De voltallige eredivisie ligt sinds de coronacrisis financieel aan de beademing. ‘Zonder hulp van de overheid zal de bedrijfstak het niet overleven,’ schreef de KNVB afgelopen juni in het Deltaplan, dat de Betaald Voetbal Organisaties (BVO’s) moet redden. De clubs pakten hun telraam, voerden kostenbesparingen door en kwamen tot de conclusie dat er naast de NOW-regeling nog 140 miljoen euro overheidssteun nodig was.

Jan de Jong, directeur van Eredivisie CV, moest dat plan vervolgens in Den Haag verkopen. De organisatie, waarin alle eredivisieclubs zijn verenigd, tuigde een mediacampagne op. Vrijwel wekelijks schoof De Jong aan bij Radio 1, Veronica Inside of Beau. Hij wist wel ‘wat voor taal ze daar [in Den Haag] spreken’ en kende ‘een paar handigheidjes hoe je moet overleggen en lobbyen’. Dat bleek nadat bekend werd dat VVD-fractievoorzitter Klaas Dijkhoff, zelf groot PSV-fan, twee keer advies had gegeven bij het opstellen van het Deltaplan. ‘Je hebt geholpen, Klaas,’ zei De Jong begin juni tegen de politicus in Langs de lijn. ‘Zonder mij was het ook wel gelukt,’ reageerde Dijkhoff.

Maar Martin van Rijn (PvdA), waarnemend minister van Medische Zorg en Sport, was minder enthousiast. Een maand later, in juli, keurde hij het plan af. Een woordvoerder van de minister zei tegen de NOS dat de clubs ‘eerst bij sponsors, banken, gemeenten en provincies moeten kijken wat mogelijk is’. KNVB-directeur Eric Gudde reageerde begripvol: ‘Er komt geen sectorspecifieke steun, maar er wordt specifiek per club gekeken naar wat er al zelf is gedaan en wat er eventueel voor de toekomst nog nodig is. Den Haag erkent hiermee het grote maatschappelijke belang van het voetbal.’ Clubs moeten dus zo lang mogelijk zelf hun broek ophouden.

We spoelen door naar 28 september. In een persconferentie worden de beperkende coronamaatregelen aangescherpt. Er mag geen publiek meer op de tribunes plaatsnemen. Dat leidt tot ‘frustratie en ongeloof’ bij eredivisieclubs, zegt De Jong. In een verklaring schrijft hij samen met de KNVB en de Keuken Kampioen Divisie dat door de maatregelen ‘de roep om steun uit Den Haag nog harder en luider wordt’. ‘Dat zal het kabinet ook begrijpen.’ Er is blijkbaar meer geld nodig om de voetbalclubs overeind te houden dan de NOW-regeling alleen.

In de tussentijd loopt de transferperiode, het circus van aantrekken en afstoten van profvoetballers. De laatste deals werden in de nacht van dinsdag 6 oktober afgehamerd. Deze transferperiode gaven de eredivisieclubs in totaal 74 miljoen euro uit, blijkt uit een analyse van de gegevens van datawebsite Transfermarkt die Follow the Money heeft gemaakt. Opmerkelijk, aangezien de afgelopen vijf seizoenen in dezelfde transferperiode gemiddeld bijna 70 miljoen euro is uitgegeven. De internationale transfermarkt viel stil: volgens wereldvoetbalbond FIFA werd deze zomer 1,6 miljard euro minder uitgegeven, terwijl de uitgaven in Nederland stabiel bleven. Hoe diep in de problemen zitten de clubs nu echt?

Hoge salarissen, lege stadions

Eredivisieclubs hebben reden om voorzichtig met hun geld om te springen. Het verlies over het afgelopen seizoen door de coronacrisis was 96 miljoen. Dit seizoen verwachten de clubs zelfs een omzetdaling van 331 miljoen euro, blijkt uit het Deltaplan van de KNVB.

