© Sven Hulleman
'Het huidige geldsysteem is oneerlijk en past niet in een democratische rechtstaat.' Volgens meester Sven-Ake Hulleman, oprichter van Stichting Restschuld Eerlijk Delen, is er geen tijd om te wachten tot de politiek met een oplossing komt. Hij werkt daarom al drie jaar aan een nieuwe munt: 'Met Prinsjesdag brengen wij de gulden terug.'
Meester Sven-Ake Hulleman heeft me uitgenodigd voor een kop koffie in een café in het gebouw waar vroeger de Hollandsche Bank-Unie zetelde. Deze Rotterdamse bank werd in 1967 overgenomen door ABN. Onder het café zit het kantoor van Tov Hazel, de grootste edelmetaalhandel van Nederland.
Het is geen toeval dat Hulleman specifiek deze locatie heeft uitgekozen voor ons gesprek. Het onderwerp is zijn initiatief om de gulden opnieuw in te voeren als betaalmiddel.
Om misverstanden te voorkomen: het is niet de oude gulden die Hulleman terug wil brengen, maar een nieuwe munteenheid met een vertrouwde naam. ‘Vertrouwen, daar draait het om in een geldstelsel,’ zegt hij. ‘En dat vertrouwen heb ik niet meer in de euro.’
‘Vertrouwen, daar draait het om’
Hulleman is 35 en een voormalig docent klassieke talen. Hij werkte enkele jaren voor de Mr. Hans van Mierlo Stichting van D66; in 2012 startte hij zijn eigen rechtspraktijk. Die is inmiddels volledig gewijd aan de Stichting Restschuld Eerlijk Delen (RED). Deze stichting verleent juridische bijstand aan burgers die nadat de huizenmarkt instortte een restschuld hebben overgehouden en daardoor in financiële problemen zijn geraakt.
Restschuld
Hulleman grijpt onder zijn stoel en legt een zwarte koffer op tafel. ‘Omdat ik het vertrouwen in de euro verloren ben, gaan wij eerst nog even wat anders doen, voordat we over de gulden verder praten.’ Hij staat op, fatsoeneert zijn beige pak — compleet met pochet uit de borstzak — en pakt de koffer van tafel. Nieuwsgierig volg ik de jurist door de draaideur naar buiten.
We lopen in de richting van het ABN Amro-gebouw aan de overkant van de straat. ‘Tijdens mijn werk voor de Stichting Restschuld Eerlijk Delen kom ik wekelijks schrijnende gevallen tegen. Ik zie mensen die door een samenspel van het economische en juridische systeem vast zijn komen zitten ónder het sociale vangnet,’ vertelt Hulleman. Het gaat om mensen die dankzij hun hoge hypotheek ‘gevangen zitten in hun eigen huis.’
Terwijl we de straat oversteken, vertelt Hulleman verder: ‘Banken hebben voor de kredietcrisis een hypotheekzeepbel gecreëerd, om vervolgens hun handen van het probleem af te trekken. Er zijn in Nederland maar liefst 1,7 miljoen huishoudens met onoplosbare schulden.’ Hij pauzeert even om een fietser voorbij te laten en vervolgt: ‘1,7 Miljoen huishoudens zitten in een uitzichtloze schuldensituatie — en zelfs dat is voor de politiek nog geen aanleiding om de banken ook maar strobreed in de weg te leggen.’
‘Er is een praktische noodzaak voor een complementair geldsysteem’
De cyclus herhaalt zich nu, waardoor straks nog meer mensen buiten de samenleving zullen vallen. Een probleem voor ons allemaal, vindt Hulleman, want ‘als mensen geen eten meer hebben, worden ze gevaarlijk.’ De kern van de problematiek ligt in de basis van ons geldsysteem: ‘Geld als schuld werkt niet meer.’
We zijn aangekomen bij het ABN Amro-gebouw, maar praten voor de ingang nog even verder. ‘Het wordt de burger steeds moeilijker gemaakt om het geldsysteem van schuld en rente te omzeilen.’ Hulleman wijst op het gebrek aan ruimte voor innovatie met een depositobank en hoe cash geld langzaam wordt uitgebannen. ‘Er is daarom een praktische noodzaak voor een complementair geldsysteem. Geld dat naast de euro circuleert, maar niet op basis van bankschulden. Geld waarop de economie verder kan draaien wanneer er een nieuwe kredietcrisis uitbreekt.’
Dan wordt duidelijk waarom Hulleman me mee heeft genomen naar de bank: hij gaat voor één van zijn cliënten 25.000 euro opnemen — in papiergeld welteverstaan. ‘Zolang het nog kan’, zegt hij erbij.
