
Van schimmige stichtingen tot anonieme suikerooms: Follow the Money houdt de financiering van onze politieke partijen nauwlettend in de gaten. Lees meer
In de politiek draait het om meer dan idealen, belangen, inhoud en poppetjes. Zonder geld is er geen politieke partij, zo simpel is het. Maar wie betaalt, bepaalt. Waar komt het geld dat partijen te besteden hebben vandaan? Van schimmige stichtingen tot anonieme suikerooms: Follow the Money houdt de financiering van onze politieke partijen nauwlettend in de gaten.
Tweede Kamer kan weinig uitrichten tegen Baudet en zijn bv’s
Toezichthouder partijfinanciën: ‘Geld is te belangrijk geworden in de politiek’
De dubbele pijn van de PvdA: met de kiezer is ook het geld weggelopen
Expert partijpolitiek Gerrit Voerman: ‘Het gelijke speelveld in de politiek is verdwenen’
De dubbele petten van Barendrechts machtigste politicus
Podcast | Hoe politieke partijen aan hun geld komen
De oorlogskas van lokale partijen is goed gevuld
Geldschieters vinden is voor Volt een koud kunstje
Waarom heft D66 haar eigen invloedrijke lobbyclub op?
Van rijksmonument tot zolderkamer: hier zetelen onze politieke partijen
Lodewijk Asscher en PvdA-voorzitter Hans Spekman tijdens de politieke ledenraad van de Partij van de Arbeid in de Jaarbeurs, op 18 maart 2017. Spekman stapt op na de nederlaag bij de Tweede Kamerverkiezingen. © ANP / Robin Utrecht
De dubbele pijn van de PvdA: met de kiezer is ook het geld weggelopen
De verkiezingsnederlaag die de PvdA in 2017 leed, heeft grote gevolgen voor de financiële slagkracht van de partij. Hoe krabbel je er weer bovenop als met de kiezer ook het geld wegblijft? ‘Een nieuwe combinatie van PvdA en GroenLinks zou al snel een tweede positie innemen.’
- In 2017 lijdt de Partij van de Arbeid de grootste verkiezingsnederlaag uit haar geschiedenis. De sociaaldemocraten worden gedwongen te krimpen: minder zetels betekent immers minder subsidie. Zeventig medewerkers moeten vertrekken.
- Omdat de PvdA altijd veel zetels en leden had, was geld nooit een probleem. Nu die geldstroom terugloopt, blijkt de partij achter te lopen met fondsenwerving. Andere klassieke bestuurspartijen als VVD, CDA en D66 zien donaties juist enorm toenemen.
- Om financieel te kunnen herstellen is electoraal succes een vereiste. Daar is een goed verhaal voor nodig. Er wordt een merkengoeroe ingehuurd om de ideologische veren (afgeschud onder voormalig leider Wim Kok) weer terug te vinden. De praktijk blijkt weerbarstig.
‘Dit is een bittere avond voor de Partij van de Arbeid. De uitslag is ongelofelijk teleurstellend,’ zegt de toenmalig leider van de sociaaldemocraten Lodewijk Asscher tegen een gehoor van partijgenoten tijdens de verkiezingsavond in maart 2017.
Na een verlies van 29 zetels blijft een uitgeklede fractie met negen Tweede Kamerleden over. Ook de organisatie van de partij krijgt klappen. Minder zetels betekent minder inkomsten, waardoor er veel personeel gedwongen moet vertrekken. Jaren later kijkt Asscher nog altijd niet graag terug. ‘Ik geef geen interviews over die tijd en wil me op de toekomst richten,’ zegt hij tegen Follow the Money.
‘De PvdA is echt getraumatiseerd door die nederlaag,’ legt Julia Wouters desgevraagd uit. Ze was jarenlang de rechterhand en adviseur van destijds minister Lodewijk Asscher. ‘En niet alleen de partijtop. Er zit een heel leger aan medewerkers en vrijwilligers achter.’
Mensen als Asscher werken niet in hun eentje, ze worden gevoed vanuit het partijkantoor. ‘Zonder deze medewerkers kun je als Kamerlid je werk niet doen,’ zegt Lea Bouwmeester, PvdA-Kamerlid tussen 2006 en 2017. Juist veel van deze mensen vertrekken na de nederlaag. ‘Tijdens de campagne zijn zij het die nog tot diep in de nacht doorwerken. En in één keer valt alles stil. Je zit niet meer in de regering, je hebt negen zetels, je bent niets meer. Zo’n contrast is groot na een slopende, intensieve campagne.’
Vijf jaar later
Anno 2022 is de partij geen steek verder gekomen. Bij de Kamerverkiezingen van 2021 behalen de sociaaldemocraten opnieuw slechts negen zetels.
‘Elke keer worden we door rechts ingehaald. Omdat ze met meer zijn, omdat ze machtiger zijn.’ In deze twee zinnen vat de kersverse PvdA-leider Attje Kuiken op 23 mei de toestand van haar partij accuraat samen, om te vervolgen: ‘En dat accepteer ik niet.’
Het is een impliciete liefdesverklaring tijdens een bijeenkomst met GroenLinks-leider Jesse Klaver in Arnhem, waar beide partijen aftasten of hun fracties in de Eerste Kamer zouden moeten worden samengevoegd. Dit om ‘progressieve krachten te bundelen,’ schrijft GroenLinks-voorzitter Katinka Eikelenboom op de website van GroenLinks. Ook andere partij-prominenten spreken zich uit voor een innige omhelzing. Kritiek is er ook, van bijvoorbeeld oud-voorzitter van de PvdA Hans Spekman.
