Na drie maanden in Nepal kapt de Haarlemse Ilca Italianer (1989) met haar eersteklas managementbaan. Ze wil haar handen vrij hebben voor de oprichting van een politieke partij: Volt. ‘Ik deed daar in de bergen een yoga teacher course en toen ik terugkwam was ik helemaal zen. Anders zou ik die keuze nooit gemaakt hebben.’ 

Italianer is niet de enige die een goed betaalde functie laat schieten voor de pan-Europese partij. Reinier van Lanschot (1989) stopt als manager ontbijtgranen bij supermarktketen Delhaize om al zijn tijd te kunnen steken in het opbouwen van de Nederlandse tak. Na anderhalf jaar is zijn spaargeld weliswaar uitgeput, maar dan springt Marc Dreesmann (1963) hem te hulp. De telg uit de familie achter de voormalige warenhuisketen V&D legt 17.500 euro op tafel. Daarmee kan Van Lanschot, uit de gelijknamige bankiersfamilie, het uitzingen tot eind 2020. 

Van Lanschot: ‘Mijn ouders hebben me eerst een half jaar gesteund maar toen was het organisatorisch nog niet op orde en ben ik met Marc gaan lunchen.’ Bibi Wielinga (2002), nummer zes op de kandidatenlijst bij de verkiezingen van afgelopen maart, stelde ze net daarvoor aan elkaar voor. Dreesmann wilde wel zijn persoonlijke sponsor worden. ‘Omdat ik het belangrijk vind dat jonge mensen politiek actief zijn, met een positieve, Europese boodschap’. Van Lanschot is inmiddels covoorzitter van Volt Europa. ‘Sinds dit jaar verdien ik daar 2500 euro bruto per maand mee.’

Na anderhalf jaar is Van Lanschots spaargeld op, Marc Dreesmann springt bij met 17.500 euro

Ook Laurens Dassen (1985), de huidige politiek leider van de Tweede Kamerfractie, gaat vanaf oktober 2018 volledig onbetaald aan de slag. Dassen, zoon van een voormalige Philips-directeur, geeft een internationale baan op bij de afdeling risk management van ABN AMRO. ‘Laurens heeft twee jaar lopen knallen zonder inkomen,’ zegt Rob Keijsers, een collega bij de bank daarover tegen Het Financieele Dagblad. ‘Hij is in 2020 nog een paar maanden terug geweest bij zijn oude afdeling, omdat het geld toen écht op was.’

Wie zijn de jonge mensen achter Volt, die een veelbelovende carrière achter zich laten voor een onzeker bestaan in de politiek? Wat willen deze jongeren, met hun indrukwekkende netwerken? En wie financiert Volt?

Het begin van een antwoord ligt aan de overkant van de Noordzee. 

Een Française, een Italiaan en een Duitser 

In de zomer van 2016 ziet het liefdeskoppel Colombe Cahen-Salvador (Frankrijk, 1994) en Andrea Venzon (Italië, 1992) met lede ogen aan hoe de Britten de Europese Unie verlaten en er her en der populistische partijen met nationalistische agenda’s opdoemen. Omdat ze elkaar in Londen hebben ontmoet, dromen ze ervan zich ooit in de Engelse hoofdstad te vestigen. De Brexit verstoort hun romantische plannen. 

In een opinieartikel in het dagblad The Guardian schrijft de jurist Cahen-Salvador daar later over: ‘Ik profiteerde van de Europese Unie, zag haar tekortkomingen en prestaties, toch was het altijd een gegeven.’ En verderop: ‘Plotseling moesten we alles opnieuw overwegen. Ik was 22.’

Zij en haar vriend (met een master in openbaar bestuur) besluiten al snel ‘te stoppen met klagen en iets te gaan doen’. Omdat ‘de Brexit besmettelijk leek’, moet er een progressieve, pan-Europese beweging komen – ‘met een sterke interne democratie’ –  omdat we nieuwe energie naar Europa willen brengen.’

