier op het platteland absoluut geen alternatief en bovendien veel te duur.
Lisa 3
Peter UrbanusSchoon dus, alleen betaald wél de (particuliere) koper van een elektrische auto die kosten voor het schoonmaken van de maatschappij... Reden voor mij om het niet te doen: de maatschappij profiteert, en ik krijg de kosten hiervoor: dacht het niet...
Matthijs 11
Peter UrbanusMaartenH 10
MatthijsMatthijs 11
MaartenHUiteraard zijn ook voor de productie van die EV en dat zonnepaneel grondstoffen en energie (dus uitstoot) nodig. Dus als je met de fiets naar je werk kunt, is dat altijd beter. Maar beweren dat het niet uitmaakt of je stroom uit kolenverbranding komt of zonne energie klopt echt niet.
MaartenH 10
MatthijsMatthijs 11
MaartenHMaar het gaat er om dat een bezineauto sowieso niet op zonne energie kan rijden. Een EV wel. Hoe sneller er meer EVs én zonneenergie komt hoe beter.
MaartenH 10
MatthijsMatthijs 11
MaartenHZoals ik al zei als je alleen maar EVs laat rijden en voor altijd de electiricteit op blijft wekken met kolen schiet je weinig op (afgezien van lokale luchtvervuiling en verschil in efficientie). Maar de combinatie van EV en zonne/windenergie maakt dat het een stuk schoner wordt. Die twee processen zullen elkaar versterken. Je kunt niet eerst 15 jaar de energievervanging aanpassen van verbranding naar wind/zon om dan pas te beginnen met EVs. De groei van de een gaat samen en versterkt de groei van een ander.
MaartenH 10
MatthijsJe hebt gelijk dat er een overgangsfase is en dat je EV's niet a la minute neer kunt zetten. In ieder geval is zuinigheid ook bij EV's van groot belang, met name in de overgangsfase. In de overgangsfase is een slurpende EV slechter voor de CO2 uitstoot dan een zuinige benzine auto en natuurlijk nog veel slechter dan de trein nemen of fietsen :)
Matthijs 11
MaartenHJouw redenering is: het maakt niet uit of ik een vegaburger eet, want die koe is toch al geslacht en ligt in de winkel, dus als ik hem niet eet eet iemand anders hem.
MaartenH 10
MatthijsIk hoop dat het zo duidelijk is, ik laat het hier in ieder geval bij.
Matthijs 11
MaartenHNiels Korthals Altes 2
>> "De prijzen per kWh bij Fastned van 0,59 euro zijn dan ook te hoog om concurrerend te kunnen zijn."
>> "Daarnaast tankt de elektrische rijder voor 0,30 euro per kWh vooral bij gemeentelaadpalen.”
Het is onduidelijk hoe Gooskens tot deze conclusie komt. De prijzen van Fastned zijn juist bijzonder concurrerend met rest van de markt van snelladen. Zo rekent Allego bijvoorbeeld 0,69 euro per kWh.
In de stad geldt meestal een tarief van 0,35 euro per kWh plus opstartkosten van 0,60 euro. Bij dagelijks gebruik tellen de opstartkosten op tot 18 euro per maand, dan ben je bij Fastned met het Standard prijsplan van 9,99 euro per maand en 35ct/kWh goedkoper uit.
Thuisladen kost inderdaad EUR 0,20 per kWh voor de stroom maar vergeet niet de kosten van een laadpaal: inclusief installatie toch al snel 2000 euro. Voor dat geld kun je bijna 6 jaar lang gebruik maken van het Fastned Power abonnement en betaal je nog slechts 0,19 euro per kWh.
In de vergelijking met laadpalen thuis en in de stad geldt daarnaast dat je bij Fastned stations tot 15 keer sneller laadt.
Niels Korthals Altes 2
>> "Gemiddeld komen nu ongeveer twee elektrische auto’s per dag hun accu (gedeeltelijk) opladen bij een van deze stations. U leest het goed: twee auto’s per dag."”
Gooskens heeft hier data van enkele maanden geleden gebruikt. Inmiddels is het bezoek per station gestegen naar zo’n 3 auto’s per dag, waarbij sommige stations al richting de 10 bezoekers per dag gaan. Dit is het gevaar van een snelgroeiend bedrijf als Fastned beoordelen op oude cijfers, met een groei van 10% maand-op-maand verdubbelen dergelijke kengetallen in 7 maanden.