‘We kregen het verzoek of we niet meer wilden lachen op de afdeling’
Komende zaterdag zullen de leden van de sociaaldemocraten en de groenen zich uitspreken voor of tegen een fusie. Een eventueel samengaan zou een voorlopige uitkomst zijn van een zoektocht naar kiezers die voor de PvdA vijf jaar geleden is begonnen, na de verpletterende verkiezingsnederlaag bij de Tweede Kamerverkiezingen van 15 maart 2017. Een verlies met dramatische gevolgen voor de financiële positie van de partij en daarmee ook voor de politieke slagkracht.
De cijfers achter de nederlaag
Julia Wouters over de dagen na de historische nederlaag: ‘We kregen het verzoek of we niet meer wilden lachen op de afdeling, omdat heel veel mensen wisten dat ze hun baan verloren en dat dat pijnlijk was. Maar wij hadden ook onze baan verloren.’
Omdat ze voor Asscher werkt, houdt ze kantoor op zijn ministerie van Sociale Zaken. ‘In een volgend kabinet zou de PvdA zeker niet plaatsnemen. Om die reden moest alles wat maar aan de PvdA refereerde weg, inclusief een prachtige foto van oud-voetballer John de Wolf, de ambassadeur van ouderen-werkgelegenheid. Medewerkers van het ministerie trokken die zomaar van de muur!’
Als we uitzoomen blijkt dat de partij al langer aan een teloorgang bezig is
Het verhaal van Wouters werpt de vraag op wat zoiets intern teweeg brengt. Wat zijn eigenlijk de financiële gevolgen van een dergelijk grote nederlaag?
De jaarrekeningen van de partij werpen enig licht op de zaak. Zo kennen de sociaaldemocraten vier bronnen van inkomsten, waarvan de eerste ook meteen de belangrijkste is: de contributie van leden.
Na de verkiezingen van 2017 bedroeg die nog 4,65 miljoen euro. Een jaar later 4,4 miljoen euro. In 2019 daalde de bijdragen van leden naar 4,3 miljoen euro. Op de laatste gepubliceerde jaarrekening, die over 2020, is dit bedrag min of meer gelijk gebleven: 4.365.504 euro.
Het belang van deze post voor de PvdA is niet te onderschatten: het totaal aan inkomsten was in dat jaar 7.445.119 euro. Oftewel: bijna 60 procent is afkomstig van de leden. De teruggang van de inkomsten uit contributie lijkt relatief stabiel gebleven sinds 2017, maar als we uitzoomen blijkt dat de partij wel degelijk in zwaar weer terecht is gekomen en al langer aan een teloorgang bezig is. Zo kampt de PvdA met een achterban die in rap tempo vergrijst. In 2017 trok de partij relatief het laagste aantal jongeren van alle partijen: 44 procent van haar electoraat was ouder dan 65 jaar.
Had de partij in 2012 nog 54.000 leden – goed voor 5,1 miljoen euro aan ledengelden – tien jaar later is dit aantal teruggelopen tot iets meer dan 41.000 en is het bedrag dat aan contributie wordt binnengebracht gedaald naar 4,3 miljoen euro.
Na de verkiezingsnederlaag in 2017 belt daarom een ingehuurd bureau leden op, met de vraag akkoord te gaan met een tijdelijk hogere contributie. Een actie die 214.000 euro oplevert en iets van het verlies verzacht.
Overbodige luxe is dat zeker niet, laat een tweede bron van inkomsten zien. In 2017 ontvangt de PvdA nog 1.655.408 euro aan overheidssubsidie, gebaseerd op de hoeveelheid Kamerzetels en het aantal betalende leden.
Daar staan in dat jaar hoge kosten tegenover: voor een afvloeiingsregeling bijvoorbeeld, nodig om afscheid te nemen van medewerkers waar geen plek meer voor is na het electorale verlies. Hiervoor trekt de partij 449.270 euro uit.
Na de verkiezingsnederlaag loopt de subsidie hard terug naar 963.809 euro in 2018 en 951.189 euro in 2019. Dankzij de invoering van de zogenaamde Jetten-gelden neemt de overheidsbijdrage weer toe: de pot geld die partijen vanaf 2020 mogen verdelen stijgt van 17 miljoen euro naar 35 miljoen euro. Hierdoor kan de PvdA 1.417.638 euro toevoegen aan de partijkas. Dat verkleint overigens niet de kloof met de concurrentie, want andere partijen delen ook mee.
Een derde geldstroom zijn de aanvullende en specifieke contributies van PvdA-politici. Dit zijn afdrachten, zoals ook een partij als de SP die vraagt van haar volksvertegenwoordigers. Waar de socialisten op deze manier in 2020 3.122.740 euro binnen weten te halen, is de PvdA bescheidener, met 1.097.464 euro.
‘De PvdA heeft last van de wet van de remmende voorsprong’
Fondsenwerving is de laatste vijver waar de PvdA in vist. Een vijver die qua grootte nog wel eens varieert: in het verkiezingsjaar 2017 hengelt de partij via deze weg 255.657 euro binnen. Een jaar later komt dit op 209.039 euro. In 2019, het jaar van de provinciale statenverkiezingen én de door Frans Timmermans gewonnen Europese parlementsverkiezingen, stijgen de donaties naar 349.793 euro.
Nog een jaar later halveert dit bedrag, naar 169.764 euro, om in 2021 – op weg naar de Tweede Kamerverkiezingen – weer met 32.325 euro te groeien.
Het is allemaal klein bier vergeleken met de klassieke concurrentie. De VVD, D66 en het CDA ontvingen bij de laatste Kamerverkiezingen (maart 2021) alledrie alleen al een miljoen euro of meer aan donaties. De VVD kreeg 1,2 miljoen euro van haar businessclub, waar FTM eerder dit artikel over publiceerde.
Julia Wouters, voormalig adviseur van Lodewijk Asscher, heeft wel een verklaring voor de achterstand op de andere grote partijen: ‘De PvdA heeft last van de wet van de remmende voorsprong. Er was altijd relatief veel geld door onze ledenaantallen en het aantal zetels. Toen het bij ons tegen begon te zitten, kwamen we erachter dat we eigenlijk nooit veel aan fondsenwerving hebben gedaan. Wij hebben bijvoorbeeld geen businessclubs.’