‘Omdat de Brexit besmettelijk leek, wilden we nieuwe energie naar Europa brengen’

In de Verenigde Staten, waar Cahen-Salvador dan nog werkt voor het Robert F. Kennedy Center for Human Rights en Verzon studeert, ontmoeten ze Damian Boeselager (Duitsland,1988) masterstudent aan de School voor internationale en publieke belangenbehartiging van de Columbia University in New York. Met zijn drieën werken ze verder aan het fundament onder een beweging die Europa moet samenbrengen. 

Op 29 maart 2017 richten ze de politieke partij Volt officieel op, precies op de dag dat de Britse premier Theresa May de ‘artikel 50-procedure’ in werking stelt: het Verenigd Koninkrijk trekt zich terug uit de Europese Unie.

Luisterend oor

Venzon en Boeselager werkten voor hun ontmoeting overigens allebei voor McKinsey, de internationale consultantsfirma die zich laat voorstaan op het beste netwerk ter wereld. Wie hier ooit op de loonlijst stond, kan ook daarna te allen tijde rekenen op een luisterend oor van oud-collega’s. Bekende Nederlandse politici als Wopke Hoekstra, Eric Wiebes en Pieter Winsemius werkten ook ooit bij McKinsey.

En alle drie – Venzon, Boeselager en Cahen-Salvador – zijn typische representanten van de ‘Erasmus-generatie’: gewend aan internationale uitwisselingsprogramma’s en aan een Europa zonder binnengrenzen. 

Auke Boomsma, de huidige penningmeester: ‘Wij hebben nooit een half uur hoeven wachten als we een grens over willen, zoals onze ouders voor een Duitse paspoortcontrole. Wij groeiden op met het idee dat Europa belangrijk is.’ 

De oprichters boren in alle uithoeken van Europa hun contacten aan. Overal springen lokale afdelingen als paddenstoelen uit de grond. Er zijn plannen in de maak om in figuurlijke zin parlementen te bestormen. 

Ook in Nederland wordt een zaadje geplant. Andrea Venzon is bevriend met Alessandro Quintarelli, de Italiaanse huisgenoot van de Amsterdammer Peter-Paul de Leeuw (1986), op dat moment nog investeerder bij een private equity-fonds. De Italiaan weet De Leeuw ook enthousiast te maken. Hij is nu covoorzitter van de partij.

Studentikoos

Een half jaar na de oprichting zijn Andrea Venzon en Damian Boeselager beiden bij de eerste bijeenkomst van Volt Nederland, in de Tolbar in de Amsterdamse wijk De Pijp, op 2 december 2017. Er komen dertig mensen op af.

Auke Boomsma over die avond: ‘Ik werd erop geattendeerd door Ilca Italianer, zij was toen nog mijn collega bij het ingenieursbedrijf Arcadis. Samen met Tom (Bolsius, 1989, een oude studievriend en latere medeoprichter van Volt Nederland) en Reinier (van Lanschot, de huidige covoorzitter Volt Europa) ben ik er naartoe gegaan.’ 

Hoewel sommigen al serieuze banen hadden weten te vinden, is studentikoos het woord om die periode te beschrijven, zegt Tom Bolsius, tegenwoordiger manager journalistieke projecten bij Follow the Money en niet meer actief voor Volt.

Wanneer de Nederlandse Volt’ers van het eerste uur samenkomen, is dat niet zelden in een gezamenlijke huiskamer van een studentenhuis. Op de maandag na die eerste ontmoeting verzamelt zich een select gezelschap in het Amsterdamse kantoor van Luit Italianer (1986, de oudere broer van Ilca). Er worden plannen gesmeed, speerpunten verzameld.

Op meerdere plekken in Europa doen identieke groepjes hetzelfde. Er is veel onderling overleg, er wordt geschaafd aan een gezamenlijk programma voor de Europese verkiezingen van 23 mei 2019. 

De ambities lopen nog niet parallel aan de werkelijkheid. ‘In die tijd organiseerden we bijeenkomsten op plekken waarvan we hoopten dat er mensen op af zouden komen,’ schetst Auke Boomsma. ‘Er waren soms maar drie of vier man. Eén keer, in Utrecht, was slechts alleen een tante van een van ons aanwezig.’