De huidige markt voor elektrische auto’s is met 13.000 stuks nog zeer klein maar gaat snel groeien. Het is logischer om te kijken naar markten die net wat voorlopen op Nederland, zoals bijvoorbeeld Noorwegen. Daar zijn de bezoekersaantallen bij snellaadstations inmiddels van enkele bezoekers twee jaar geleden naar tientallen per dag toegenomen en zijn snellaadstations winstgevend.
>> "Bijgevolg wordt daar alleen uit nood ‘getankt’. Dit wordt bevestigd door het feit dat de gemiddelde hoeveelheid stroom die in de accu wordt bijgeladen, goed is voor ongeveer 50 kilometer."
Er zijn veel redenen om bij Fastned te snelladen, nood is daar een van. Anders dan de auteur veronderstelt is de hoeveelheid geladen stroom het resultaat van de huidige beperkte accucapaciteit van 20-30 kWh. Omdat de elektrische rijder gezien het nu nog inperfecte laadnetwerk in Nederland voorzichtig is komt deze vaak met een accu van 20% of zelfs meer aan bij een Fastned station. Vervolgens weten elektrische rijders veelal dat het snelladen tot ±80% snel gaat en daarna vertraagt. Het bijladen van 10kWh is dus vandaag de dag helemaal niet vreemd, eerder zelfs een logisch oplaadvolume gegeven de techniek.
>>"Hybride auto’s tanken uiteraard nooit bij Fastned omdat benzine tanken goedkoper en veel sneller is."
Fastned is niet bedoeld voor hybride auto’s.
Niels Korthals Altes 2
>> "De onderneming gaat in zijn planning uit van 200.000 volledig elektrische auto’s in 2020. Dat aantal lijkt nu volstrekt onhaalbaar omdat de automobielindustrie nog geen ‘goedkope’ elektrische auto met een actieradius van tenminste 500 kilometer voor de massamarkt heeft ontwikkeld."
We staan aan de vooravond van de grote aantallen (betaalbare) elektrische auto's met een serieuze reikwijdte. Of 200.000 elektrische auto’s ‘volstrekt onhaalbaar’ zijn is te betwijfelen, zie bijvoorbeeld dit blog van TU Eindhoven professor Steinbuch: https://steinbuch.wordpress.com/2016/01/22/schatting-verkopen-elektrisch-vervoer-nederland-tm-2025/
Voorbeelden van auto’s die de komende 24 maanden worden verwacht, met een serieuze range:
Renault ZOE
Opel Ampera-e
Tesla Model III
Audi Q6 e-tron
Nissan Leaf II
Volkswagen ID
Jaguar I-Pace
>> "Een Tesla — de helft van het totale aantal elektrische auto’s in Nederland bestaat uit Tesla’s — kost al gauw 80.000 euro. Daarvoor krijg je echter wel toegang — meestal gratis — tot het netwerk van laadstations dat de onderneming Tesla bouwt voor zijn klanten in Europa."
De kosten van het opladen van de Tesla waren tot begin januari inbegrepen in de verkoopprijs van de Tesla model S en X. Nu krijgt iedere Tesla een budget van 400 ‘gratis’ kWh per jaar - daarna zal moeten worden afgerekend. Tesla heeft al aangegeven dat betaald snelladen ook voor de Model 3 gaat gelden.
Matthijs 11
Niels Korthals AltesHet punt is dat gewone auto's al heel lang even duur zijn en blijven. Ik betaal me helemaal blauw aan het garagebedrijf voor onderhoud. EV's, accu's en zonne energie (waarmee je die dingen kunt opladen) worden jaar na jaar snel goedkoper. En beter. Als daar opeens die 25k middenklasser er is met een goede accu, die nog maar een fractie van het onderhoud kost van een ouderwetse auto, koopt niemand meer een benzine auto.
Niels Korthals Altes 2
"Het volledig opladen van de accu’s zou meer dan een uur duren. Dat is veel te lang voor de gemiddelde consument. Met twee opladers per station kunnen maximaal 96 auto’s per dag worden geladen bij een Fastned station. De capaciteit is dus niet erg groot, maar meer dan voldoende om de huidige vraag aan te kunnen."