De zes pinautomaten bij de ingang van de bank zijn niet bedoeld voor zulke grote bedragen; meer dan 15.000 euro cash opnemen is in Nederland een ‘ongebruikelijke transactie’, en die moet je melden. Daarom heeft Hulleman een afspraak gemaakt. Na het invullen van allerlei digitale formulieren wordt hij, onder toezicht van camera's, meegenomen naar een geblindeerd kamertje. Een half uur later lopen we met 25.000 euro in de koffer terug naar het gebouw van de Hollandsche Bank-Unie. Alsof het niets is.
"Iedereen kan twee jaar lang een basisinkomen van 600 gulden per maand ontvangen"
Time banking
Hulleman legt uit hoe zijn 'gulden' verschilt van het bankgeld in zijn koffertje: ‘De gulden wordt decentraal – bottom up – in omloop gebracht. Iedereen kan twee jaar lang een basisinkomen van 600 gulden per maand ontvangen.’ Je kunt zelf je eigen guldens printen, maar ieder biljet heeft wel een unieke code in de ‘Nederlandse Financiële Reserve’, zoals Hulleman zijn centrale digitale administratie noemt.
De gulden wordt een papieren munt die niet gebaseerd is op schuld aan een bank, maar op onderling vertrouwen. Het is eigenlijk een time-based currency systeem, waarbinnen mensen de munt gebruiken om hun eigen tijd of spullen te ruilen tegen de tijd van een ander. Mevrouw Jansen kan haar oude kast verkopen voor 100 gulden aan meneer De Vries, en met die guldens weer bijles inkopen voor haar kleindochter.
Hulleman heeft het over geld als schuld aan de bank. Wat bedoelt hij daarmee?
In ons huidige geldsysteem worden euro’s, uitgezonderd het cash-geld, digitaal gecreëerd door commerciële banken zoals de ABN Amro. Dat doen ze door geld uit te lenen dat voorheen nog niet bestond. Aan de ene kant van de bankbalans wordt een lening bijgeschreven; aan de andere kant van de balans een banktegoed. Dat banktegoed is een vordering op de bank. Het is nieuw geld, uit het niets gecreëerd, of beter gezegd: gecreëerd door wat cijfertjes in de boekhouding te zetten.
Het digitale bankgeld wordt op deze manier als schuld (of eigenlijk door het aangaan van schuld) in omloop gebracht. Als je naar het totaalplaatje van de economie kijkt, zijn alle euro’s op onze bankrekeningen een schuld die iemand ooit bij een bank is aangegaan. De bank vraagt rente over die leningen; dat is onderdeel van hun verdienmodel. Omdat onze gehele economie draait op euro’s, moet over de gehele waarde van onze economie rente worden betaald aan de banken.
Dat kan ook anders. Alternatieve munten, zoals de nieuwe gulden, hoeven niet van een bank geleend te worden en bestaan zonder dat er voorafgaand door iemand een lening is aangegaan. Er hoeft dus ook geen rente over te worden betaald.
‘Time-based currencies’ of ‘Local Exchange Trading Systems’ (LETS) zijn als concept niet nieuw. In Rotterdam heb je ‘de Dam’; in Amsterdam ‘de Noppes’ en ‘de Makkie’ en in Bergen op Zoom noemen ze de lokale muntjes ‘Samen Doen-punten’. Het doel van dat soort munten: het stimuleren van de economie op (zeer) lokaal niveau — denk aan een buurt of gemeente.
De gulden wil eveneens economische activiteit stimuleren. Het verschil is dat deze zich niet richt op een specifieke regio, maar op de gehele groep van mensen die buiten het euro-systeem vallen. Hulleman: ‘Het gaat om de mensen die vanwege hun grote schulden niet meer uit het dal kunnen klimmen in de euro-economie. Iedere euro die ze verdienen, wordt namelijk opgeëist door de aasgieren van de bank. Op die manier worden mensen economisch buitenspel gezet. Door het opbouwen van een parallelle guldeneconomie krijgen deze mensen wel weer een kans om mee te draaien.’
Het succes van zo'n munt hangt natuurlijk af van de schaal waarop deze wordt ingevoerd. Als heel veel mensen de munt gaan gebruiken bouw je – naast de euro – een waardevolle guldeneconomie op.
Goud
Hulleman houdt het met cash gevulde koffertje stevig vast en drukt op de liftknop. ‘Dit waardeloze schuldpapier ga ik natuurlijk niet in mijn eigen kluis bewaren, maar inwisselen voor iets met waarde.’ We stappen uit bij Tov Hazel; daar wisselt hij de biljetten in voor fysiek goud. Hulleman zegt: ‘Goud is ook één van de factoren die de gulden gaat onderscheiden van andere time based currencies.’
