De Banco Central de Ecuador (BCE) biedt al sinds 2015 de mogelijkheid aan Ecuadoranen om via hun mobiele telefoon bij deze bank een rekening te openen. Het gebruik dat de Ecuadorianen ervan maken is nog erg laag – in januari was het totale tegoed met 763.203 dollar nog geen 0,002 procent van de totale liquiditeit – maar op steeds meer plekken kun je ermee betalen, inclusief het openbaar vervoer in de grote stad Loja en ook sommige belastingen kunnen ermee worden voldaan. Als straks dat verplicht wordt en dan voor alle belastingen, zal deze nieuwe geldvorm een extra stimulans krijgen.

In januari van dit jaar vermeldde de People’s Bank of China (PBOC) dat ze versneld een eigen digitale geldsoort wil uitrollen om kosten te reduceren, criminaliteit en witwassen tegen te gaan en om meer controle te krijgen over de geldhoeveelheid. Een 'blockchain', een gedeeld, maar moeilijk te vervalsen, grootboek dat ook gebruikt wordt bij Bitcoin, noemt de bank als mogelijke technologie hiervoor. Soortgelijke berichten verschenen ook van de Bank of England (BoE), die haar digitale munt RS Coin noemde. En vorige week dus van onze eigen DNB (De Nederlandsche Bank), met een munt onder de naam DNBCoin. Zie hiervoor pagina 208 in het jaarverslag van DNB.

Hoe een centrale bank werkt

Om het belang van bovenstaande experimenten te begrijpen, is het goed eerst helder te hebben wat de rol is van centrale banken in het huidige monetaire systeem. Zij zijn de bankiers van de commerciële banken en van het Rijk. Deze partijen houden bij hun centrale bank reserves aan (het basisgeld) via speciale rekeningen waarmee ze onder elkaar betalingen doen. Als de Rabobank bijvoorbeeld per saldo aan het einde van de dag geld tegoed heeft van de ING omdat ING-klanten netto geld hebben overgemaakt aan Rabobankklanten, dan vloeien er centrale bank-reserves van ING naar de Rabobank.

Door het doelbewust aan- en verkopen van obligaties en met kwantitatieve verruiming beïnvloeden centrale banken de hoeveelheid reserves en de rentestanden. Consumenten en bedrijven, de private sector dus, staan hierbuiten. Zij gebruiken bankkrediet als geld.

Sommige analisten spreken zelfs van een war on cash

Een steeds kleiner wordende taak van centrale banken is het omwisselen van reserves voor contant geld, zodat die munten en biljetten aan bankklanten met bankkrediet op verzoek kunnen worden meegegeven. Dit betreft nog maar een paar procent van de totale geldhoeveelheid die we gebruiken – sommige analisten spreken zelfs van een war on cash, zo weinig muntgeld wordt er nog maar gebruikt. De laatste jaren is de vraag gerezen, mede als gevolg van initiatieven als Ons Geld, of de overheid geen (exclusieve) rol te vervullen heeft in de uitgifte van (digitaal) geld.

Fintech en disruptie

Dit brengt ons weer bij het originele verhaal van centrale banken die experimenteren met nieuwe vormen van digitaal geld. Digitaal geld, rechtstreeks uitgegeven door de centrale bank, laten we dit 'digitaal basisgeld' noemen, moet worden onderscheiden van geld uitgegeven door banken: bankgeld. 'Digital cash' of 'digitaal contant geld' zouden ongelukkige benamingen zijn, omdat contant nu eenmaal biljetten en munten betreft.

Een DNBCoin raakt wél de kern van het dominante geldsysteem

Hoe vernieuwend zou digitaal basisgeld zijn? Er zijn immers al talloze fintech initiatieven die claimen de financiële wereld te hervormen, zoals het Nederlandse Adyen en bunq, of het Engelse Mondo. Stuk voor stuk interessante bedrijven die een technologisch sausje gieten over het bestaande systeem, maar niet de kern aanpakken. De kern is namelijk de geldcreatie. Bitcoin en soortgelijke initiatieven richten zich wel op geldcreatie, maar buiten de bestaande monetaire en fiscale kaders. Om die reden hebben ze vooralsnog beperkt succes. Een DNBCoin echter raakt wél de kern van het dominante geldsysteem.