Het Fastned station is zo ontworpen dat er additionele, snellere laders bij geplaatst kunnen worden in de toekomst. Snelladen gaat van 50kW vandaag naar 300+kW binnen enkele jaren, dat levert zowel een verbetering voor de consument op die minder lang hoeft te wachten, als een vergroting van de capaciteit van een Fastned station. Aangezien Fastned verwacht dat de vraag naar snelladen exponentieel zal groeien, is een snelle vergroting van de capaciteit van stations cruciaal. Alleen partijen die jaren van te voren netaansluitingen hebben gerealiseerd kunnen hun stations eenvoudig upgraden.
Peter Lukassen 1
Niels Korthals AltesNiels Korthals Altes 2
"Een Tesla S heeft een actieradius van ongeveer 400 kilometer, en heeft daardoor weinig behoefte aan de dienstverlening van Fastned; thuis tanken lukt dan makkelijk op de meeste dagen."
"De Nissan Leaf, met een actieradius van 120-200 kilometer, zal wel bij Fastned komen laden omdat bij aanschaf vier jaar gratis opladen bij Fastned wordt aangeboden. Maar hoe beter de accu’s worden, hoe minder je Fastned nodig hebt."
Het is een hardnekkige mythe dat auto’s met grotere accu’s geen behoefte meer hebben om snel te laden. Gebruikersdata laat juist het omgekeerde zien. Tussen oktober 2015 en januari 2017 is de gemiddelde accugrootte van een Tesla toegenomen. Tegelijkertijd nam ook het aantal laadsessies bij Superchargers toe van gemiddeld 25 laadsessies per auto per jaar naar ruim 30 laadsessies per auto per jaar (zie data onderzoek Steinbuc). De meest logische verklaring is dat door een grotere accu mensen meer gaan doen met een elektrische auto, en ze daarom ook vaker onderweg gaan laden. Daarnaast geldt, hoe groter de accu, hoe langer het duurt om deze aan een reguliere laadpaal op te laden. Een 30kWh accu opladen met 3kWh kost 10 uur, maar een auto met een 100kWh accu doet er 33 uur over! Dan ben je blij als je met 50, 150 of zelfs 300 kW kan laden.
Meer range en sneller kunnen laden geeft ook mensen die geen eigen laadpaal voor de deur hebben de mogelijkheid om elektrisch te rijden. Let wel: Driekwart van de Nederlanders heeft geen eigen oprit en kan dus helemaal niet thuis laden. Deze mensen zijn dus volledig aangewezen op publieke laadinfra zoals die van de gemeente en partijen zoals Fastned. De vraag is hoe lang gemeenten nog publiek geld gaan stoppen in laadpalen. Voor snelladen geldt dat bij een vermogen van 150kW de gemiddelde Nederlander (11.000km/jr) in een kwartiertje per week voldoende kan laden voor de wekelijkse kilometers. Met 300kW is 7 minuten voldoende. Daarmee wordt laden als tanken en elektrisch rijden interessant
Niels Korthals Altes 2
>> "De onderneming is zwaar verliesgevend door aanloopkosten en het bijna totale gebrek aan inkomsten."
Dit klopt, en hier is Fastned altijd open over geweest. De kosten gaan voor de baten uit.
Het overgrote deel van de aanloopverliezen zijn een investering in de opbouw van het bedrijf. Denk bijvoorbeeld aan het team dat de vergunningen aanvraagt en de bouw aanstuurt. De kosten die men zou moeten alloceren om break-even te berekenen zijn vele malen lager.
Fastned groeide de afgelopen jaren met ongeveer 10% maand op maand qua omzet. In 2015 boekte Fastned EUR 80k aan omzet, in 2016 meer dan EUR 200k, waarvan ruim EUR 80k in het laatste kwartaal (unaudited cijfers). Met de eerder genoemde verdubbelingsperiode van 7 maanden beweegt Fastned snel naar winstgevendheid van het deel van de kosten dat toegewezen dient te worden aan de Nederlandse exploitatie (zie hieronder).
Overigens heeft Bart Lubbers Fastned via zijn holding Wilhelmina Dok BV een garantie verstrekt ter waarde van 5 miljoen euro ter dekking van operationele kosten tot eind 2018. Hierdoor is Fastned gedekt tot (dichtbij) het moment dat er voldoende elektrische auto’s zijn om winstgevend te worden.