‘Een euro is een vordering op gebakken lucht’
Hulleman heeft het niet over goud in het algemeen: hij doelt specifiek op 200 goudstaven. Totale waarde: ongeveer 80 miljoen euro*. Deze goudstaven zijn door een vermogende Europese familie contractueel beschikbaar gesteld aan Hulleman om aan de nieuwe munt te koppelen. Feitelijk worden de staven hiermee ingebracht in de guldeneconomie. Het doel van deze goudinjectie is om een extra waarde-impuls aan de guldeneconomie geven.
Dat zal echter pas gebeuren wanneer er genoeg mensen zijn die de gulden gebruiken. Hulleman: ‘Zodra de waarde van de guldeneconomie meer dan 80 miljoen euro vertegenwoordigt, brengen we langzaam guldens in omloop die inwisselbaar zijn voor goud.’
Welke familie de goudstaven voor de gulden heeft toegezegd, kan Hulleman niet openbaar maken. Het klinkt allemaal wat geheimzinnig, geeft hij zelf ook toe: ‘Ik ben nu druk in de weer om transport te regelen en verzekeringen af te sluiten zodat we op Prinsjesdag de 200 goudstaven — of in ieder geval een deel daarvan — kunnen laten zien aan het Nederlandse volk. Tot die tijd moet je me op mijn woord vertrouwen.’ Hij lacht. ‘Dat zijn we niet meer gewend, elkaar zomaar vertrouwen als het om geld gaat. Dat is ook terecht, met dit geldsysteem gebaseerd op bankschuld. Maar daar gaan we dus verandering in brengen.’
Hulleman benadrukt het nog maar een keer: ‘Uiteindelijk draait het niet om het goud, maar om onderling vertrouwen.’ Het grote verschil tussen de gulden ten opzichte van de euro of andere alternatieve munten wordt het persoonlijke aspect: je print je eigen gulden, op je eigen naam. De gulden van Jan is een vordering op Jan’s arbeid; geen vordering aan toonder dus, maar een vordering op naam. ‘Dat is heel anders dan bij de euro. Een euro is een vordering op de bank, maar dat betekent niets meer. Het is een vordering op gebakken lucht.’
Er zijn mensen die zeggen dat geld altijd schuld is. Daarmee bedoelen ze niet dat het een banklening is, zoals in het vorige kader beschreven. Schuld betekent hier de belofte om in de toekomst iets van waarde terug te leveren.
Geld vertegenwoordigt pas waarde als je met je geld wat kunt kopen — oftewel, als je iets kunt vorderen op iemand anders. Voor de acceptatie van geld is dit van wezenlijk belang. In ruil voor een op zichzelf waardeloos papiertje of digitaal saldo levert iemand nu een dienst. Dat doet hij alleen als hij er op vertrouwt dit geld op een later tijdstip te kunnen verzilveren. Verzilveren betekent in onze economie een dienst of product van die waarde teruggeleverd krijgen.
Als je met twee euro aan digitaal banktegoed bij de bakker aanklopt, kun je daarmee een brood ‘vorderen.’ Hoewel je dat zou kunnen bestempelen als de bakker die bij jou zijn schuld inlost (door je een brood te geven), is dat niet wat er echt gebeurt. Er worden namelijk geen schulden afgelost: er wordt alleen banksschuld (vorderingen op de bank) uitgewisseld tussen jou en de bakker. De bakker accepteert je euro, niet alleen omdat de staat hem hiertoe verplicht, maar ook omdat hij weet dat alle andere mensen in onze economie deze bankvorderingen (in de vorm van euro’s) accepteren voor hun diensten.
Maar wat als je met je euro’s bij de uitgever ervan — te weten de bank zelf — aanklopt? Dan krijg je van de bank helemaal niets van waarde voor die euro’s. De euro ontleent zijn waarde namelijk niet aan de waarde die de bank ervoor levert, maar volledig aan de diensten die andere mensen — iedereen aan wie de munt getoond wordt — ervoor leveren.
Binnen de beoogde guldeneconomie werkt het anders. De gulden wordt zonder tussenkomst van een bank — en dus zonder schuldcreatie bij een bank — in omloop gebracht; iedereen doet dat zelf. Dat betekent dat je een papier, eigenlijk een contract, in omloop brengt, waarmee iemand anders aanspraak maakt op jouw arbeid. Als ik mijn ‘Thomas-gulden’ uitgeef bij de bakker, krijgt de bakker een vordering op mijn tijd in handen. Hij kan in ruil daarvoor op een later tijdstip gebruik maken van mijn schrijfwerk.
