Voor 42 miljoen dollar werd in mei het schilderij The Ring van popart kunstenaar Roy Lichtenstein afgehamerd bij Sotheby’s New York. Goed nieuws voor de verkoper Stefan Edlis die het doek in 1997 had gekocht voor een schamele 2,2 miljoen dollar. En de stokoude Edlis had nóg een mazzeltje, want het veilinghuis Sotheby’s had een minimum verkoopgarantie gegeven van 50 miljoen dollar. Het Amerikaanse veilinghuis had de pr-strijd gewonnen om het kleurige werk van Lichtenstein in de catalogus te mogen opnemen, maar de trade-off vormde 8 miljoen dollar die afgeschreven moest worden.

Veilinghuizen in gevecht

‘De veilinghuizen zijn in New York en Londen in gevecht om de topwerken binnen te halen,’ zegt jurist/kunsthistoricus Antoon Ott van Artilaw. Zeker in de markt voor moderne kunst, waaronder popart, schieten de prijzen door het dak. ‘Een schilderij van Roy Lichtenstein is inmiddels evenveel waard als meerdere heel goede schilderijen van meesters uit de Gouden Eeeuw,’ zegt Ott, die verwijst naar een Sotheby's juliveiling van oude meesters zoals Lucas Cranach en Ferdinand Bol, die in totaal voor 39 miljoen pond verkocht werden. Eén werk van popartkunstenaar Roy Lichtenstein gaat nu bijna voor hetzelfde bedrag weg als een gehele collectie. ‘De markt voor Warhols, Lichtensteins en Rothko’s is een kermis geworden waar mensen klappen als er voor een recordbedrag is verkocht. De opbrengst van een zo’n schilderij is meer dan de hele jaaromzet van Christie’s Amsterdam.’

'De markt voor Warhols, Lichtensteins en Rothko's is een kermis geworden'

Op veilingen in New York en Londen wordt record na record verbroken bij moderne kunstenaars. Ott: ‘Het is een heel apart stukje kunstmarkt, daar komen bijvoorbeeld de rijke Chinezen en Russen kopen en dat gaat gepaard met machogedrag: wie betaalt de hoogste prijs?’

Foto: Dure verlovingsring van Roy Lichtenstein

Bull markt

De prijzen van deze categorie kunstwerken schieten door het dak, maar het beursgenoteerde veilinghuis Sotheby’s rapporteerde desondanks tegenvallende resultaten, waarna de koers afgelopen vrijdag met maar liefst 7,5 procent daalde op de New York Stock Exchange. De tegenvallers vloeien voort uit de ratrace waarin de bekende veilinghuizen als Christie’s en Sotheby’s meerennen om de grote meesterwerken onder de hamer te krijgen. Om klanten te verleiden, geven de veilinghuizen garanties af: kom bij mij veilen en u krijgt minimaal X miljoen euro ge-ga-ran-deerd. Een andere optie is dat veilinghuizen het doek vóór de veiling al opkopen om het daarna te veilen. Het eventueel verlies is voor het huis.

Beleggen

En zo geschiedde ook. Het persbureau Bloomberg heeft een presentatie ingezien waaruit blijkt dat Sotheby’s in het tweede kwartaal voor acht miljoen dollar het schip in ging met garanties. Zo moest ze bijvoorbeeld toeleggen op een abstract schilderij van Gerhard Richter dat slechts 28 miljoen dollar opbracht waar 30 miljoen was verwacht. Aan de andere kant waren er ook weer meevallers zoals bij de veiling van het schilderij van de Duitse kunstenaar Sigmar Polke (Dschungel, 1967) dat voor 27 miljoen dollar de deur uitging – veel meer dan de geschatte 20 miljoen. Antoon Ott ziet dergelijke gekte nog niet in Nederland waar het oude verdienmodel nog wordt aangehangen. ‘Het verdienmodel is nog dat de koper 25-30 procent commissie betaalt aan het veilinghuis. En daarnaast moet de inbrenger [de partij die het schilderij ter veiling aanbiedt, red] ook 10-15 procent commissie afdragen. Bijna de helft gaat naar het veilinghuis, dat vergeten veel mensen,’ zegt Ott.

Kopers in capuchontrui

Sotheby’s is wat afgestapt van dergelijke woekertarieven en gaat zelf posities innemen. Maar nog niet heel succesvol, want het rendement blijft achter bij de records die nu sneuvelen op de kunstmarkt. De wereldwijde kunstverkopen hebben inmiddels het oude pre-kredietcrisis record verbroken - in 2014 is er volgens The European Fine Art Foundation (TEFAF) voor ruim 51 miljard euro aan kunst verkocht, terwijl dat in 2007 nog 48 miljard bedroeg. De hedendaagse winstmarges van Sotheby’s zijn echter bijna de helft minder. Tegenvallend is overigens een betrekkelijk begrip; ze maakten in Q2 een nettowinst van 68 miljoen op een kwartaalomzet van 332 miljoen dollar. Volgens Sotheby’s bedroegen de totale verkopen in het eerste half jaar 3,7 miljard dollar. Een deel daarvan komt op conto van een anonieme Chinese koper die in mei op een Sotheby’s veiling in New York in jeans en capuchontrui het schilderij L’Allée des Alyscamps (1888) van Van Gogh voor ruim 66 miljoen dollar kocht.   Zie hier ook de documentaire The Next Big Thing (Uur van de Wolf) over hoe de kunstmarkt steeds meer Wall Street-achtige trekken krijgt.