Niels Korthals Altes 2
“Over 2016 bedroeg de omzet van Fastned 223.000 euro (!) en werd er een geschat verlies geleden van 4.5 miljoen euro. Bij de huidige kostenstructuur van 4,5 miljoen euro op jaarbasis en gezien de brutomarge van ongeveer 45 procent zal de omzet moeten vervijftigvoudigen bij een gelijkblijvende kostenstructuur om break-even te draaien. "
Dit is een berekening die uitgaat van onjuiste aannames:
1) Nederland hanteert een degressief belastingstelsel op elektriciteitsverbruik per elektriciteitsafname per netaansluiting. Aangezien Fastned één netaansluiting per station heeft, dalen de marginale kosten per kWh voor Fastned bij grotere volumes per station.
2) Hoofdkantoor kosten kunnen verdeeld worden over een steeds groter aantal stations. In een reactie werd gesteld dat Fastned ‘blijft steken’ op 57 stations. Dit is onjuist, over enkele weken starten we de bouw van de volgende batch van 6 stations.
3) Het verlies van 4,5 miljoen euro bestaat zoals gezegd voor een groot deel uit investeringen in de expansie van het bedrijf. De kosten die toegerekend moeten worden aan de exploitatie van de huidige stations is veel lager waardoor winstgevendheid eerder in beeld komt.
Vervolgens lijkt de auteur over het hoofd te zien dat Fastned al tijden met 10% maand op maand groeit en de elektrische automarkt momenteel aan het accelereren is. De gevolgen daarvan zijn dat bij een gelijkblijvende of zelfs accelererende groei (niet onlogisch gezien die marktontwikkelingen) de genoemde vervijftigvoudiging dus in totaal 6 verdubbelingsperioden zou duren. Momenteel duurt een verdubbelingsperiode 7 maanden. Daarmee is dus zelfs die vervijftigvoudiging niet ver weg. Een dergelijk groeipad is voor vele bedrijven die opereren in bestaande markten vaak niet een realistisch scenario, maar gezien de ontwikkelingen die de automarkt de komende jaren gaat doormaken is dit haalbaar en ook waar wij samen met investeerders op inzetten.
Niels Korthals Altes 2
>> "Door de beursnotering steeg de waarde van het aandelenbelang van de oprichters dus van 1,2 miljoen euro naar 108 miljoen euro."
>> "Nergens wordt echter uitgelegd waarom deze aandelen 10 euro zouden moeten kosten."
De waardering van Fastned is gebaseerd op een uitgebreid model waarin toekomstige kasstromen zijn verdisconteerd en rekening wordt gehouden met een hoge risicofactor. Een uitleg in bewoording en proces over hoe wij tot deze prijsstelling voor het aandeel zijn gekomen is overigens wel in de Fastned Story te vinden. Zie pagina 174: https://cdn.fastnedcharging.com/uploads/documents/fastned-story-2.pdf
De AFM staat beursgenoteerde bedrijven niet toe om expliciete verwachtingen over de toekomst te doen aan investeerders. Dit zou misleidend kunnen zijn. Om die reden kunnen we het waarderingsmodel dan ook niet publiceren en is het aan beleggers om zelf een analyse uit te voeren. We hebben dit makkelijker gemaakt met een omzetcalculator. Daarnaast heeft een onafhankelijke analist een uitgebreide analyse uitgevoerd met waardeberekening die verkrijgbaar is via de Nxchange website. Deze analist kwam op ruwweg dezelfde waardering uit waarbij hij rekening hield met kasstromen uit slechts 80 stations. De overige locaties (Fastned heeft 200 concessies) en ontwikkelingen in het buitenland zijn hierin niet meegenomen.
Meer algemeen gesteld is het niet ongebruikelijk dat er in enkele jaren veel waarde wordt gecreëerd binnen een jong bedrijf in een groeiende markt. Dat is ook een logisch gevolg van genomen risico in een vroeg stadium en de onderneming succesvol uitbouwen.
Het is aan de investeerder om te bepalen of deze de beurskoers interessant is om in te stappen.
Wim 16 1
Niels Korthals AltesDe AFM staat beursgenoteerde bedrijven niet toe om expliciete verwachtingen over de toekomst te doen aan investeerders. Dit zou misleidend kunnen zijn.
Is dit wel waar wat je hier zegt?
