Nederland moet uitkijken dat het haar positie als internationale belastingrotonde niet verliest. Dat stelde minister Henk Kamp van Economische Zaken afgelopen week in reactie op het WRR-rapport. ‘Nederland kent nog altijd een competitief fiscaal vestigingsklimaat,’ schreef de minister, maar ‘belangrijke elementen van ons fiscale stelsel die ons land lange tijd concurrerend hebben gemaakt (...) worden door andere landen gekopieerd.’ Kortom, ‘alertheid is geboden,’ zo waarschuwde minister Henk Kamp.

En alert is Nederland. Toen vanaf 2012 het Cypriotische belastingparadijs steeds minder aantrekkelijk werd voor Oekraïense bedrijven, speelde de Nederlandse ambassade hier slim op in, zo bleek afgelopen vrijdag uit een artikel van NRC Handelsblad. In het vijfsterrenhotel Hyatt in Kiev organiseerde de ambassade een seminar waar oligarchen en andere welgestelden bijgespijkerd werden in de weledele kunst van de belastingontwijking. 'Hot topic' op deze bijeenkomst was het belastingverdrag tussen Oekraïne en Cyprus, dat vergeleken werd met het verdrag tussen Oekraïne en Nederland. En dat had een reden.    

Het Hyatt, het vijfsterrenhotel waar de Nederlandse ambassade het seminar heeft georganiseerd.

Mediterraans belastingparadijs

Cyprus was jarenlang het belastingparadijs bij uitstek voor de nieuwe Oostblok oligarchie die na de val van de muur ontstond. Reden was een buitengewoon gunstig belastingverdrag tussen Cyprus en de Sovjet-Unie uit 1983. In dit verdrag gold de nul-nul-nul-norm: Oostblokbedrijven die geld naar Cyprus brachten hoefden geen dividendbelasting, geen rentebelasting en geen royaltybelasting te betalen. Nadat de Sovjet-Unie uiteen viel, namen de verschillende deelstaten veelal het oude Sovjet belastingverdrag over. Zo ook Oekraïne.

Menig Oostblokland paste dit verdrag vervolgens aan -- Rusland zelf sloot in 1998 bijvoorbeeld een nieuw verdrag af -- maar in Oekraïne bleef het gunstige belastingverdrag met Cyprus nog tot eind vorig jaar actief. Het is daarom geen toeval dat dit mediterraanse belastingparadijs in 2013 nog goed was voor meer dan 29 procent van de buitenlandse investeringen in Oekraïne.

In juli 2013 is echter het nieuwe belastingverdrag met Cyprus geratificeerd, waarin de belastingtarieven werden verhoogd. De combinatie van het nieuwe belastingverdrag met de ernstige financiële crisis in Cyprus, waarvan ook Russische en Oekraïnse rekeninghouders de dupe zijn, had als gevolg dat fiscalisten en belastingadviseurs op zoek gingen naar nieuwe fiscale vestigingslocaties. Nederland blijkt opeens een aantrekkelijk alternatief.

Ook de Nederlandse ambassade merkt dit op en speelt handig in op het fiscale gat in de markt. Al in december 2012, een maand nadat president Janoekovitsj zijn Cypriotische ambtsgenoot heeft bezocht, organiseert de ambassade in Oekraïne een seminar met als ‘hot topic' een ‘eerste analyse’ van de implicaties van het nieuwe belastingverdrag tussen Oekraïne en Cyprus. Anneloes Viveen, economisch functionaris bij de ambassade, houdt een presentatie over de voordelen van het Nederlandse belastingverdrag met Oekraïne.

Andere sprekers op het evenement komen van het Nederlandse trustkantoor NOVA, de advocatenkantoren Inyurpolis en Lustrous Law en belastingadviseurs Hamelink & van den Tooren. Een jaar later wordt er nog eens een evenement gehouden, ditmaal zijn de advocaten van DLA Piper en de bankiers van Amsterdam Trade Bank uitgenodigd om te vertellen over de fiscale mogelijkheden in Nederland.