Donatie

Om campagne te kunnen voeren is een gevulde oorlogskas nodig. Een meevaller is dat Volt Europa in januari 2018 een donatie krijgt van 20.000 euro van de Open Society Foundation (OSF) van Georges Soros. ‘Daarmee volgden mensen uit acht verschillende landen aan de Harvard Kennedy School een cursus community organizing,’ zegt Reinier van Lanschot daarover later in Het Financieele Dagblad. Hij was een van de deelnemers.

In Nederland krijgt de partij in april 2018 meer bekendheid door een enthousiasmerende column van Europa-kenner Caroline de Gruyter in het NRC Handelsblad. Binnen een dag zijn er vijftig nieuwe aanmeldingen. Ook Laurens Dassen sluit zich dan aan. 

De tijd is rijp om serieus werk te maken van de formele kant van de zaak: op 23 juni richten Auke Boomsma, Reinier van Lanschot, Aida Tunovic, Laurens Dassen, Ilca en Luit Italianer en Tom Bolsius de Vereniging Volt Nederland op. Een formele identiteit waarmee de partij lidmaatschapsgelden kan innen en crowdfunding-acties kan organiseren.

In The Guardian schrijft Colombe Cahen-Salvador: ‘Volt is het bewijs dat een jonge, progressieve pan-Europese beweging vanuit het niets kan worden gecreëerd.’ Ze neemt een voorschot op de Europese verkiezingen met de ambitie dat Volt ‘met ten minste 25 Europarlementariërs uit zeven landen’ verandering moet brengen. 

Het is een opwindende tijd. Bolsius: ‘Er was continu momentum, omdat er altijd wel ergens een verkiezing of een campagne plaatsvond. En dus kwamen we overal in Europa samen, in Boekarest, in Parijs. Dat waren gezellige bijeenkomsten, waar we ook leerden van elkaars fouten.’

De internationale corporate achtergrond van de initiatiefnemers komt al snel terug in de organisatie. Waar de meeste politieke partijen spreken van werkgroepen, kandidatencommissies of vrijwilligers vind je bij Volt Nederland functies als leads candidate selection committee, age diversity ambassador en logistics coordinator. Termen die eerder doen denken aan het bedrijfsleven. Reinier van Lanschot, de lijsttrekker bij de Europese Verkiezingen, omschrijft zijn partij in die tijd als een ‘politieke start-up.’

Wie zijn de financiers?

Om serieus campagne te voeren is geld nodig. Zo moet er 11.250 euro bijeen worden geschraapt voor een waarborgsom om mee te mogen doen aan de Europese Verkiezingen. De eerste lichting Volt’ers leegt de eigen spaarpotten en kijkt de ouders lief aan maar al snel wordt duidelijk dat er meer nodig is: een businessclub die geld binnenhaalt. 

Penningmeester Auke Boomsma: ‘In het voorjaar van 2019 hadden we met onze Spinoza Circle een fundraising voor de Europese campagne, een diner waar zo’n twintig mensen op af kwamen.’ Er worden dingen geveild, zoals een weekend in het vakantiehuisje van een van de ouders. Luchtvaartondernemer Jaap R. Rosen Jacobson (1950) doet die avond een donatie van 12.528,90 euro. 

De locatie van het diner – het cultureel centrum De Nieuwe Poort aan de Amsterdamse Zuidas – wordt voor een gereduceerd tarief ter beschikking gesteld. Een geste als dank voor de inspanningen van meerdere Volt’ers bij een campagne tegen eenzaamheid, van Ruben van Zwieten. Van Zwieten (1983) is de jeugdige ‘huisdominee’ van de Zuidas, wiens pastorale werken worden gefinancierd door gefortuneerde christelijke families als de Brenninkmeijers (C&A) en Goldschmedings (Randstad) – en door de reformatorische huisbazen van Forum voor Democratie, de vastgoedinvesteerders Van Dam, Van Dam & Verkade in Amsterdam. 