In veel door de AFM goedgekeurde emissieprospectussen staan gewoon prognoses opgenomen tot wel 10 jaar en soms nog meer vooruit. Deze prognoses dienen er dan bijvoorbeeld toe om aan te geven in welke mate de uitgevende instelling op basis van de gehanteerde uitgangspunten aan haar verplichtingen kan voldoen. Om zo'n prognose nog wat extra gewicht te geven wordt er vaak ook nog een rapport van de accountant aan toegevoegd. Dat is dan een zogenaamd standaard 3400 rapport (Onderzoek van toekomstgerichte financiële informatie) of een standaard 3850 rapport (Assurance- en overige opdrachten m.b.t. prospectussen) of een combinatie daarvan.
Hij lijkt me dat de emissieprospectussen van Fastned dan opvallen door het feit dat kwantitatieve forward looking statements erin ontbreken en laat staan dat die dan door een goede accountant als EY zijn onderzocht. Dat is best wel een gemis, want met zo'n forward looking statements kunnen analisten dan weer verder aan de slag en zich een beeld te vormen van de kasstromen, de verdien- en terugbetaal capaciteit en de waarde van het aandeel. En als dat allemaal positief zou zijn, dan doet de uitgevende instelling zich zelf tekort als ze die informatie onder de pet houdt.
Niels Korthals Altes 2
>> "Gepoogd werd om in april/mei vorig jaar 650.000 nieuwe aandelen uit te geven tegen deze 10 euro, maar de onderneming wist er niet meer dan 300.000 te slijten. De kosten van het prospectus alleen al bedroegen 500.000 euro, zodat de netto-opbrengst uitkwam op slechts 2,5 miljoen euro. Deze uitgifte van aandelen is dus duidelijk mislukt, ook al gezien de 10 procent koersdaling over de rest van het jaar."
In een eerdere uitgifte via NPEX heeft Fastned in 16 maanden tijd 3,1 miljoen Euro aan certificaten uitgegeven. In bovengenoemde uitgifte is een gelijk aantal certificaten uitgegeven in slechts 5 weken. Alhoewel het zeker mooi was geweest wanneer we meer certificaten hadden uitgegeven was deze uitgifte absoluut een succes. Daarnaast zijn een deel van de investeringen in deze uitgifte gebruikt voor de uitgifte van obligaties aan het einde van 2016. Toen heeft Fastned in 4 dagen 2,5 miljoen euro aan obligaties geplaatst.
>> "Als het onverhoopt fout loopt met Fastned, hebben de oprichters (en hun familie) via hun leningen uiteraard een pandrecht op alle laadstations."
Incorrect. Grote leningverstrekkers hebben inderdaad onderpanden verkregen bij het verstrekken van leningen. Deze onderpanden gelden echter uitsluitend voor de stations die met de verstrekte gelden zijn gerealiseerd.
Overigens is er niet noodzakelijkerwijs reden om alle kapitaalverstrekkers gelijk te behandelen. Immers, het risico of Fastned in staat was stations te bouwen en vergunningen te verkrijgen was in 2013 veel groter dan in 2015 of daarna. De bovengenoemde leningverstrekkers namen veel eerder een veel groter risico dan bijvoorbeeld recent ingestapte certificaathouders.
Wim 16 1
Niels Korthals AltesThe brutal facts wat jullie aandelen (DRs) emissies betreft zijn denk ik als volgt:
July 9 th 2014 poging om binnen een offering period van een jaar € 40 mln op te halen. Namelijk 4,0 mln DRs á € 10.
July 9 th 2015 poging om binnen een offering period van een jaar € 35 mln op te halen. Namelijk 3,5 mln DRs á € 10.
April 14th 2016 poging om binnen een offering periode van een week of 6 minimaal € 6,5 mln en maximaal € 9,75 mln op te halen. Namelijk 650.000 DRs in een price range van € 10 tot € 15.
Hoeveel hebben jullie uiteindelijk opgehaald met al deze pogingen? En noem je dat dan een succes?
De markt heeft natuurlijk gelijk en die vindt blijkbaar dat jullie meer moeten delen om te kunnen vermenigvuldigen. Of in gewoon Hollands: jullie vragen te veel en geven te weinig.
Niels Korthals Altes 2
>> "Nieuwe aandeelhouders kopen slechts certificaten van aandelen zonder stemrecht.”