Op het moment dat ik met mijn ‘Thomas-gulden’ brood koop, ga ik een contract aan met de bakker en creëer ik als het ware een ‘schuld’ bij hem. Om mijn gulden waardevol te laten zijn — en mijn persoonlijke geld ook in de toekomst geaccepteerd te krijgen — moet ik hem later een dienst terug leveren. Daarmee los ik mijn schuld weer in en krijg ik van hem mijn guldenbiljetten terug. Dit is een heel ander soort schuld dan de bankschulden achter de euro.
Het wezenlijke verschil met de euro is dat ik een vordering op mijn eigen naam — en dus op mijn eigen diensten — uitgeef. Wanneer ik geen waarde teruglever, dan verliest mijn munt ook diens waarde. In het eurosysteem geeft de bank geld uit zonder waarde terug te leveren. De rest van economie levert de waarde én betaalt de bank voor het geld. Daar wringt de schoen in het huidige geldsysteem.
Wat de waarde van de verschillende persoonlijke guldens zal zijn, is nog niet duidelijk. ‘Het idee is dat mensen onderling elkaars munten zullen waarderen op basis van de diensten en spullen die in de economie beschikbaar zijn. De participanten bepalen de waarde,’ aldus Hulleman. Hij stelt ook een cryptische vraag: ‘Hoeveel tomaten gaan er in een schaap?’ Ik aarzel even en vraag op mijn beurt: ‘Hoe zwaar zijn de tomaten en hoe groot is het schaap?’. ‘Dat zullen we dus vanzelf gaan zien,’ zegt Hulleman. ‘Afhankelijk van de transacties kunnen we uiteindelijk de waarde van de guldeneconomie in fysiek goud vaststellen.’
Black Box
Het guldensysteem van Hulleman lijkt op dit moment bijna net zo'n black box als het eurosysteem waar hij de strijd mee aan wil binden. Hoe gaat Hulleman de gulden bij een groot publiek geaccepteerd krijgen? En zal dat wel lukken met een analoog systeem van zelfgeprinte biljetten? Het bepalen van de waarde van de munten is essentieel om het tot een handig ruil- en rekenmiddel te maken. Munten op naam worden ongetwijfeld lastiger te waarderen wanneer je guldens in handen krijgt van mensen die je niet persoonlijk kent. Bovendien valt er te twisten over een aantal opvallende keuzes: waarom sluit Hulleman zich niet aan bij bestaande time-banking initiatieven en kiest hij voor een analoge munt in een digitaal tijdperk?
In aanloop naar de derde dinsdag van September zal Hulleman meer tipjes van de sluier oplichten. Op Prinsjesdag zelf staat de grote lancering van de gulden op het programma. In Den Haag zal Hulleman het goud tentoonstellen en, zo belooft hij, een auto en drie gouden munten verloten onder de eerste deelnemers van het guldensysteem.
Of het genoeg is om de guldeneconomie een vliegende start te geven, zal dan moeten blijken. De ambities van het initiatief zijn groot, en als we Hulleman moeten geloven zit er substantieel kapitaal achter. FTM gaat de ontwikkelingen rondom het gulden-initiatief daarom met een geïnteresseerde, doch kritische blik volgen.
Volgens Hulleman hebben we in ieder geval niets te verliezen: ‘Het huidige geldsysteem is een boot die op de klippen vaart. Blijf rustig zitten, maar voor iedereen die buiten die euro-boot valt, ligt er alvast een schuldenvrije gulden klaar om weer deel te kunnen nemen aan de economie.’
Opmerking redactie 29 augustus 2017: Hulleman spreekt in een persbericht van 28 augustus 2017 op zijn website http://www.deguldenterug.nl/nieuwsblog over goudstaven ter waarde van 60 miljoen euro. De waarde van het goud hangt af van het gewicht van de staven en de goudkoers. Het gaat hier om een oude waardebepaling. Er worden 200 goudstaven van 12,5 kg beschikbaar gesteld. Tegen de goudkoers van 29-08-2017 vertegenwoordigen die staven een totale waarde van zo'n 87,5 mln euro.
Naschrift 18 oktober 2018: Hulleman heeft de verzekeringspapieren van 'het goud' nooit aan ons ter inzage gegeven. De echtheid is nooit bewezen. Het initiatief is na de levendige opening op Prinjesdag 2017 een stille dood gestorven.
Van wie is ons geld?
Gevolgd door 1582 ledenWaarom is de creatie van geld in handen van – particuliere – banken? En moet dat altijd gepaard gaan met schuld? Ofwel: kunne...
Volg dit dossier en blijf op de hoogte via e-mail