‘Er was continu momentum, altijd wel ergens in Europa een verkiezing of een campagne’

Anderhalve maand voor de Europese Verkiezingen organiseert het fundraising team van Volt Nederland opnieuw een diner. Dat brengt 20.000 euro in het laatje.

Er komen voor een beginnende partij flinke donaties binnen. Voornamelijk via de al genoemde Marc Dreesmann, portemonnee-fabrikant René van Geer en WeTransfer-oprichter Ronald Hans. Maar de grootste donateur is it-ondernemer Marc van Goethem. ‘Een vriend vroeg me mee naar een afgehuurd zaaltje in Den Haag. Daar stak Reinier van Lanschot voor zes man een verhaal af dat me erg aansprak: pro-Europa en tegen populisme.’ 

Van Goethem vreesde evenwel dat het een kansloze missie zou worden. De Brexit was nog vers, Forum voor Democratie domineerde de media. ‘Het was tegen alle stromen in.’ Op dat moment, in 2019, was hij nog lid van D66. ‘Maar jongeren die hun goede banen opzeggen om dit te gaan doen, van hun spaargeld, dat spreekt ondernemers wel aan, natuurlijk. Daarom ben ik lid geworden en ben ik gaan doneren.’ Van Goethem is op dit moment voorzitter van de kandidatencommissie voor de Amsterdamse gemeenteraadsverkiezingen van maart.

De beginnende partij weet geld uit te sparen door in het eigen netwerk gratis advies in te winnen. Zo is Alexander Italianer, voormalig secretaris-generaal van de Europese Commissie en de vader van Luit en Ilca, tijdens de beginfase een belangrijke steunpilaar. ‘Ik adviseerde op de achtergrond bij het schrijven van het partijprogramma.’ Lid van Volt is hij niet. ‘Ik ben weleens spreker als de partij een webinar organiseert.’

Voor een beetje context: als de Europese Unie een koningshuis was, zou de familie Italianer tot de top van de hofhouding behoren. Grootvader Franz Italianer zette zich als diplomaat al in voor Europese samenwerking en integratie. Vader Alexander was in 1992 mede-ontwerper van het Verdrag van Maastricht, waar de euro uit voortkwam. Hij draaide in Brussel dertig jaar lang aan de knoppen van de Europese machinekamer.

Dochter Ilca: ‘Toen we nog in België woonden hadden we de Nederlandse nationaliteit. Op m’n achttiende moest ik kiezen of ik de Belgische wilde aannemen. Ik koos de Nederlandse, maar had er op dat moment nog nooit gewoond. Dat was wel bijzonder.’ Broer Luit over de tijd op een Europese School, aan de rand van Brussel: ‘Ik voelde me toen en nu wereldburger; en als ik het iets zou moeten verkleinen een Europeaan.’ De twee vormen de derde generatie Italianer die zich inzet voor een verenigd Europa. 

Vader Italianer draaide in Brussel dertig jaar lang aan de knoppen van de Europese machinekamer

Iemand anders die Volt Nederland op meerdere manieren steunt is Ronald van den Hoff. Hij is de oprichter van Seats2Meet, een aanbieder van vergaderplekken voor zzp’ers. Van den Hoff geeft Volt in de begintijd, naast 20.000 euro aan donaties, kantoorruimte. ‘Het ging om 13 vierkante meter, eens per week,’ legt hij uit. Uitgaande van de tarieven op de website van Seats2Meet een gift van 100,56 euro per week (12,57 per persoon voor acht personen). 

Waarom steunt de vastgoedondernemer de partij? ‘Onze zakelijke doelgroep wordt voor een groot deel gevormd door zelfstandige professionals en die komt steeds meer in de verdrukking. Kijk naar de coronasteun, een zzp’er komt nergens voor in aanmerking.’ In haar verkiezingsprogramma maakt Volt zich sterk voor de positie van zzp’ers. Van den Hoff is lid van de partij, zegt hij ‘En ik geef ook advies, maar niet in een officiële rol. Ik praat wel eens met mensen en ik schrijf wel eens wat op.’