Wie door de lijst van donaties grasduint, ziet al snel wat Wouters bedoelt. Het merendeel van de giften boven de 4500 euro komt van de eigen PvdA-politici, blijkt uit het overzicht van giften vanaf 2019 tot 24 februari 2021, net voor de Tweede Kamerverkiezingen van maart 2021.
Bovenstaande lijst laat zien dat er nauwelijks donaties van buiten de partij komen. De PvdA is op zichzelf aangewezen in moeilijke tijden, blijkt uit het totaal aan teruggelopen inkomsten.
De balans: in 2012 waren de totale inkomsten 9.611.308 euro, in 2020 (na invoering van de ‘Jetten-gelden’) was dit 6.604.738 euro.
In acht jaar tijd zijn de inkomsten van de PvdA (exclusief inflatie) dus met bijna een derde teruggelopen. Zetten we dit naast concurrenten als de VVD, het CDA en D66, dan zien we iets heel anders.
De grootste partij van Nederland, de VVD, haalde in 2012 6.215.260 euro binnen. In 2020 was dat bedrag 7.168.413, een stijging van zo’n 15 procent, en een half miljoen meer dan de sociaaldemocraten. D66 ging in dezelfde periode van 4.003.211 euro (2012) naar 6.098.637 euro (2020) en is daarmee de PvdA ook bijna voorbij.
Het CDA, dat net als de PvdA in electoraal zwaar weer verkeert, haalde tien jaar geleden 5.532.621 euro op, en wist in 2020 toch nog te groeien naar 6.180.363 euro, zo’n zes ton meer.
Halvering van het partijbureau
Voor elke PvdA-zetel in de Kamer ontvangt het partijkantoor zo’n 70.000 euro subsidie. Hiervan betaalt de partij onder andere medewerkers binnen de organisatie. Na het verlies van 2017 viel de grootste klap op het partijbureau, dat terug moest van zestig mensen naar amper dertig mensen.
In totaal moesten er in die periode zo’n zeventig mensen weg door de acuut veranderende financiële situatie. Zij waren verbonden aan het partijbureau, het wetenschappelijk bureau, de Max van der Stoel Foundation en de Jonge Socialisten, zegt een medewerker die anoniem wil blijven omdat hij nog voor de partij werkt. Het vertrek van zoveel personeel betekent dat de partij op inhoud, organisatiekracht en toekomstplannen flink inboet. De anonymus legt uit dat de PvdA ver voor de verkiezingen al begon met vrijwillige vertrekregelingen. ‘Omdat we probeerden de dreun die er uiteindelijk zou komen minder heftig en acuut te laten zijn.’
En hoe zat het met de PvdA-parlementariërs? Hoe ziet het afscheid van een Kamerlid er financieel uit?
Een vertrekkend parlementariër ontvangt in het eerste jaar na zijn vertrek een uitkering van tachtig procent van het loon (120.000 euro bruto op jaarbasis). In de jaren die volgen wordt dit 70 procent. De maximumduur van de regeling is sinds 2012 drie jaar en twee maanden, gelijk aan de duur van een reguliere werkloosheidsuitkering. Dit alles is vastgelegd in de Algemene Pensioenwet Politieke Ambtsdragers. Deze regeling is overigens niet voor rekening van de partij, maar van de staat.
Naast de personele lasten drukte de partij de kosten voor huisvesting. Na vertrek uit het dure partijkantoor aan de Herengracht en een tijdelijke locatie in een voormalig Rabobank-kantoor bij het Amsterdamse Westerpark, betaalt de partij nog maar een derde van de huur die het aan de gracht schuldig was, voor het huidige thuishonk aan het Leeghwaterplein in Den Haag.
Een nieuw verhaal
De snelste manier voor de PvdA om aan financiële malaise te ontsnappen is kiezers verleiden met een goed verhaal. Na de verkiezingen van 2017 huurt de partij daarom merkengoeroe Marc Oosterhout in, oprichter van reclamebureau N=5, die eerder werkte aan campagnes voor bedrijven als KPN, NS, ABN AMRO en Price Waterhouse Coopers.
Twee maanden voor de verkiezingen leert hij Lodewijk Asscher kennen bij de talkshow van Eva Jinek. ‘Pas na de verkiezingen ben ik echt met hem in gesprek geraakt omdat ze verloren hadden en de vraag voorlag hoe het verder moest.’
Hij adviseert een heldere boodschap: ‘Dat de sociaaldemocratie bestaanszekerheid voor iedereen moet realiseren. Lodewijk heeft dat drie jaar lang met verve uitgedragen. Hetzelfde hoor ik ook terug in de media-optredens van Attje. Niet zo sexy, maar wel relevant.’
‘GroenLinks en de PvdA spreken als zelfstandige merken zeer verschillende doelgroepen aan’
Oosterhout vindt een fusie met GroenLinks geen goed idee. ‘Wie kijkt naar de politieke historie ziet dat zoiets ook niet automatisch leidt tot meer zetels. GroenLinks is zelf een fusiepartij en had onder de eerste lijsttrekker, Ria Beckers, ook niet meteen succes.’
Hij wijst op de duidelijke verschillen in DNA tussen de twee partijen. ‘GroenLinks is meer bezig met duurzaamheid, de PvdA is echt bezig met sociaaldemocratie. Als zelfstandige merken spreken ze dan ook zeer verschillende doelgroepen aan.’
In het bedrijfsleven zou een dergelijk samengaan ondenkbaar zijn, stelt Oosterhout. ‘Daar zie je meestal dat één sterke partij de ander overneemt omdat het bij de een goed gaat en bij de ander niet, of minder dan bij de eerste. Daarvan is hier geen sprake.’