Implicaties van DNBCoin

Wat zouden de implicaties zijn als DNBCoin wordt uitgerold? Er zijn verder geen details bekendgemaakt, dus laten we onze fantasie gebruiken. Allereerst veronderstellen we dat de ECB hier haar goedkeuring aan geeft. Vervolgens zou het betekenen dat ieder huishouden in Nederland een online rekening of portemonnee kan openen bij DNB waarop ze digitaal basisgeld, centrale bankreserves dus, kan aanhouden.

Maar waarom zou je daar je geld bewaren als de Nederlandse banken ook allemaal online en mobiele rekeningen bieden? Omdat het veiliger of goedkoper zou zijn? DNB is onderdeel van het Rijk en kan dus gesponsord tegen lagere kosten deze centrale bankrekening aanbieden, maar zal verder niet makkelijk qua functionaliteit kunnen concurreren. Dan het argument veiligheid. Is zo’n rekening veiliger dan een bij een commerciële bank? In theorie wel, maar tot 100.000 euro zijn mensen al ‘gedekt’ door het depositogarantiestelsel (dgs). Zolang het dgs niet op de schop gaat, bijvoorbeeld door weer een eigen risico te introduceren en het maximum te decimeren, zullen alleen wereldverbeteraars en vermogenden een rekening openen bij DNB.
 

De consequenties

En wat zijn de macro-economische consequenties van deze monetaire herinrichting? Het hebben van deze nieuwe nutsfaciliteit zal commerciële banken wellicht moveren zich beter op te stellen door meer transparantie, een normaler beloningsbeleid en minder risicovolle kredieten. Het geld dat wordt aangehouden bij de centrale bank kan immers niet worden gebruikt door commerciële banken als hefboom voor nieuwe kredietcreatie. De rekeningen kunnen ook worden gebruikt voor People’s QE of het ontvangen van een basisinkomen.

Deze nieuwe nutsfaciliteit zal commerciële banken wellicht moveren zich beter op te stellen door meer transparantie, een normaler beloningsbeleid en minder risicovolle kredieten

Burgers die geld naar elkaar overmaken via deze nieuwe rekeningen zouden elkaar in real time kunnen betalen, indien de centrale bank de registratie daarvan zou centraliseren. Dit zou veruit de snelste en goedkoopste manier zijn van binnenlands betalingsverkeer. Daarom is het op het eerste gezicht verbazend dat centrale banken koketteren met de blockchaintechnologie; de dure, trage en gedupliceerde database die Bitcoin gebruikt. Voor decentrale geldsoorten is het een noodzakelijke voorwaarde om zo pseudonimiteit en inclusieve toegang te waarborgen, maar voor een monopolist lijkt een blockchain weinig zin te hebben. Verder denkend lijkt het noemen van blockchain vooral pr-gedreven, vanwege de angst om als conservatief te worden gezien.

Een depositobank

Het initiatief waaraan ik verbonden ben, de depositobank van de Stichting Full Reserve, wil mensen ook vrijwaren van het risico dat klanten bij andere banken lopen door het geld van klanten 1-op-1 te bewaren bij DNB. Den Haag is warmgelopen voor dit initiatief en meer onderzoek plus een pilot worden voorbereid. DNB zou er goed aan doen te kijken of haar DNBCoin te combineren is met een depositobank.

Een open monetair debat

Cryptocurrencies als Bitcoin knabbelen aan de randen van het bestaande monetaire systeem, waarbinnen druk wordt gedebatteerd over en inmiddels geëxperimenteerd wordt met de opkomst van digitaal basisgeld. Rekeningen bij DNB zouden desgewenst gebruikt kunnen worden voor People’s QE en het basisinkomen. Fintech-initiatieven zorgen voor optimalisatie van kleinere deelfuncties van het systeem en gieten er een gebruiksvriendelijke laag over. Dit gebeurt verder allemaal in een euro-systeem waarvan de politieke fundamenten onder druk staan. De aankondiging van DNBCoin, doch summier, heeft mogelijk grote implicaties. Omdat dit concept de kern raakt. Een combinatie met een full reservebank als de depositobank is dan voorstelbaar. Welke kant het ook precies op gaat, de geest is uit de fles. Een open en goed geïnformeerd debat blijft belangrijk om het toekomstige financiële systeem goed vorm te geven.