Vanwege de verwachte omzetdaling deden alle achttien eredivisieclubs een beroep op de NOW-regeling. Bij de eerste steunronde, voor de maanden april tot en met juni, werd 23 miljoen euro over de voetbalclubs verdeeld. Iedere club die minimaal 20 procent omzetverlies verwachtte, kon daar – net als elk ander Nederlands bedrijf – aanspraak op maken. Als BVO’s dan alsnog in financiële problemen raken, kunnen ze bij de overheid aankloppen voor een lening. Wat de voorwaarden zijn voor die zogeheten ‘overbruggingsfinanciering’, heeft de overheid volgens een woordvoerder van de KNVB nog niet vastgesteld.

Profvoetbal zonder publiek is als een luchtvaartmaatschappij zonder passagiers: ten dode opgeschreven

Maar met de NOW-regeling kan de eredivisie niet lang uit de voeten. Elke speelronde zonder publiek kost de sector grofweg 8 miljoen euro. Profvoetbal zonder publiek is als een luchtvaartmaatschappij zonder passagiers: ten dode opgeschreven. Bezoekersinkomsten brengen volgens het Deltaplan van de KNVB gemiddeld 65 procent van de begrote inkomsten in het laatje. Die moeten voetbalclubs nu missen, omdat de tribunes in elk geval tot 20 oktober leeg blijven. Bijna de volledige NOW-steun verdampt zo in twee speelweekenden. Inmiddels houden ‘acht tot tien’ clubs hun hand op voor extra financiële steun, zei AZ-directeur Robert Eenhoorn zondag 4 oktober bij Studio Voetbal.

Er zijn in de NOW-regeling voorwaarden gesteld aan de financiering van spelerssalarissen. Per speler mag maximaal 9.538 euro per maand uit de subsidie worden betaald. Dat salarisplafond is voor de tweede subsidieronde gelijk, maar voor de derde ronde wordt dat bedrag om en nabij gehalveerd. Uit gegevens van het NOW-register blijkt dat Ajax, PSV, Feyenoord en AZ samen 44 procent hebben ontvangen van het hele steunpakket dat de eredivisie is toebedeeld. Dit terwijl de topclubs in het Deltaplan van de KNVB aangaven geen, of maar beperkt, steun nodig te hebben in het scenario dat dit seizoen zonder publiek moet worden gespeeld.

Spelerssalarissen drukken zwaar op de begroting van elke eredivisieclub. Gemiddeld besteden de clubs 58 procent van hun uitgaven aan personeelskosten, transfers niet meegerekend. Een modale eredivisiespeler verdient volgens werkgeversorganisatie FBO 290 duizend euro. In mei kondigde die organisatie besparende maatregelen aan: voetballers leverden tussen de 2,5 en 20 procent van hun salaris in. Dat zou 35 miljoen euro moeten opleveren. Ondanks dat loonoffer en de miljoenen aan NOW-subsidie bleven de clubs achter met een gezamenlijk tekort van 140 miljoen.

Het huishoudboekje van clubs wordt ook na de besparingen overheerst door de salarissen van spelers. De clubs geven in de pandemie namelijk fors minder uit aan de logistieke organisatie van wedstrijden en de inkoop van goederen. Maar het geld dat de clubs daarmee besparen, lopen ze weer mis door het verlies van inkomsten uit kaartverkoop, horeca en merchandise. Willen clubs verder in de kosten snijden, dan moet die incisie haast wel in de selectie plaatsvinden.

Winst en verlies op de transfermarkt

Normaliter dichten clubs hun financiële gaten door middel van transfers. Maar deze zomer daalden de transferinkomsten met 55 procent, blijkt uit een analyse van Follow the Money. Vijf eredivisieclubs verdienden helemaal niets aan transfers. Dat levert kopzorgen op: zonder transfers behalen bijna alle clubs doorgaans een negatief resultaat, constateerde het Sports & Economics Research Centre in mei van dit jaar. In totaal werd er deze transferperiode voor 166 miljoen euro verkocht – waarvan 109 miljoen kon worden bijgeschreven op de rekening van Ajax.

