Jaarlijks worden er miljoenen tonnen van verscheept, vanuit Canada en de Verenigde Staten naar Europa waar ze in kolencentrales worden verbrand: houtpellets. Deze kegeltjes, meestal gemaakt van samengeperst hout zoals zaagsel, schaafsel en houtpoeder, zijn de afgelopen jaren gouden handelswaar geworden. Dit vanwege de CO2-neutrale status ervan; de bomen hebben gedurende hun leven CO2 opgenomen, bij de verbranding komt ongeveer dezelfde hoeveelheid CO2 weer vrij en daarna wordt er weer een nieuwe boom geplant. Deze status aparte leidt tot opmerkelijke handelsstromen. Cargoschepen volgeladen met duurzame houtpellets steken de Atlantische Oceaan over met als eindbestemming kolencentrales in EU-landen. De stuwende factor achter deze bijzondere handel is de gezamenlijke EU-verordening om in 2020 het aandeel hernieuwbare energie op 20 procent te laten uitkomen. De pellets vormen daarbij een quick fix: het bijstoken vergt niet al te grote investeringen in bestaande kolencentrales en de pellets zijn 'hernieuwbaar'.

Explosieve groei

Het leidde tot een levendige wereldhandel in de pellets die ongeveer drie keer duurder zijn dan kolen. Uit Eurostat-cijfers blijkt dat de pelletproductie in de EU (geschatte productieomvang 13,1 miljoen ton in 2014) bij lange na niet kon voldoen aan de vraag. Het tekort werd daardoor in 2014 aangevuld met maar liefst 8 miljoen ton aan pellets uit niet-EU landen zoals Canada en VS. Deze overzeese import nam met maar liefst 364 procent toe ten opzichte van 2009. Het Duitse Energieconcern RWE nam het heft in eigen hand en investeerde in een pelletfabriek in Georgia, USA, waarmee onder meer de Amercentrale in Geertruidenberg gevoed werd. De buitengewone interesse vanuit Europa leidde er ook toe dat zagerijen Amerikaanse danwel Canadese dollartekens in de ogen kregen. Zij bouwden de afgelopen jaren volop nieuwe pelletfabrieken om kolencentrales in de Europese Unie te voorzien van deze vorm van gewilde biomassa. En het bleef niet bij het rooien van een paar takken of dode bomen. Greenpeace waarschuwde in 2011 voor kaalkap van Canadese bossen.

Foto: Houtpellets, de samengeperste houtkegels

Energieakkoord

De Nederlandse vraag naar pellets is de afgelopen jaren ingezakt vanwege het aflopen van een bijstooksubsidieregeling, maar de vraag naar pellets gaat weer een boost krijgen door het Energieakkoord dat in 2013 tot stand kwam. De afspraak daarin luidt dat Nederlandse kolencentrales een maximum van 25 petajoule (het gemiddelde verbruik van 400 duizend huishoudens) aan bijstook mogen gaan produceren tussen 2016 en 2023. De doelstelling van 14 procent hernieuwbare energie in 2020 en 16 procent in 2023, kan volgens Minister van Economische Zaken Henk Kamp alleen gehaald worden als er ook duurzame pellets verbrand worden in kolencentrales. Om energiemaatschappijen te stimuleren om hun kolen te laten vergezellen door de duurdere houtpellets is er de zogeheten SDE+ subsidie (Stimulering Duurzame Energieproductie) toegezegd. Totaal geraamde kosten: 3 tot 4 miljard euro in de periode 2016 -2023.