Peter Kanne van I&O Research is een stuk positiever over vergaande samenwerking. Hij deed in de afgelopen jaren meerdere onderzoeken naar een mogelijke fusie tussen linkse partijen. ‘Wat iedere keer weer naar voren komt is dat de som der delen bij een fusie van PvdA en GroenLinks groter is dan als ze apart meedoen aan verkiezingen.’
Succes is op voorhand niet te garanderen, weet ook Kanne. ‘Maar terugkijkend kun je best stellen dat het CDA, de ChristenUnie en ook GroenLinks het sinds hun fusie goed gedaan hebben. De partijen die GroenLinks zijn gaan vormen waren op sterven na dood toen ze besloten samen verder te gaan.’
Dat het Nederlandse politieke landschap zo versnipperd is geraakt ziet Kanne als een groot voordeel voor een mogelijke sterke partij op links. ‘Een nieuwe combinatie van PvdA en GroenLinks zou al snel een tweede positie innemen. Met de dynamiek die dat zal veroorzaken – en een VVD die met ‘slechts’ zo’n 30 zetels de grootste is – kun je zelfs de grootste worden.’
58 Bijdragen
Vincent Huijbers 9
De oorzaak van de afstraffing van de PvdA wordt in het stuk steeds buiten de partij gezocht. Zou het ook kunnen zijn er geen verhaal meer is doordat er geen ideologische veren meer zijn? Hoe koud moet het als kiezer zijn als je bij een kaal geplukte partij? En hoe geloofwaardig ben je als partij dan verteld hoe mooi je veren zijn? Wie probeer je te overtuigen als er nog keuze is uit talloze kleuren veren!
Dennis l'Ami 3
Vincent HuijbersVincent Huijbers 9
Dennis l'AmiOverigens een heel interessante reeks!
Dennis l'Ami 3
Vincent HuijbersHet geeft inderdaad te denken dat je als partij, met een ontegenzeggelijk rijk verleden waarin mede richting werd gegeven aan dit land (het optuigen van verzorgingsstaat, om maar wat te noemen) je verhaal kwijt bent en eigenlijk niet goed meer weet waartoe je hier op aarde bent. Wat zou jij de PvdA adviseren?
Paul Sporken 10
Dennis l'AmiIk geloof dat de PvdA hier vanuit haar oorspronkelijke gedachtegoed prima op kan aansluiten en een inhoudelijk anker kan vinden. Voorwaarde van succes is wel standvastigheid en niet bang zijn van menig twitterstorm en cancelpoging die gegarandeerd zullen volgen.
squarejaw 5
Paul SporkenVincent Huijbers 9
Paul SporkenDe verwaarlozing van sociale waarden komt denk ik omdat ze pas bestaansrecht hebben als ze eerst aan economische voorwaarden voldoen. Ze moeten zichzelf verdienen in plaats van dat we ze als maatschappij voor elkaar verdienen.
Maar ook ons dagelijks leven moet eerst verdiend worden. We zijn afhankelijk geraakt van hypotheken en ons uitgavepatroon is veranderd. We werken met zijn tweeën maar geven ook meer uit (kijk naar het aantal ballenbakken en restaurants). We zijn onafhankelijk (individualistisch en hoeven geen beroep te doen op een vangnet) en afhankelijk tegelijk (veranderingen zoals de hypotheekrenteaftrek zitten tot diep in ons systeem waardoor ze moelijk zonder offers aan te passen zijn).
Maar je leest dat het voor steeds meer mensen niet meer bol te werken is: arbeid loont niet of geeft niet meer en voorwaarde om een zorgeloos bestaan op te bouwen. Maar ook publieke voorzieningen zijn verwaarloos. Rechtstaat, (Jeugd)zorg, kwaliteit onderwijs loopt terug, woningen zijn er niet of te duur. Energie armoede en toename bezoekers van voedselbanken.
Hoe overtuig je mensen die boven in het gebouw wonen dat de fundering aan het vervallen is? Dus hoe overtuig je burgers dat groeiende economie niet een voorwaarde is voor sociale waarden maar sociale waarden een voorwaarde zijn voor een gezonde economie?
Lia 4
Dennis l'AmiPrecies dit zou ik de PvdA adviseren: vraag je allereerst af waartoe je hier op aarde bent.
Voor de arbeider met vast contract? Voor iedereen met een kleine beurs? Voor de linkse welgestelde hoogopgeleide? Voor de partij? Voor de partijmedewerkers? Voor de partijleden? Voor toekomstige generaties? Allemaal groepen met tamelijk uiteenlopende belangen.
Zolang de PvdA niet kiest staat ze bij geen van die groepen bovenaan het keuzelijstje...
Dennis l'Ami 3
LiaVincent Huijbers 9
LiaPrecies die continuïteit is voor steeds meer mensen niet meer vanzelfsprekend. Arbeid loont lang niet altijd meer. Wat zou de verhouding zijn? En verschuift die?
Waarom zou een maatschappij sociale voorzieningen eerst moeten verdienen om deze van waarde te laten zijn? En niet andersom?
We hebben een sterk economische afhankelijkheid in plaats van sociale afhankelijkheid. Hypotheken maar ook toeslagen zijn financiële ketens. Dat maakt ons kwetsbaar en verandering moeizaam. Het maakt ook dat sociale voorzieningen als transacties worden gezien: iets dat je niet hebt verdient en van mij (de samenleving) krijgt. Volwaardig burgerschap moet je eerst verdienen. Hoe eerlijk is dat als ondertussen de voorwaarden als zorg, onderwijs, wonen zijn verwaarloosd?
Politiek komt na de verkiezingen pas weer in beeld als een hobbel in de weg. Doorbroken continuïteit. Zolang velen er nog om heen kunnen rijden lijkt de weg niet aangepakt worden.