ALLE aandelen zijn gecertificeerd en dus zonder stemrecht, ook die van beide oprichters. Het is dus gelijke monniken, gelijke kappen. De houder van alle aandelen Fastned is stichting FAST (Fastned Administratie Stichting) die er enkel op toeziet dat 1) Fastned haar statutaire missie uitvoert (zijnde het bouwen van een netwerk van snellaadstations), 2) de continuïteit van de onderneming is gewaarborgd, en 3) dat de belangen van de certificaathouders worden gediend. Deze Governance structuur - overigens een kopie van de Triodos bank - is daarmee vooral een beschermingsconstructie voor de kleine certificaathouder. Hij of zij weet zeker wat er met zijn/haar geld gebeurt.
>> "Het feit dat de overheid nu openlijk stelt dat elektrische auto’s zijn overgesubsidieerd en dat ze de subsidies gaat verlagen, zal de sector ook niet helpen."”
Incorrect. De overheid heeft juist de stimulering van PHEVs (die niet of nauwelijks bij Fastned kunnen laden) volledig stopgezet. Het overheidsbeleid richt zich nu op het het stimuleren van volledig elektrische auto's (waar Fastned op gericht is), die 4% bijtelling behouden en geen BPM of wegenbelasting hoeven af te dragen. Fastned is dus erg blij met deze beslissing van de overheid.
Niels Korthals Altes 2
>> "Ook het feit dat geen enkele durfinvesteerder, automobielproducent of energiebedrijf al een belang heeft genomen in Fastned doet het ergste vrezen voor de toekomst van het bedrijf."
Breesaap, de grootste investeerder in Fastned, is een bekend durfinvesteerder met veel ervaring op het gebied van elektrische mobiliteit en duurzame energie. Zij investeerde o.a. met veel succes in het Nederlandse Epyon (snelladerfabrikant voor elektrische auto’s en bussen), welke inmiddels is overgenomen door ABB en markleider is in deze markt.
>> “Wordt vast nog vervolgd.”
Tot slot schrijft Gooskens “Wordt vast nog vervolgd.”. Wij hadden eigenlijk liever gezien dat Gooskens ons vooraf om een reactie had gevraagd op dit artikel, dan hadden we voor publicatie al vele onjuistheden recht kunnen zetten. Het lijkt mij sowieso journalistiek correct om hoor en wederhoor toe te passen.
Ik vind het daarnaast heel apart dat Gooskens ook na meerdere verzoeken van zowel mijzelf als Bart Lubbers niet is ingegaan op onze uitnodiging om bij Fastned langs te komen en zich verder in deze materie te verdiepen. Dat zou dan de basis kunnen vormen voor een meer gebalanceerd vervolgartikel.
wouter 11
Niels Korthals AltesJ.A. Talsma 4
Niels Korthals AltesNiels Korthals Altes 2
J.A. TalsmaJ.A. Talsma 4
Niels Korthals AltesRoel Gooskens 4
Niels Korthals AltesBeste Niels,
Hierbij nog een korte reactie op jouw reacties. De meeste van onze meningsverschillen komen er op neer dat ik op basis van diverse (Fastned) publicaties feiten op een rijtje zet die een wat ander beeld schetsen van Fastned dan jullie de beleggers willen doen geloven. Jouw reacties komen veelal neer op; ja dat is nu wel zo, maar dat gaat snel veranderen.
In dat kader wil ik je wel confronteren met nog een feitje. Op pagina 24 van jullie jaarverslag 2015 (https://s3-eu-west-1.amazonaws.com/static.fastned.nl/uploads/documents/fastned-annual-report-2015.pdf) geven jullie een projectie van het aantal Fastned laadstations. De verwachting was toen, nog geen jaar geleden, dat jullie over 2016 20 stations zouden bouwen om het totaal van 50 naar 70 te brengen. Over 2017 was het plan om 60 stations te bouwen om het totaal op 130 te brengen. We weten nu dat Fastned over 2016 slechts 7 stations heeft toegevoegd aan zijn netwerk, 65% minder dan voorgespiegeld. Gezien de beperkte hoeveelheid geld die jullie hebben opgehaald bij externe beleggers over de laatste 12 maanden van ongeveer 5 miljoen euro zullen jullie over 2017 maximaal 25 laadstations kunnen bouwen waardoor het aantal eind 2017 uitkomt op maximaal 82 laadstations, 37% minder dan voorgespiegeld. Over enkele weken start de bouw van 6 stations. Deze nieuwe economische realiteit is nog niet gedeeld met jullie aandeelhouders. Een persbericht lijkt me op zijn plaats.
Het bovenstaande zet ook vraagtekens bij het realiteitsgehalte van al jullie voorspellingen.