Volt probeert in die dagen zonder al te veel geld toch aandacht te trekken van mogelijke kiezers. Zo daagt lijsttrekker Reinier van Lanschot Thierry Baudet uit voor een bokswedstrijd, vijf dagen voordat de stembussen opengaan. Maar tot een treffen in de ring komt het niet en ook electoraal succes blijft uit.

Spotjes van drie seconden

Op verschillende plekken zijn dan al wel sterke lokale groepen ontstaan, zoals in Groningen en Wageningen – inderdaad, studentensteden. Vrijwilligers uit het hele land halen flyers op in het kleine partijkantoor in Amsterdam, naast een distributiecentrum van de online-supermarkt Picnic en ingeklemd tussen de A10 en de metro. Daar worden de campagneactiviteiten uitgebroed en gelanceerd. Zo komen er onder andere radiospotjes die, om de kosten te drukken, niet langer zijn dan drie seconden: ‘Hallo! Stem Volt.nl.’

Volt weet bij de Europese verkiezingen niet over de kiesdrempel heen te stappen, evenmin als de PVV, SP, Jezus Leeft en DENK. Uit de ruim 100.000 stemmen (1,93 procent) putten Van Lanschot en zijn partijgenoten wel hoop: dat zijn er ruimschoots genoeg voor een Kamerzetel na de landelijke verkiezingen in maart 2021. 

Een volgend doel is geboren.

In de aanloop naar de verkiezingsdag op 17 maart betaalt het netwerk van de partij zich uit: donateurs stellen in totaal 250.000 euro beschikbaar om de partij op te bouwen. 

Uit het overzicht van giften en schulden van politieke partijen blijkt dat Volt hiermee de andere debutanten op het verkiezingsbal vrij gemakkelijk voorblijft. De BoerBurgerBeweging van lijsttrekker Caroline van der Plas moet het doen met 174.000 euro aan giften. JA21, de afsplitsing van Forum voor Democratie, heeft 130.000 euro te besteden. Sylvana Simons krijgt met Bij1 volgens de opgegeven informatie zelfs helemaal geen donaties boven 4.500 euro.

Zodra de fondsenwerving op gang komt, kan de partij personeel aannemen: begin 2020 werken er drie betaalde krachten: een community organizer, iemand die de interne bedrijfsvoering doet, en een beleids- en campagnemedewerker. Dassen en Van Lanschot zetten zich op dat moment nog altijd volledig om niet in. 

De partij komt samen met JA21 ‘als hoogste nieuwe binnenkomer’ met drie zetels de Kamer binnengestormd. 

Tweedeling

De opkomst van Volt valt volgens politiek socioloog Take Sipma (Radboud Universiteit Nijmegen/Universiteit van Tilburg) niet los te zien van een algemene trend: ‘Sinds de jaren negentig heeft de globalisering voor een tweedeling in de samenleving gezorgd: er is een groep die profiteert van de globalisering en er is een groep die daar bij achterblijft. De mensen die actief zijn binnen Volt, en hun achterban, behoren over het algemeen tot die eerste groep.’ 

Sipma is een van de academici achter het Nationaal Kiezersonderzoek 2021, dat de kiezer ‘de mogelijkheid wil geven het verloop van Tweede Kamerverkiezingen, en diepere maatschappelijke en politieke trends te duiden’.

Met haar giften blijft Volt de andere debutanten op het verkiezingsbal gemakkelijk voor

Een feit uit dat onderzoek: de helft van de Volt-stemmers was jonger dan 35 jaar. Uit een exitpoll van marktonderzoeksbureau Ipsos blijkt dat zij van alle kiezers van alle partijen met afstand het hoogst zijn opgeleid.

Een ander opvallend detail is dat ze het meest vertrouwen hebben in het verkiezingsproces. Sipma: ‘Mensen die in het leven de wind niet mee hebben gehad, zijn vaker afgehaakt bij de politiek, hebben minder politiek vertrouwen en dan mogelijk ook minder vertrouwen in het verkiezingsproces. Volt-stemmers zijn het tegenovergestelde, die hebben de wind wel mee en juist meer vertrouwen in politiek.’