'Tijdens het seminar was het nemen van foto’s niet eens toegestaan'

Op de website van de Nederlandse ambassade in Kiev staat dat het evenement ‘free of charge’ en ‘by invitation only’ was. Wie de deelnemers aan het evenement waren, wil een vriendelijke Oekraïense medewerkster van DLA Piper niet kwijt. ‘Tijdens het seminar was het nemen van foto’s niet eens toegestaan,’ weet ze te vertellen. Op de vraag waarom genodigde niet gefotografeerd wilden worden, antwoordt ze: ‘Het seminar ging over transfer pricing en belastingstructuren. Misschien dat ze niet wilden dat andere mensen te weten komen dat ze daar mee bezig zijn.'

Oekraïense brievenbusfirma’s

Ook vóór het wegvallen van fiscaal concurrent Cyprus was Nederland al een gewilde locatie voor Oekraïense bedrijven. Nederland is na Duitsland en Cyprus de grootste investeerder in Oekraïne. Nederland had misschien niet het meest gunstige belastingverdrag, maar politieke risico’s, zoals die zich in Cyprus hebben gemanifesteerd, waren er aanzienlijk kleiner.

Op Alexanderlaan 23 te Den Haag staat bijvoorbeeld het bedrijf van Alexander Janoekovitsj ingeschreven, de zoon van de voormalige president Viktor Janoekovitsj die op curieuze wijze 50 procent van alle publieke biedingen won tijdens het presidentschap van zijn vader.

Op hetzelfde adres staat ook de houdstermaatschappij van Metinvest ingeschreven, een enorm staal- en mijnbouwconglomeraat dat in handen is van de rijkste man van Oekraïne: Rinat Achmetov. Ook Achmetov onderhoudt goede contacten met de voormalige president van Oekraïne. Met een geschat vermogen van 15,4 miljard dollar werd hij gezien als de grote geldmachine achter Viktor Janoekovitsj politieke campagne.

Rinat Achmetov - eigenaar van de voetbalclub Shakhtar Donetsk - wordt in eigen land op handen gedragen.

In zijn Nederlandse houdstermaatschappij zit een eigen vermogen van maar liefst 10,4 miljard dollar besloten. Alleen al in de afgelopen drie jaar keerde hij 2,1 miljard dollar aan winst uit. Winst die door het Nederlandse belastingverdrag met Oekraïne -vrijwel- onbelast naar Nederland toe kon vloeien en door de deelnemingsvrijstelling ook weer onbelast uit Nederland kon vloeien naar fiscaal zonnigere oorden.

Daarnaast heeft Achmetov behalve in Den Haag ook nog een ander bedrijf ingeschreven in Nederland: de Oekraïense energiereus DTEK, gevestigd in het WTC-gebouw. Dit concern beheerst zo’n 70 procent van de energievoorziening in Oekraïne en is met een omzet van 40 miljard euro tevens één van de tien grootste bedrijven in Nederland.

Tegoeden bevriezen

In een ingelast Kamerdebat gisteren over de situatie in Oekraïne pleitte GroenLinks-fractievoorzitter Bram van Ojik ervoor dat er per direct beslag moet worden gelegd op de tegoeden van oligarchen als Achmetov en zoon Janoekovitsj. ‘Nederland moet geen belastingparadijs voor de vrienden van schimmige leiders zijn,’ aldus Van Ojik.

Twee weken terug maakten de EU-ministers van buitenlandse zaken al bekend de tegoeden van Oekraieners met banden met het voormalige regime te willen bevriezen, maar doordat Janoekovitsj de benen nam, zijn deze sancties nooit in werking getreden.

Alleen Zwitserland en Oostenrijk hebben de tegoeden vooralsnog bevroren. Voor Van Ojik is dat echter nog niet genoeg en hij spreekt van een te nonchalante houding van de Nederlandse regering. ‘Door het trage handelen van het kabinet bestaat de kans dat de afgelopen dagen de Oekraïense elite haar geld naar Rusland verplaatst heeft’.

En zo zien de Oekraïense notabelen, gelokt door de Nederlandse ambassade, hun gelden straks mogelijk door diezelfde overheid geblokkeerd worden.