Lia 4
Vincent Huijbers"Vroegah", ten tijde van de zuilen en het touwtje uit de brievenbus, was wederzijdse hulp vanzelfsprekender, het werd vanzelf opgemerkt als je teveel nam of juist heel behulpzaam was, en er waren altijd wel meer helpers tegelijk. Ik denk dat mensen zich toen minder kwetsbaar voelden dan nu. Maar die sociale controle had ook grote nadelen, dus ook zeer begrijpelijk dat velen zich daaraan wilden ontworstelen zodra het financieel kon. Daarbij is helaas wel het kind met het badwater weggegooid.
Wederzijdse hulp op basis van vertrouwen kan ook nu nog steeds, dat zie je bijvoorbeeld bij broodfondsen. Maar je komt er niet zomaar in, en je moet regelmatig contact hebben en de groepen kunnen niet te groot zijn. Het schijnt heel goed te werken, het persoonlijke contact vervangt allerlei bureaucratie die je anders nodig hebt om het niet-vertrouwen te compenseren.
Ik verwacht dat steeds meer mensen zullen proberen om zich via dat soort grass-root initiatieven te organiseren.
squarejaw 5
Dennis l'AmiLennert Welleman 1
squarejawDe vraag is of de fusie dit gaat veranderen. Ik betwijfel daf.
En qua partijfinanciering lijkt dat het aloude census kiesrecht te hebben vervangen. Vroeger bepaalde de inhoud van je portemonnee je rechten en kiesrecht. Nu bepaalt het je invloed en dat is mogelijk nog kwalijker. Dat kan dus meer in de schaduw.
Vincent Huijbers 9
Dennis l'AmiEr is volgens mij behoefte aan een sociaal-democratisch geluid maar die lijkt overschreeuwd te worden door partijen die belangen behartigen.
Met het afschudden van de ideologische veren lijken sociaal maatschappelijke waarden een economische afweging geworden en zijn daardoor verwaarloosd. Dat heeft de maatschappij en de kiezer veranderd.
De belangen van veel Nederlanders worden denk ik keurig bediend door de laatste kabinetten. Veel mensen gaat het goed en zijn zelfvoorzienend. Ze zijn geëmancipeerd maar daardoor ook geïndividualiseerd. Aan de andere kant zijn we misschien afhankelijker geworden van het economisch systeem met onze private schulden waardoor grote veranderingen niet op te vangen zijn.
Grote misstanden (die met verwaarlozing van sociale waarden en normen te maken lijken te hebben) worden nauwelijks door de kiezer afgestraft waaruit een gebrek aan urgentie blijkt. Dat kan met de tijdgeest te maken hebben waarbij nieuws vluchtig geconsumeerd wordt en al snel wordt verdrongen door het volgende bericht.
Vooral als het je niet direct aan gaat.
Benadrukt zou moeten worden dat zorg, onderwijs, wonen, energie, etc. ook maatschappelijke waarden vertegenwoordigen. Het zijn geen diensten die je afneemt als klant maar voorzieningen voor burgers die een positieve uitstraling hebben naar hun omgeving én naar de toekomst. De economische waarde ligt dan ook meer in het voorzien van continuïteit.
Precies die continuïteit is voor veel mensen verstoord en vervangen door onzekerheid. Arbeid garandeerd lang niet meer voor iedereen bestaanszekerheid. Hoe bestaat het dat in een van de rijkste landen ter wereld steeds meer mensen van de voedselbank gebuik moeten maken? Maar ook onze grote private schulden en huizenmanie maakt ons kwetsbaar en systeemveranderingen moeilijk.
Ik vrees dat er een diepere crisis voor nodig is om de kiezer daarvan bewust te maken.
Dennis l'Ami 3
Vincent HuijbersVincent Huijbers 9
Dennis l'AmiHet economisch waarderen van de maatschappij reduceert alles tot een transactie met kosten baten analyse. Vooral in het denken. Belangen worden belangrijk. Huren wordt 'lager' gewaardeerd dan kopen. De race naar een koophuis staat centraal in plaats van dat wonen een voorwaarde is om je in een maatschappij te kunnen ontplooien. Zorg kost geld in plaats van dat het zorg dragen is voor een gezonde samenleving. Het accent is verschoven.
Op tal van vlakken zijn we economisch afhankelijk in plaats van sociaal. Vandaar mijn nogal cynische conclussie dat een crisis mensen bewust kan maken van dat sociale goed. Ik betwijfel of een partij de argumenten kan overdragen aan kiezers die er niet direct belang bij hebben.
Vincent Huijbers 9
Dennis l'AmiDoor hoge prijzen lijken de onrust naar boven te sijpelen en wordt misschien bewustwording gecreëerd.
Vincent Huijbers 9
Dennis l'AmiIn Vrij Nederland vandaag een artikel dat denk ik precies het gat laat zien dat de sociaaldemocratie heeft laten vallen.
https://www.vn.nl/werkend-armer-worden/
Opmerkelijk is dat geschreven wordt dat twee derde het goed tot zeer goed heeft tegenover een derde die weinig of niet heeft. Dat lijkt ook wat overheen te komen met de verdeling van huiseigenaren/huurders.
Het laat denk ik de belangenverhouding zien die is ontstaan die maakt dat de sociaaldemocratie het steeds aflegt. Ook in het artikel de sterke financiële component om mee te kunnen doen in de samenleving.
We houden hoop!
Harry Bekkers 1
Vincent HuijbersWil Post 2
Dennis l'AmiBart Scheepens 3
Als ik dat zo lees over die Marc Oosterhout: Het is wel heel triest wanneer een politieke partij, om met Wim Kok te spreken, de ideologische veren zó erg heeft afgeschud dat ze zelf het verhaal niet helder voor het voetlicht kunnen brengen. 'Bestaanszekerheid voor iedereen' is nadrukkelijk geen politieke richting: het is een gevólg van politieke keuzes. Als ze daar nou weer eens mee beginnen. Dan komt de rest vanzelf.