‘Met hout in een kolencentrale kieperen, bouw je helemaal niks op'

Ron Wit, directeur Public Affairs van energieconcern Eneco ziet weinig heil in miljardensubsidie voor de duurzame kegeltjes. ‘Met hout in een kolencentrale kieperen, bouw je helemaal niks op,' zegt Wit. 'Het is eigenlijk hartstikke dom. Je verstookt alleen maar miljarden belastinggeld zonder dat het leidt tot innovaties of extra werkgelegenheid. Het enige dat je er op papier voor terugkrijgt is de 25 petajoule, wat een bijdrage inhoudt van 1,2 procent meer duurzame energie. Dat kost over de komende acht jaar 4 miljard euro bij de huidige SDE-tarieven,’ zegt Wit, die wijst naar de SDE+regeling waarin de subsidie is opgenomen voor de zogenoemde 'bijstook' van biomassa. 'Als die subsidie stopt dan is er geen duurzame energie-infrastructuur meer zoals wel het geval is bij subsidie van zon, wind-, en watergetijde industrie,' aldus Wit van Eneco, het energieconcern dat in de clinch ligt met minister Kamp vanwege de voorgenomen splitsing van Delta en Eneco in een netwerkbedrijf en een energieleverancier. Eneco-topman Jeroen de Haas gaf afgelopen zomer op nieuwszender BNR aan dat een splitsing Eneco's investeringen in windparken op zee in gevaar brengen.

Weggespoelde subsidie

De subsidiegelden worden niet enkel opgebrand in kolencentrales, maar zorgen er ook voor dat de miljarden indirect naar het buitenland vloeien. In casu de pelletfabrieken en de eigenaren van Nederlandse kolencentrales, te weten de Duitse concerns RWE (Essent) en E.ON, het Franse bedrijf GDF Suez en de Zweedse energiegigant Vattenfall (Nuon) die voor de subsidie in aanmerking komen. ‘De miljardensubsidie vloeit weg naar het buitenland en wordt zo niet in Nederland besteed,' zegt Wit, die een alternatief pakket aan hernieuwbare energiebronnen oppert. 'We kunnen de subsidie veel slimmer besteden door bijvoorbeeld 1 miljard terug te geven aan de burger en MKB, 1 miljard extra voor wind op zee, een half miljard voor biogasketels in de industrie, een half miljard voor extra geothermie in de glastuinbouw en 1 miljard naar extra voor grootschalige zonnesystemen. Dat levert vele malen meer op aan binnenlandse bedrijvigheid die wél grotendeels ten goede komt aan de Nederlandse economie en extra banen.’

‘De miljardensubsidie vloeit weg naar het buitenland en wordt zo niet in Nederland besteed'

Ook energieconsultant Maarten van der Kloot Meijburg toonde zich vorig jaar geen voorstander van pelletverbranding. Hij pleitte in een FTM-column voor het versneld installeren van zonnepanelen en boilers als alternatief. Dit vanwege de nadelen die kleven aan biomassa-bijstook. ‘Biomassa is afhankelijk van het beschikbare landareaal en daarmee als duurzame bron gelimiteerd. Verder is de subsidie van biomassabijstook afhankelijk van de kolenprijs. Zolang de kolenprijs lager is dan de biomassaprijs zal subsidie nodig blijven. Zodra de subsidie stopt, stopt ook de bijstook.'

Praktisch probleem

Als Kamp vasthoudt aan de bijstook van maximaal 25 petajoule uit het Energieakkoord dan zullen Nederlandse kolencentrales de wereldmarkt voor pellets op moeten gaan. Uit de Eurostat-cijfers blijkt dat de binnenlandse productie van pellets (279 duizend ton) in 2014 al niet voldoende was voor bijstook. In 2014 moest 383 duizend ton aan pellets geïmporteerd worden. En de beoogde bijstook zal de schaarste verder vergroten. In het rapport Carbon Debt (2014) van onderzoeksbureau CE Delft, in opdracht van stichting Natuur & Milieu, kwam naar voren dat 25 petajoule bijstook inhoudt dat dat er circa 3,5 miljoen ton hout bij elkaar moet worden gescharreld. Dat zijn circa 117 volgeladen cargoschepen. Een extra uitdaging is bovendien dat in het Energieakkoord is opgenomen dat het hout aan vergaande eisen moet voldoen zoals een duurzaam FSC-keurmerk om ontbossing te voorkomen, en de houtplantages mogen bovendien geen landbouwgewassen verdrijven. Het kan volgens de onderzoekers van CE Delft leiden tot een prijsopdrijvend effect en dat heeft mogelijk grote gevolgen. ‘Als Nederland alleen staat in deze eisen bestaat er een risico dat slechts een marginale hoeveelheid houtige biomassa, dat aan deze eisen voldoet, beschikbaar komt voor gebruik in Nederlandse energiecentrales. Dit zal waarschijnlijk de prijs opdrijven en leidt er mogelijk toe dat minder duurzaam en goedkoper hout in andere landen gebruikt wordt voor energiedoeleinden.’