Het afgelopen decennium werd bijna tweederde van de aangekochte spelers in de eredivisie met verlies doorverkocht

Ondanks het genoemde tekort van 140 miljoen euro en hun teruglopende transferinkomsten shopten eredivisieclubs behoorlijk op de transfermarkt. De helft van de clubs gaf deze transferperiode meer uit, vergeleken met het gemiddelde van dezelfde transferperiode over de vorige vijf seizoenen. Daar zitten ook kleinere clubs bij, zoals Fortuna Sittard en FC Emmen, die geen inkomsten uit Europees voetbal halen, noch immense sponsordeals hebben afgesloten. Willem II gaf sinds de eeuwwisseling zelfs nog nooit zoveel uit aan spelers als nu. En dat terwijl transfers riskante investeringen zijn.

Het afgelopen decennium werd bijna tweederde van de aangekochte spelers in de eredivisie met verlies doorverkocht, blijkt uit een analyse van Follow the Money, maar onder de streep leveren transfers wel zwarte cijfers op. Van het seizoen 2010/11 tot en met 2019/20 zijn er 187 spelers door eredivisieclubs aangetrokken en later doorverkocht (spelers die nog actief in de eredivisie zijn, uitgesloten). Er werden 73 spelers met winst doorverkocht, de overige 114 spelers vertrokken met verlies.

Het afgelopen decennium gaven eredivisieclubs 291 miljoen euro uit aan transfers. De clubs verkochten voor 605 miljoen. Vooral de kassa van topclubs rinkelde: PSV maakte 90 miljoen winst op transfers, Ajax ving 78 miljoen en AZ scharrelde 59 miljoen bij elkaar. De Eindhovense club verkocht de meeste voetballers met winst: dertien spelers in de afgelopen tien jaar. Feyenoord kwam er bekaaid vanaf in hetzelfde tijdsbestek, met 7 miljoen transferwinst.

Kleinere clubs verkopen minder vaak spelers met winst door, en veelal voor kleinere bedragen. ADO Den Haag, FC Emmen, RKC Waalwijk en Willem II maakten de afgelopen tien jaar transferverlies.

Twee titanen van het Nederlandse voetbal, PSV en Feyenoord, gaven deze transferperiode meer geld uit dan er binnenkwam. PSV maakte 6,8 miljoen euro verlies, onder meer door de aankoop van de Duitser Philipp Max, met 8 miljoen de prijzigste linksback op de Nederlandse velden ooit. De Eindhovense voetbalclub legde op de valreep van de transferperiode ook Mario Götze vast. Hij kwam weliswaar transfervrij over van Borussia Dortmund, maar zal zwaar op de begroting drukken vanwege zijn salaris van 2 tot 3 miljoen per seizoen. ‘Het doen van transfers is onderdeel van de bedrijfsvoering van PSV,’ zegt een woordvoerder van de club. ‘Het niet doen van deze investeringen heeft naar onze mening op de middellange en lange termijn een negatieve impact op de financiële situatie. Met alle gevolgen van dien.’

Feyenoord sloeg een gat van 5,4 miljoen euro in de begroting en zag alleen spelers transfervrij of op huurbasis vertrekken. Een woordvoerder van de Rotterdamse club wil niet ingaan op vragen van Follow the Money. ‘Eind van deze maand komt Feyenoord met de jaarcijfers. Dat is ook het eerste moment waarop de directie op basis van deze cijfers vragen beantwoordt.’

Naast Ajax lukte het ook sc Heerenveen en AZ om positieve cijfers te schrijven. Heerenveen kan die winst geheel toeschrijven aan de verkoop van de Nigeriaanse vleugelaanvaller Chidera Ejuke, die naar schatting voor 11,5 miljoen naar CSKA Moskou verkaste. AZ verkocht op zijn beurt Oussama Idrissi voor 12 miljoen aan Sevilla en contracteerde Jesper Karlsson voor 2,6 miljoen. Ook FC Groningen, Heracles Almelo en Fortuna Sittard haalden broodnodige inkomsten uit de verkoop van spelers, maar alledrie de drie clubs investeerden ook in nieuwe spelers. PEC Zwolle en FC Utrecht zijn de enige clubs die geen transferinkomsten aan nieuwe spelers hebben besteed.