Eline Gumbert 4
Bart ScheepensDennis l'Ami 3
Bart ScheepensBart Scheepens 3
Dennis l'AmiDik Krikke
Rinus ten Haaf 3
Dennis l'Ami 3
Rinus ten HaafRob Waa
Rinus ten HaafJan Ooms 10
https://www.youtube.com/watch?v=uZCQFLY4Izg
Paul Sporken 10
Jan OomsPieter Jongejan 7
Je bent realist als je onderkent dat het klimaatbeleid ten koste gaat van het handhaven van bestaanszekerheid. Dit betekent niet dat er op korte termijn geen klimaatbeleid gevoerd zou moeten worden, maar wel dat de kosten van dit beleid niet via een zwaar negatieve reele rente op de bezitlozen mag worden afgewenteld, zoals nu gebeurt.
Het steunen van een negateve reele rente ten behoeve van het instandhouden van de euro maakt de rijken rijker en de armen armer.
Wees realist en zie dit feit onder ogen. Daar begint het mee.
Lia 4
Pieter JongejanHet is zeker realistisch om te onderkennen dat het klimaatbeleid geld-werk-energie kost, en dat de hele taart daardoor (tijdelijk) kleiner wordt.
Maar dat betekent niet automatisch dat klimaatbeleid ten koste te gaan van het handhaven van bestaanszekerheid - dát ligt er maar net aan bij wie je de rekening neerlegt. Bij hen die royaal boven bestaanszekerheid leven of bij hen die er al bijna onder zitten?
Wat de bestaanszekerheid van de armen ondermijnt is dus: het perse willen handhaven - of zelfs vergroten - van de stukken taart voor de (redelijk) welgestelden, ook als de hele taart gelijk blijft of krimpt. Het soort beleid waar rechts zijn vingers bij aflikt dus (en de PvdA wellicht ook...?)
In je opmerkingen over negatieve reële rente en de euro kan ik me daarom zeker vinden.
Maar enige vorm van klimaatbeleid is juist ontzettend belangrijk om te zorgen dat er ook in de toekomst nog taart te verdelen is.
Pieter Jongejan 7
LiaDe feiten zijn dat na hetintroduceren van negatieve reele rentes de energieprijzen en de andere grondstoffenprijzen omhoog schieten. Dat gebeurde in de jaren zeventig na de oliecrisis en in 2009 na de kredietcrisis en ook nu weer na de Covid pandemie. De oorlog in de Oekraine komt voor de grondstoffeneigenaren en de grondstoffenspeculanten niet ongelegen stel ik vast.
Het tegen beter weten in handhaven van de euro helpt bij het veilig stellen van speculatiewinsten, want dan de reele rente negatief of in ieder geval heel laag. .
Bij een fusie tissen groen links en pvda moet je bedenken dat de stemmers op groen links en d66 waarschjijnlijk overwegend eigen woningbezitters zijn en genoeg geld verdienen om idealistisch te Zijn. Bij de pvda en de sp verwacht ik veel meer bezitlozen en huurders.
De vraag is dus wat een fusiepartijn gaat doen.. Ik voorzie een interne machtstrijd tussen de rijkere eigenwoningbezitters die een zo laag mogelijke rente willen en de huurders die juist gebaat zijn bij een positieve reele rente van zeg 2 tot 3%. Al was het alleen maar om de koopkracht van hun pensioen op peil te houden. Een positieve reele rente van 2 tot 3% leidt tot forse vermogenswinsten bij de rijken, maar is een noodzakelijke voorwaarde om de huidige negatieve inkomensspiraal te doorbreken.
R. Eman 8
Pieter JongejanIk denk dat uw stelling in deze juist is. Om die reden zou ik een fusie tussen PvdA en SP een grotere kans van slagen geven, mits zij beiden ook nog bereid zijn om zich conservatiever te profileren.
Lia 4
Pieter JongejanDe grote jongens willen wel onmisbaar blijven :-)
Die machtsstrijd tussen eigenwoningbezitters en huurders zie ik zelf niet gauw gebeuren, al ben ik het eens met je analyse. Ik denk dat de meeste huurders gewoon niet begrijpen wat de effecten van rente op hun pensioenen/inkomens zijn en dat ze zich uiteindelijk gewoon van de hele politiek zullen afkeren. En dan hebben ze misschien nog gelijk ook...
Zelf begrijp ik ook niet goed waarom die rente op 2-3 procent moet zijn (maar ik ben dan ook huurder ;) misschien kun je me er iets meer over uitleggen?
Jaren geleden heb ik een paar boeken van stichting STRO gelezen over rente, ik heb ze niet meer thuis maar als ik me goed herinner was de strekking dat positieve rente juist niet goed was omdat het leidde tot accumulatie van geld bij de bezitters ten koste van werkenden, en dat een negatieve rente juist wel goed was omdat het dan voor de bezitters goedkoper was om geld te laten rollen en de reële economie gestimuleerd wordt.
Vanwaar dan die optimale 2-3 procent rente?
Dit was één van die boeken: Een @nder soort geld (Helen Toxopeus)
https://www.bol.com/nl/nl/p/een-ander-soort-geld/9200000032306347/
STRO doet trouwens interessante projecten met digitaal geld, bijvoorbeeld https://www.circuitnederland.nl/ hoe denk je daarover?
Pieter Jongejan 7
LiaHet evenwichtsniveau van de reele rente hangt af van de waardestandaard. Bij goud als waardestandaard zal de reele rente lager liggen dan bij graan of vee. In de Griekse en Romeinse tijd werden graan en vee (pecunia betekent vee) gebruikt en lag de rente op 8 tot 12%.
