De blinde vlek van Rosanne Hertzberger

Dit weekend kwam ik er eindelijk aan toe om Rosanne Hertzberger’s veelbesproken Ode aan de E-nummers te lezen. Ik had er eerder nog geen tijd voor had, misschien wel omdat ik zo vaak in de keuken sta. Bijvoorbeeld om zelf brood te bakken, iets dat ik hier in Italië twee keer per week doe – het zoutloze Pane Toscano kan me maar weinig bekoren.

Na lezing van Hertzbergers boek voelde ik me schuldig over alle tijd die ik iedere week weer aan het bakken van die broden verspil. Want waarom zou ik dit nog zelf doen, als de supermarkten en de voedselfabrikanten me al het werk uit handen kunnen nemen? Dat is immers de boodschap die Hertzberger er uitentreuren bij de lezer in stampt: ‘koken is nergens voor nodig’, schrijft ze. En: ‘de schappen vol met bewerkte voedselproducten: pure pakketjes tijd en comfort verpakt in een plastic bakje in een beschermende atmosfeer’; ‘ik ga geen kip, pompoen en aardappel bereiden en prakken voor mijn zoontje als Olvarit dat ook kan’.

Hertzberger toont zich een trouwe discipel van Louise Fresco

Hertzberger schreef een au fond populistisch pamflet tegen de elite van voedselschrijvers die alle aanhangers van ‘goedkoop en gemakkelijk’ nu al decennialang een schuldcomplex aanpraten. Ze noemt de Amerikaanse voedselschrijver Michael Pollan een ‘kookmaniak’ en toont zich daarmee een trouwe discipel van Louise Fresco, die hem eerder al afdeed als een ‘een sympathieke, misleidende goeroe’. Ze gaat tekeer tegen Jamie Oliver omdat hij ons in zijn kookboeken maant om geen smoezen te verzinnen als we niet zelf willen koken.

Zelfs onze eigen Karin Luiten — de vrouw van de succesvolle ‘zonder pakjes en zakjes kookboeken’ — krijgt er stevig van langs, simpelweg omdat ze laat zien dat je al dat eten net zo makkelijk en veel lekkerder zonder hulp van de voedselindustrie op tafel krijgt.

Lofzang op de technologie

Als we Hertzbergers zwart-wit schema even aanhouden, dan kunnen we haar zonder probleem indelen bij de nutritionisten. Hertzberger is een techneut die — net als haar collega’s Martijn Katan en Louise Fresco — voedsel het liefst ontleedt tot in de kleinste elementaire deeltjes om zo te ontdekken wat het doet en hoe we het kunnen verbeteren.

Met die fascinatie is niets mis; ik kan haar lofzang op de voedseltechnologie alleen maar onderschrijven. Dankzij al die innovaties is ons voedsel – ook als het biologisch, lokaal of ambachtelijk is – lekkerder, duurzamer en veiliger dan ooit. Haar woede over de onterechte zorg over het gevaar van E-nummers begrijp ik helemaal. Daardoor zitten we nu in de situatie dat fabrikanten hun producten ‘clean labelen’, zodat ze niet de E-nummers hoeven te vermelden en we daardoor nog minder weten welke werkzame stoffen er in een product zitten.

Hetzelfde geldt voor de totaal irrationele angst die veel mensen hebben voor genetische modificatie, waardoor we allerlei kansen missen om gewassen te ontwikkelen die beter tegen plantziektes kunnen en minder bespoten hoeven te worden.

Blinde vlek

Maar Hertzberger heeft een blinde vlek als het om haar diagnose van het voedselsysteem gaat. Dat komt door haar bipolaire wereldbeeld, waarin er alleen maar consumenten en producenten bestaan. Die producenten staan dankzij haar techno-optimisme op een voetstuk: ‘als we hard blijven innoveren en niet bang zijn voor nieuwe en oude technologie, dan ben ik ervan overtuigd dat we die toekomst zonder al te grote kleerscheuren kunnen bereiken.’

En die burgers, die kunnen in hun rol van politieke consument met hun portemonnee de producent de goede kant op bewegen. ‘Zie het als stemmen tijdens de verkiezing. (…) Elke keer dat je iets koopt, dan creëer je vraag, dan ben je een factortje in de jaarverslagen van Unilever, H&M en McDonald’s.’

Dat betere voedselsysteem komt er echt niet met technologie alleen

Ik zou willen dat onze voedselwereld er zo eenvoudig uitzag. Hertzberger is te naïef over de voedselproducenten en beseft niet hoe sterk de terreur van de markt een gezond voedselsysteem tegenwerkt. Misschien kan ze in de zeeën van tijd die ze overheeft — omdat ze niet hoeft te koken — ook een keer Salt, sugar, fat van Michael Moss lezen. Dan komt ze er niet alleen achter waarom er nog steeds zoveel suiker, zout en vet in kant en klaar voedsel zit, maar ook hoe moeilijk het voor een individuele fabrikant is om het op eigen houtje beter te doen.

Zo verlaagde één van de door Moss onderzochte chipsfabrikanten eenzijdig het zoutgehalte: de verkoop stortte in en in een conference call met beleggers kreeg de fabrikant te horen dat het zoutgehalte weer subiet omhoog moest, omdat de aandelen van het bedrijf anders niet meer waard zouden zijn.

Politiek consumentisme

En dan de consument. Dat Hertzberger als liberaal het politieke consumentisme omarmt verbaast mij niet. Maar ook hier toont ze zich slecht geïnformeerd. We weten uit steeds meer psychologisch en sociologisch onderzoek (ze is zo eerlijk om toe te geven dat ze daar niet veel op mee heeft) dat die consument er in onze steeds obesogene omgeving echt niet meer op eigen houtje in slaagt om een gezonde keuze te maken. Die consensus is inmiddels zo wijdverbreid, dat vorige week zo’n beetje alle overgewichtprofessoren van Nederland in een opiniestuk in de NRC gemeenten opriepen om ‘de invasie van fastfoodketens te stoppen’.

Dat betere voedselsysteem komt er dus echt niet met technologie alleen. We hebben voedselschrijvers nodig om de Nederlander lekker en gezond te leren eten. We hebben NGO’s als Wakker Dier, Milieudefensie en Foodwatch nodig, die keer op keer het gedrag van de supermarkten en voedselproducenten kritisch onder de loep nemen. Daarnaast hebben we de overheid nodig, die in het belang van het milieu en de volksgezondheid duidelijke grenzen stelt en de consument een steun in de rug geeft bij het maken van de gezonde, duurzame keuze.

(Tip voor Rosanne: bij de Blokker koop je voor 23,99 een staafmixer, waarmee je in drie seconden je eigen gemaksvoedsel ook voor je zoontje eetbaar maakt – nog sneller, goedkoper en makkelijker dan die potjes Olvarit).