Meeste steun voor Ajax

De godenzonen van Ajax kregen deze transferperiode versterking ter waarde van 41 miljoen euro. Dat is hoger dan het gemiddelde uitgavenpatroon van de Amsterdammers over de afgelopen vijf seizoenen. De duurste nieuwkomer bij Ajax is de Braziliaanse rechtsbuiten Antony Matheus Dos Santos. Hij kwam voor 16 miljoen euro over van São Paulo FC. Als we zijn komst buiten beschouwing laten, trok de club tijdens de coronacrisis alsnog voor 25 miljoen euro de portemonnee. Daarvan werd een vijfde uitgegeven aan Sean Klaiber van FC Utrecht, die de bank mag warmhouden voor de huidige rechtsback Noussair Mazraoui.

Dat bedrag kan de club lijden: Ajax verkocht voor 109 miljoen euro aan spelers. Donny van de Beek (Manchester United) en Hakim Ziyech (Chelsea) leverden Ajax het meest op, ze waren samen goed voor een slordige 80 miljoen. Met zulke cijfers rijst de vraag of de Amsterdammers wel aanspraak hadden moeten maken op de NOW-regeling – Ajax ontving met bijna 4 miljoen euro de meeste steun. Ook voor het tweede steunpakket heeft de Amsterdamse club een aanvraag ingediend. Als Ajax daar achteraf geen recht op blijkt te hebben, stort de club het geld terug, aldus een woordvoerder.

Ajax kwam volgens een woordvoerder als gevolg van omzetverlies in de maanden april tot en met juni in aanmerking voor NOW-steun. Hij wijst daarbij naar het negatief operationeel resultaat van 3,1 miljoen euro over vorig boekjaar. Dat verlies is echter exclusief transferinkomsten. Mét transfers maakte Ajax dat boekjaar 20 miljoen winst. Dit jaar verwacht de club een negatief resultaat, inclusief transfers, zo staat in het meest recente jaarverslag.

Overigens heeft de club volgens de woordvoerder alleen NOW-steun aangevraagd voor de bijna 500 ‘kantoormedewerkers’. ‘We hebben er bewust voor gekozen de voetbaltak erbuiten te laten. Ajax had aanspraak kunnen maken op ongeveer 1,7 miljoen euro extra steun.’ Hierin is de Amsterdamse club uniek. Uit een navraag van Follow the Money bij de rest van de eredivisie blijkt dat vijftien clubs wel NOW-steun aanvroegen voor spelerssalarissen. Feyenoord en sc Heerenveen reageerden niet op onze vragen.

Dat Ajax deze transferperiode NOW-steun aanvroeg en toch bijna 41 miljoen euro uitgaf aan transfers, noemt de woordvoerder ‘logisch’. ‘Ajax is een ambitieuze club en ons streven om structureel aan te haken bij de Europese top blijft overeind, ondanks de tegenslagen als gevolg van de coronacrisis.’ Daarom investeert de club het geld dat via transfers binnenkomt ‘grotendeels in nieuwe spelers en contracten’. ‘Ajax heeft de afgelopen maanden veel uitgaande transfers gehad. Tegenover zo’n groot aantal vertrokken spelers vinden wij het logisch om naast het doorstromen van talenten ook enkele gerichte aankopen te doen.’

Een woordvoerder van de KNVB neemt in een reactie geen stelling over clubs zoals Ajax die voldoende financiële middelen hebben om de klappen van de coronacrisis op te vangen en toch NOW-steun aanvragen. ‘De overheid heeft bewust gekozen voor een grofmazige, generieke steunmaatregel voor alle ondernemers in Nederland. In de situatie waarin het betaald voetbal zich bevindt begrijpen wij heel goed dat ook BVO’s een beroep op die noodmaatregel doen.’

In oktober moet blijken of de NOW-steun terecht door de overheid is toegekend. De miljoenen die de clubs op de transfermarkt hebben besteed, worden – evenals de torenhoge salarissen van hun balkunstenaars – in elk geval voorlopig niet in de stadions terugverdiend.