In de periode 1650-1930 werd goud gebruikt en lag de reele rente tussen de 2 en 3%. In landen die boven hun stand leefden zoals Spanje en Frankrijk lag de reele rente hoger. Logisch want de risico's lagen daar hoger.
De reele rente moet altijd positief zijn omdat mensen een positieve tijdsvoorkeur hebben en gecompenseerd willen worden voor de risico's op een waardedaling van het geld en hun inkomen.
Om dit in te zien moet je kijken naar de oorzaken van de huidige stagflatie, ofwel een steeds lagere economische groei bij een hogere inflatie. Hierdoor daalt de koopkracht. Aan die daling komt geen eind omdat een hogere inflatie tot een lagere winstvoet in de reele economie leidt en dus tot lagere netto investeringen en een lagere economische groei.
Tegelijk leidt een hogere inflatie tot een lagere reele rente in de financiele economie en bijgevolg tot hogere assetprijzen en grondstoffenprijzen. De hoge prijzen in de financiele economie drukken de winstvoet in de reele economie verder omlaag.
Om de economische groei te stimuleren zal de winstvoet omhoog moeten. Dit gebeurt nu door de reele rente en de reele lonen en pensioenen via een hogere inflatie verder te verlagen. Maar dit is niet vol te houden. Door de reele rente te verhogen zullen de assetprijzen dalen, waardoor de winstvoet zal stijgen en de investeringen zullen toenemen. Het probleem is dat de assetbezitters op korte termijn geen verlies willen nemen.
Lia 4
Pieter JongejanMag ik nog één (misschien hele domme) vraag stellen? Het gaat om deze zin:
"De reele rente moet altijd positief zijn omdat mensen een positieve tijdsvoorkeur hebben en gecompenseerd willen worden voor de risico's op een waardedaling van het geld en hun inkomen."
Met "mensen" wordt hier bedoeld "bezittende mensen", toch? Zij willen gecompenseerd worden, zij willen geen verlies maken op hun overschot en als het even kan zelfs winst - niet door arbeid maar door rentenieren.
Maar zit daar niet juist het probleem?
De wens van de bezittende klasse is begrijpelijk, maar hoe ver moet de maatschappij als geheel - als die voor een groot deel uit niet-bezittende werkenden bestaat - gaan om aan de wens van de bezittende klasse tegemoet te komen? Leidt dat niet vanzelf tot een soort pyramidespel waarbij steeds meer bezit stroomt naar de bezitters?
Dus mijn vraag is: hoe kan een economie met 2-3 procent rente langere tijd stabiel (honderden jaren) blijven, of anders gezegd: wat is dan de 'tegenkracht' die een deel van het geld laat terugstromen naar de werkenden zodat het geheel in evenwicht blijft?
Vincent Huijbers 9
Pieter JongejanHoe groot moet de koek worden om iedereen hier tevreden te houden en recht te doen aan degene die bijvoorbeeld nu al niet meer rondkomen met een baan of met energiearmoede te maken krijgen? Met eindige middelen.
Het is inderdaad moelijk voor te stellen dat er niet aan welvaart ingeleverd zal gaan worden als we de aarde delen met nieuwe middenklassen. En daarbij ben ik ook benieuwd of de 'Paradox van Jevons' een rol zal gaan spelen:
https://nl.wikipedia.org/wiki/Paradox_van_Jevons
https://economielinks.wordpress.com/2013/11/27/meer-energie-efficientie-meer-energieconsumptie-de-paradox-van-jevons/
Dan wordt het écht spannend.
Lia 4
Vincent HuijbersMaar de welvaart HOEFT niet minder, ook niet als de middenklasse groter wordt, niet als we wat beter onze hersens gebruiken.
Er wordt nu zó onvoorstelbaar veel (potentiële) welvaart verspild. Er worden enorme hoeveelheden voedsel weggegooid, landbouwgronden gaan kapot aan verkeerde landbouwmethoden, producten hebben een onnodig korte levensduur, verbruiken onnodig veel materiaal en zijn onnodig moeilijk te recyclen, mensen moeten steeds verder reizen voor hun werk en winkels omdat lokale bedrijfjes de nek wordt omgedraaid, etc. etc.
En dan nog die enorme verspilling door een handjevol geluksvogels die van gekkigheid niet meer weten wat ze met hun geld moeten doen... dit voorjaar nog https://nos.nl/artikel/2415401-markante-rotterdamse-brug-moet-uit-elkaar-voor-peperduur-jacht-jeff-bezos -
De scheepsbouwer noemt het "zo efficiënt mogelijk omgaan met de middelen die je hebt" ... nu dat zie ik toch anders, zouden er echt geen nuttiger werk gedaan kunnen worden door de jongens die die brug moeten weghalen en weer terugzetten?
Vincent Huijbers 9
LiaInderdaad. Al is het wel afhankelijk van welke invulling er aan gegeven wordt. De minimale basis schuift mee: armoede in Nederland is van een andere orde als in India.
Welk bezit hoort daarbij? In Nederlands lijkt een koophuis een voorwaarde. Aan de vele leen en lease modellen die zijn bedacht zie je ook een ander geluid. Maar die komen met hun eigen problemen. Onderbetaalde Chaufeurs, Binnensteden van toeristen, leen fietsen en brommers als vuil in de bosjes of op straat. Ik zie daar eerlijk gezegt niet de oplossing.
Het lijkt allemaal met waardering te maken en die lijkt nog te ontbreken.
Weggooien, repareren, recyclen.
Slopen, herbestemmen, ontmantelen. Zolang het goedkoper is om iets te vervangen wordt het denk ik niet juist gewaardeerd/geprijsd. Maar daar zit een hele interessante subjectieve beleving bij: vintage en 'jaren 30' bijvoorbeeld lijkt een heel eigen kwaliteit te hebben die we er aan toekennen. De kwaliteit zit in een andere orde als de materialen waarmee het is gemaakt. Het is denk ik de waardering van de ontwerper en gebruiker die als waarde is toegevoegd. We repareren en behouden.
