Deels is het De Grote Ontgoocheling. De beloftes van stijgende welvaart, een schoner milieu, beter onderwijs, toegankelijkere zorg, meer veiligheid, een betere toekomst voor kroost en achterkroost zijn voor steeds meer burgers een droom die zij alleen nog op het verleden durven projecteren.

Stagnerende lonen; stijgende zorgkosten; duurder onderwijs; dorpen en steden die moeten worden gedeeld met vreemden uit verre landen; woningmarkten die ontoegankelijk zijn geworden voor het eigen nageslacht; klimaatverandering die als een donkere wolk boven de toekomst hangt; politieke beslissingen die steeds verder weg worden genomen en steeds minder onder democratische controle staan; onderwijs dat als meritocratische utopie wordt verkocht maar feitelijk als machine voor de reproductie van bestaande privileges fungeert; grootbedrijven die de kosten voor het onderhoud van hun infrastructuur afwentelen op nietsvermoedende burgers; politici die hun moreel kompas hebben verloren en dienstbaarheid aan de publieke zaak zijn gaan verwarren met zorgen voor hun eigen portemonnee; bankiers die belastingbetalers hebben opgezadeld met torenhoge staatsschulden en een ampele acht jaar na de crisis alweer de grote meneer uithangen – de litanie aan klachten kan in allerlei vormen en combinaties worden aangetroffen in de lijst van verklaringen die sinds de Brexit en 9 november op internet circuleert. Het betekent dat iedere pundit die de populistische revolte wijt aan racisme, seksisme en stupiditeit vooral zijn eigen onwetendheid etaleert. Als de klachten reëel zijn, is de woede dat ook. Hoe primitief de uitingsvorm ervan ook moge zijn.

Als de klachten reëel zijn, is de woede dat ook. Hoe primitief de uitingsvorm ook moge zijn

Dat brengt mij bij het tweede deel van mijn verklaring: De Grote Vernedering. Als er iets is wat in het oog springt aan de politieke schokken van het afgelopen jaar is het de stompzinnige onverschrokkenheid waarmee de elite haar eigen vermeende beschaafde gelijk meent te moeten halen. Ik heb het de afgelopen jaren in allerlei zaaltjes uit de keurige monden van talloze journalisten, bestuurders, academici en politici mogen vernemen: hun tegenstanders vertegenwoordigen de ‘onderbuik’, de ‘onderstroom’, de ‘ongeschoolden’, ‘racisten’, ‘seksisten’ — mensen waarmee zij niet verkeren, die zij niet serieus nemen en die ze (stilletjes) liefst hun democratische grondrechten zouden willen afnemen. Dat zijn dezelfde burgers die in het New York of San Francisco van de Amerikaanse neoliberale elites neerbuigend ‘deplorables’ of in goed Nederlands ‘betreurenswaardigen’ heten. Denk maar niet dat het in Den Haag, Amsterdam, Bussum anders is.

Het verwijt van feitenvrije politiek komt opvallend vaak van dezelfde mensen die voor de crisis beweerden dat banken voldoende hoge buffers hadden, die tijdens de crisis beweerden dat er zoiets als ‘groei- bevorderende bezuinigingen’ bestonden, dat Griekenland er zo weer bovenop zou zijn, dat iedere euro met rente zou terugkomen en dat we de Syrische vluchtelingencrisis wel even zouden oplossen. Is het gek dat dan onder diezelfde ‘betreurenswaardigen’ een homerisch gelach opklinkt als het establishment weer eens een blik zelfbenoemde experts opentrekt die beweren dat afwijzing van het Oekraïne-verdrag de Nederlandse export onherstelbaar zal beschadigen, dat de Brexit de Britse economie in een recessie zal storten, dat afwijzing van CETA en TTIP de wereld de hel van protectionisme zal bezorgen, dat invoering van een Nationaal Zorgfonds onbetaalbaar is en dat gratis hoger onderwijs niet te financieren is. Zeker als blijkt dat het merendeel van die experts in dienst is van denktanks die draaien op subsidies van de autoriteiten wier brevierboek zij prevelen. Brexiteer Michael Gove had het bij het juiste eind: burgers zijn experts spuugzat. En terecht.

Ik maak mij grote zorgen over de politieke situatie. Mijn vrees is dat het establishment vanaf zijn hoogculturele Olympus blijft volharden in het hardvochtig paternalisme van beter uitleggen, beter communiceren, meer van hetzelfde en doorgaan op hetzelfde pad van ellende. Inderdaad – Brahms, Bach, Wagner, Mahler en Teju Cole kunnen ze gestolen worden. Je zult ze ook niet snel aantreffen op de eerste rij van het Concertgebouw, de vernissages van het Rijksmuseum of de boekpresentaties van de Nederlandse uitgeverijen. Maar in een democratie zijn diezelfde ‘betreurenswaardigen’ wel stemgerechtigde burgers die het meer dan beu zijn zo ongemeen neerbuigend te worden bejegend.

Mijn angst is dat een toondove elite ontgoochelde kiezers in de armen van fascistische rattenvangers drijft. Als er ooit behoefte was aan een Plan B is het nu.

Photo: Donald Trump supporters at a rally in Loveland, CO, on Oct. 3rd, 2016.​ © Nate Gowdy