Niels Korthals Altes 2
Roel GooskensJe noemt hier een berekening van een collega analist. Daar kan ik niet voor in staan en moet je met hem opnemen. Wij baseren onze investeringen op onze eigen modellen.
Ik wil je bij deze nogmaals uitnodigen bij ons op kantoor zodat je we meer kunnen vertellen over Fastned en we in kunnen gaan op additionele vragen.
Hartelijke groet,
Niels
Roel Gooskens 4
Niels Korthals AltesDe voorspelling voor de bouw van 20 laadstations in 2016 en 60 in 2017 komt uit jullie eigen jaarverslag 2015, pagina 24! Voor 2016 is hij zeker niet gehaald. Als jij denkt dat de bouw van 73 laadstations in 2017 (om Fastned's projectie van 130 stations in totaal te halen) nog haalbaar is hoor ik dat graag.
Roel
Niels Korthals Altes 2
Roel GooskensHet klopt dat we minder hebben gebouwd. We faseren de bouw obv beschikbare financiering.
Wil je nog ingaan om mijn uitnodiging?
Vriendelijke groet, Niels
Wim 16 1
Niels Korthals AltesIk weet niet of het jullie is opgevallen, maar de management certifications of pagina 31 van jullie prospectus van 2 december 2016 staan nogal op gespannen voet met de harde feiten die Roel benoemt. Ik kan me voorstellen dat dit een reden is voor de AFM om toestemming aan de prospectus te onthouden. En daarnaast natuurlijk ook nog eens wegens het ontbreken van prognoses die volgens europese richtlijn verplicht zijn in dit geval.
Ik wens jullie het allerbeste en heb veel sympatie voor jullie, maar ik vind wel dat je 100% eerlijk en transparant moet zijn als je met het geld van anderen werkt.
Hoeveel certificaten heb jij zelf trouwens in Fastned?
Hopelijk vinden jullie binnenkort een nette partij die jullie overneemt tegen een nette prijs.
Roel Gooskens 4
Niels Korthals AltesIk heb altijd begrepen dat een aandelenplaatsing een succes is als de beoogde hoeveelheid geld wordt opgehaald en de koers van het aandeel niet snel onder de uitgiftekoers zakt. Bij de laatste aandelenemissie werd slechts de helft van de beoogde 600.000 aandelen geplaatst en zakte de koers al snel naar 9 euro (10% onder de uitgiftekoers). Het lijkt me ook niet correct dat jij als verantwoordelijke voor de financiering via de beurs ( https://fastned.nl/nl/team/niels-korthals-altes) een oordeel uitspreekt over de eigen mate van succes van een aandelenplaatsing.
En ja, alle maar dan ook alle activa van de vennootschap dienen als onderpand van leningen van de familie Lubbers en Flowfund. Pagina 69 van het jaarverslag 2015 laat hierover geen enkele twijfel bestaan. Ultimo 2015 diende alle 50 laadstations als onderpand van deze leningen. De recente werkkapitaal-lening van Bart Lubbers (verstrekt door zijn Wilhelmina-Dok BV) van maximaal 5 miljoen euro, waar je steeds naar verwijst, heeft verder alle activa in onderpand die nog niet aan andere leninghouders zijn verstrekt.
The interest rate on this loan amounts to 6%. Wilhelmina-Dok B.V. has first security rights over available assets that have not been given in security to other parties.
Op de huidige (17 februari 2017) biedkoers van 7,50 euro hebben de nieuwe aandeelhouders Fastned al 25% verloren op hun aandelenbezit. De markt heeft altijd gelijk.
Met vriendelijke groet,
Roel
Wim 16 1
Niels Korthals Altes 2
Wim 16Wim 16 1
Niels Korthals AltesNiels Korthals Altes 2
Wim 16Ter info; in het jaarverslag van 2015 staat:
"Deferred tax assets are recognised for unused tax losses to the extent that it is probable that taxable profit will be available against which the losses can be utilised. Significant management judgement is required to determine the amount of deferred tax assets that can be recognised, based upon the likely timing and the level of future taxable profits together with future tax planning strategies.
The Group has € 7,112,000 (2014: € 3,266,000) of tax losses carried forward. These losses relate to operating losses in previous years and expire at the end of 2021 for € 264,000, at the end of 2022 for € 768,000, at the end of 2023 for € 2,245,000 and at the end of 2024 for € 3,846,000. Due to uncertainty about sufficient future profits in the period 2016 - 2024, the Group has determined that it cannot recognise deferred tax assets on the tax losses carried forward. If the Group was able to recognise all unrecognised deferred tax assets, profit and equity would have increased by € 1,688,000 to € 1,768,000, depending on the timing of the utilisation of the tax losses."