Uit een onderzoek van sociaal geograaf Josse de Voogd blijkt dat Volts jonge kiezers vooral gezocht moeten worden in stedelijke gebieden. ‘Daarmee is de overlap met D66 niet alleen ideologisch maar ook geografisch erg groot.’ 

Meer potentie

De Voogd zegt enigszins verrast te zijn door het succes van Volt. ‘Partijen zijn vaak communicerende vaten. Ideologisch concurrerende partijen zuigen elkaar meestal leeg. Ondanks de aantrekkingskracht van D66 heeft Volt het goed gedaan. Dat betekent dat ze waarschijnlijk nog wel meer potentie heeft dan de huidige drie zetels.’ 

Ook De Voogd wijst erop dat de achterban van Volt nog beter opgeleid is dan die van D66. Dat brengt een voordeel mee: ‘Echte buitenstaanders weten vaak niet waar te beginnen. Qua netwerk, qua financiering. Dat is bij Volt geen enkel probleem.’          

In de ‘Atlas van afgehaakt Nederland’ beschrijven De Voogd en de cultuurhistoricus René Cuperus de regionale verschillen in stemgedrag en woonomgeving: ‘Ruimtelijk gezien blijken lage opkomsten en stemmen op buitenstaander-partijen samen te hangen met achterstanden op het vlak van werk, inkomen en gezondheid.’ 

‘Volt-stemmers hebben de wind mee en juist meer vertrouwen in politiek’

De ‘gevestigde partijen’ zijn, volgens de Atlas, sterk in gebieden met veel hoger opgeleiden, een hogere welvaart en meer sociale samenhang, vooral in het midden en oosten van het land.

Hoewel Volt niet is meegenomen in het onderzoek, bevestigt De Voogd dat de partij qua kenmerken het best past in de categorie ‘gevestigde partijen’.

De winnaars van de globalisering stijgen intussen gestaag door in de Ipsos-peilingen. Maar deelname van de Groningse Volt-afdeling aan de komende gemeenteraadsverkiezingen werd afgeblazen omdat er niet genoeg geschikte kandidaten zijn. Op andere plekken gaat lokale deelname niet door vanwege een vrouwentekort.

Toevluchtsoord

Diversiteit blijkt een probleem bij Volt en dat is eigenlijk best logisch, zegt medeoprichter Tom Bolsius: ‘Je zoekt in het begin naar mensen die dicht bij je staan, uit je eigen netwerk. Daarnaast zoek je mensen die tijd hebben. Dan is het niet zo gek dat je uitkomt bij medestudenten of oud-jaargenoten, bij mensen die op je lijken.’ 

Luit Italianer: ‘Ik denk dat Volt diverser kan, maar dat we absoluut inclusie-minded zijn.’ Filosoferend: ‘We zijn als mensheid van oudsher opgegroeid met verdeeldheid, want je kon niet even naar Australië zolang er geen vliegtuigen waren. Nu, met de moderne middelen, gaat de wereldbevolking een meer blended vorm krijgen.’

‘Volt en Forum voor Democratie zijn twee kanten van hetzelfde zwaard’ 

Zo’n mondiale blending of vermenging is een vertrouwd en aanlokkelijk perspectief voor de internationaal georiënteerde Volt’er met invloedrijke en bemiddelde netwerken. Mensen voor wie de globalisering minder rooskleurig uitpakt, voelen zich er eerder door bedreigd.

Politiek socioloog Take Sipma: ‘Niet voor niets keren populistische partijen zich al een tijdje tegen een verdere integratie van landen in de Europese Unie. In die zin biedt Volt een toevluchtsoord voor hoogopgeleiden uit de Randstad, die de partij juist omarmen omdat ze pro-Europa is. Volt en Forum voor Democratie zijn daarmee twee kanten van hetzelfde zwaard.’