Recyclen heeft ook weer met de prijs te maken. De energie die nodig is om iets terug te brengen in bruikbare grondstoffen zal doorberekend moeten worden wat een product onaantrekkelijk maakt naast een nieuw. https://nos.nl/l/2211057
Aan tweede hands kleeft ook een wat 'negatieve' toon. Anders dan vintage. Terwijl deze door elkaar kunnen lopen lijkt dit gereserveerd voor armen. Terwijl binnen families, buurten kleding, spullen van hand tot hand kunnen gaan.
Het is een soort collectieve waardering zoals vroeger toen geluk nog heel gewoon was.
Zet daar dit tegenover:
https://www.ad.nl/tech/hele-straat-open-voor-stroomvretende-buurman-die-bitcoins-delft-snap-niet-dat-dit-kan~ab02a13f/
De Bezossen wonen gewoon bij ons in de straat. Ook hier wordt de toegang tot 'welvaart' scherp tegenover elkaar gezet en die bijt.
Pieter Jongejan 7
Vincent HuijbersIn Europa en de USA leven iets minder dan 1 miljard mensen tegen meer dan 7 miljard in de hele wereld. Alleen in China en India wonen al bijna 3 miljard mensen. De relevantie van je opmerking is duidelijk.
De vraag die de paradox van Jevons oproept is of het niet veel verstandiger is om de prijs van fossiele energie kunstmatig hoog te houden, teneinde zo een te sterke groei van de vraag af te remmen. Het antwoord is natuurlijk ja, maar niet zoals het nu gebeurt.
De huidige en totaal verkeerde manier is om de (reele) rente door de FED en de ECB kunstmatig te verlagen tot zelfs negatieve waarden, waardoor de olie en gasprijzen door het plafond schieten. Daar bovenop komt dan de boycot van Russische olie en gas waardoor het milieuonvriendelijke Amerikaanse schaliegas per vervuilende LPG tanker ipv pipelines naar Europa en de rest van de wereld wordt vervoerd.
De Amerikanen zijn erin geslaagd om het Westen en vooral Brussel plat te krijgen anders kan ik het niet verklaren.
De goede oplossing bestaat volgens mij uit het heffen van een veel hogere accijns op fossiele brandstoffen. Het subsidieren van fossiele brandstoffen is gekkenwerk . Met de opbrengsten van die hogere accijns zou alles op alles moeten worden gezet om schone energie zo goedkoop mogelijk te krijgen. In plaats van negatieve rentes, sancties tegen Rusland en subsidies aan dictatoriale regimes lijken mij hogere reele rentes en hogere invoerrechten gewenst voor landen, die goedkope fossiele energie gebruiken. Zo kunnen de goedwillenden in Europa bij de rest van de wereld wat afdwingen..
Lia 4
Pieter JongejanPrecies dat, dan kan de markt zijn werk doen. Maar neoliberalisten houden niet van marktwerking.
Co Stuifbergen 5
(ik kan mij anders werkelijk geen goed argument voor een fusie voorstellen).
Dennis l'Ami 3
Co StuifbergenJeroen van Beek 2
Dennis l'AmiCo Stuifbergen 5
Jeroen van BeekDe PvdA is al meer dan 50 jaar in het parlement, je zou verwachten dat mensen intussen het merk kennen.
Johan Meijdam 1
Jeroen van BeekHelaas is negatieve marketing van andere partijen vaak minstens zo effectief als je eigen positieve marketing.
Jeroen van Beek 2
Dennis l'AmiFTM richt zijn eigen partij op. Met ruim 200.000 betalende leden hebben jullie al een goede basis. Met een uitmuntende expertise op alle belangrijke dossiers hebben jullie al ruimschoots voorsprong op alle would be politici die nu denken dat ze de dienst kunnen uitmaken in Nederland.
Robbert Hak
Jeroen van BeekJeroen van Beek 2
Robbert HakCo Stuifbergen 5
Dennis l'AmiMaar dat argument telt alleen als een fusie-partij meer zetels haalt.
Scheelt het ook geld als de fusie-partij evenveel zetels haalt als GL en PvdA samen?
Wietze van der Meulen 6
Of het nu 1 of 2,5 miljoen huishoudens zijn, vele mensen komen in de financiële problemen.
https://www.bnr.nl/nieuws/financieel/10478296/1-op-de-3-huishoudens-dreigt-in-problemen-te-komen-door-hoge-energieprijzen
Opkomen voor deze mensen en beleid voeren (niet anti-fossiel) voor een
betrouwbare en betaalbare energiehuishouding lijkt mij beter dan het
volgen van de huidige weg.
De VVD begint het al wat te begrijpen en volgt de reeds gekozen weg van Habeck (die Grünen/Bündnis 90; ook een fusiepartij).
https://www.bnr.nl/nieuws/binnenland/10478257/vvd-bereid-heropening-kolencentrales-voor-om-energietekort-te-voorkomen
Moet je er wel voor zorgen dat de kolenbuffers voor het begin van het volgende stookseizoen (met ook de meeste.vraag naar gas) goed gevuld zijn.
Harry van der Velde 2
Jan Sinke 10
John Janssen 4
R. Eman 8
Bernard Van Dijk 1
dethmer 5
Het karwei bij een fusie is in beginsel tweeledig. De ene club sleept het gebrek aan idealen mee. Onder de deken met de VVD.
De andere club heeft een tuttig imago. Grachtengordel witte wijn drinkers.
Allebei zijn ze strak gebonden aan hun eigen gelijk. Er komt dus ruzie. Dag winst bij de verkiezingen.
Hun noodlot is dat fatsoenlijk op links verder nauwelijks te vinden is.
En groots doorpakken met alle linkse partijen tegelijk is in ons land ondenkbaar.