Wim 16 1
Niels Korthals AltesHoe goed de verwachtingen ook zijn.
Is dat wel waar wat je zegt?
Als de verwachtingen goed zijn wordt verliescompensatie gewoon gewaardeerd. Vraag het maar eens aan de vader van Bart (Hollandia Kloos arrest HR 23 april 1988 en nog ver voor de IFRS tijd trouwens).
Is het bij jullie niet gewoon zo dat accountant EY vraagtekens zet bij jullie mogelijkheid om te blijven bestaan en daar ook melding van maakt in zijn verklaring en als gevolg daarvan de activering van de waarde van de verliescompensatie ook niet kan goedkeuren?
Ted Sluymer
Journalistiek rammelt het artikel, simpelweg door de afwezigheid van hoor en wederhoor. Het artikel had hout gesneden als Fastned haar zegje had kunnen doen.
Dat het artikel vast nog vervolgd wordt, lijkt mij dan ook voor de hand liggend. Het is kwalijk dat Fastned middels een verklaring van Bart Lubbers via omwegen tegengas moet geven op wat niets anders is dan een journalistieke omissie van FTM.
Ted Sluymer, autojournalist
Wim 16 1
Ted SluymerNiels Korthals Altes 2
Wim 16Mijn inziens valt er wel degelijk wat af te dingen op het werk van Gooskens. Van een analist mag je verwachten dat hij een degelijke analyse uitvoert. Zoals we hebben aangegeven in onze uitgebreide reactie is dat niet het geval. Dergelijke fouten hadden voorkomen kunnen worden als hij ons in zijn analyse had betrokken. We zijn een open en transparant bedrijf en de deur stond en staat voor hem open. Helaas hebben we ondanks een tiental uitnodigingen via dit forum, Twitter, mail en telefoon nog altijd niet van hem (via Chris Smit) vernomen of hij daarop wil ingaan.
Ik vind het bedenkelijk dat je als analist een ponzi-systeem insinueert en je niet verder wil verdiepen in de materie. Ik zie het dan ook meer als een opinie-stuk dan een analyse. Het is zoals je ziet een mening waarmee zowel ik als vele andere mensen die ons nu steun betuigen het niet eens zijn.
Henk Eleveld 4
Niels Korthals AltesVorig jaar was ook de heer PP de Vries heel boos, maar ook hij heeft nog steeds geen enkele inhoudelijke reactie gegeven op de beweringen van Gooskens of ze weerlegd. Ik mis dat dan ook in uw verhaal, omdat u blijft spreken over voorspellingen. Aan glazen bollen valt niet veel te verdienen.
Niels Korthals Altes 2
Henk EleveldWim 16 1
En toch nog even een nabrander. Ik lees dit soort rapporten door boven elke pagina een keer met mijn ogen te knipperen en uiteraard zonder de modellen na te rekenen. Maar zelfs dan blijft het hier niet onopgemerkt dat er een rekenfout is gemaakt waardoor de waarde maar liefst ongeveer 41 miljoen te hoog is berekend. De discount factor van 0,33 to start in first forecast period die in de kolom 2027E staat moet namelijk 0,23 zijn (namelijk gelijk aan die van eind 2026E). En weer blijft er niets over van een waarschijnlijk veel te duur betaald waarderingsrapport dat alleen maar door belanghebbenden op tafel wordt gelegd om onnozele beleggers te beinvloeden.
De kans dat het binnenkort gedaan is met Fastned acht ik op grond van al het voorgaande vrij groot.
Ted Sluymer
Fastned laat voortdurend weten bereid te zijn tot een gesprek, tot het geven van alle informatie die gewenst is of een bijdrage kan leveren aan het noodzakelijke inzicht. Gooskens vertikt dat structureel, wellicht om het vermeende gelijk aan zijn kant te houden. Ik vind dat, als journalist, raar en bovenal zwak en adviseer Gooskens dan ook dringend om gebruik te maken van de uitnodiging van Fastned. Met als uitgangspunt een doorwrocht nieuw artikel met alle feiten op rij. Het onderwerp is journalistiek te breed om de partij waar het om draait monddood te maken.