Leercurves

Het nadeel van het bijstoken is volgens Wit ook dat het leegkieperen van houtpellets in kolencentrales geen leercurve met zich meebrengt. 'Ten tijde van het Energieakkoord werd gedacht dat biomassa de goedkoopste vorm zou zijn om de 14-procent doelstelling te halen, maar dat was wishful thinking. Bij wind- en bij zonenergie is de brandstof gratis, de kosten gaan in de hardware zitten en door leercurves wordt dat steeds goedkoper,’ zegt Wit. Het nieuwe vastgestelde SDE-tarief voor biomassabijstook bedraagt 11,4 cent per kilowattuur. ‘In Denemarken is er in 2015 al een windpark [het park Horns Rev 3 van Vattenfall, red] op zee gegund voor 10,3 cent. Dat ligt dus al 1 cent onder het biomassabijstook-tarief.’

Kink in de kabel

Wit en Van der Kloot Meijburg zijn niet de enige critici van de bijstook-subsidie. De Tweede Kamer is inmiddels ook een stuk minder enthousiast geworden. Wat meespeelt, is de Urgenda-zaak waarin de rechter in Den Haag oordeelde dat de regering moet zorgen dat in 2020 de uitstoot van CO2 met 25 procent is afgenomen ten opzichte van de uitstoot in 1990. De meest direct route is het sluiten van alle kolencentrales inclusief alle nieuwe centrales. Dat benadrukten 64 hoogleraren eind vorig jaar nog in een brief in dagblad Trouw. Een meerderheid in de Tweede Kamer is voor sluiting van alle kolencentrales waardoor ook de bijstook in het gedrang komt. Afgelopen december pleitte de PvdA al voor een moratorium op de bijstook-subsidie, dit vanwege de dreigende sluiting van alle kolencentrales. Bijstook is dan niet meer im frage en de voorgenomen subsidie dient volgens de PvdA bevroren te worden. PvdA-kamerlid Jan Vos noemde de bijstook zelfs ‘geld over de balk smijten’ waarna Kamp counterde dat ‘de heer Vos doorslaat.’ De minister gaf in het Kamerdebat aan dat hij vasthoudt aan het Energieakkoord en dat bijstook noodzakelijk is om de duurzame energiedoelstellingen te halen.

Point of no return

De discussie over wel/geen bijstook wordt doorkruist door de Kamermeerderheid die voor de sluiting is van álle kolencentrales, inclusief de gloednieuwe kolencentrales van GDF Suez, E.ON en RWE op de Rotterdamse Maasvlakte en in de Eemshaven. De energieconcerns, die miljarden daarin investeerden, waarschuwden in november al voor schadeclaims mocht de sluiting doorgang vinden.

'Met 4 miljard subsidie in de achterzak zijn onderhandelingen over de sluiting van de laatste vijf kolencentrales onmogelijk'

Minister Henk Kamp, die overigens vorig jaar al opperde om miljarden subsidie te geven aan oliemaatschappijen om oude velden in de Noordzee langer te kunnen exploiteren, wil de centrales niet sluiten en wil vasthouden aan de 25 petajoule bijstook. Dit jaar maart kunnen de kolencentrales gaan inschrijven op de bijbehorende miljardensubsidie. Wit beschouwt maart als een cruciale datum. ‘Als je de bijstook dan toelaat, is er een lock-in. Met 4 miljard subsidie in de achterzak zijn onderhandelingen over de sluiting van de laatste vijf kolencentrales onmogelijk zonder de hoofdprijs te betalen. De vervuilende kolencentrales blijven dan doordraaien en de CO2-doelstelling wordt niet gehaald.'