Fastned: de macht en onmacht van de duurzaam ondernemer

‘Wij zijn een startup met hoge instapkosten,’ stelt Fastned bij monde van oprichter Bart Lubbers, een zoon van oud-premier en CDA-coryfee Ruud Lubbers, en commercieel directeur Niels Korthals Altes, die ons uitgebreid te woord staan in een reactie op het kritische artikel over hun bedrijf dat Roel Gooskens onlangs op FTM publiceerde. ‘Je kan ons puur op de cijfers niet beoordelen. Je moet kijken naar marktontwikkelingen en intenties. Er is een transitie gaande die eerder vergelijkbaar is met de introductie van de iPad dan met de automarkt. We verdienen juist steun, omdat wij een risico nemen door voor de markt uit te lopen en een duurzame infrastructuur op te bouwen.’

Roel Gooskens dook voor zijn artikel diep in de boeken van Fastned, een jong bedrijf dat de Nederlandse snelwegen wil voorzien van oplaadpunten voor volledig elektrische auto’s. Gooskens vond bij zijn analyse onrustbarende cijfers: over 2016 bedraagt het geschatte verlies van Fastned 4,5 miljoen euro bij een omzet van 223.000 euro. Bovendien blijven zowel het aantal elektrische auto’s als investeringen van buiten de familie Lubbers achter bij de verwachtingen. Fastned dook, op hun beurt, in de verdediging en verwierp de aantijgingen in het artikel. Fastned zegt transparant te zijn en vestigde de aandacht op de gunstige toekomstverwachtingen.

Fastned is inderdaad een pionier die in een zeer risicovolle, maar innovatieve en duurzame markt is gestapt. Dat het bedrijf daarbij kritiek oogst is onvermijdelijk. Hoezeer pioniers en duurzame ondernemers ook draagvlak genieten, binnen de markt moeten ze net zo hard concurreren als elke andere ondernemer. En ook Fastned blijkt dat krachtenspel niet uit de weg te gaan, integendeel.

Ruzie langs de weg

Terwijl de discussie met Gooskens over zijn harde analyse liep, ontving FTM opnieuw een tip over de snellaadpionier. Ditmaal betrof het de wijze waarop Fastned aan de oplaadpuntvergunningen kwam en de manier waarop Fastned hun positie langs de weg proberen te versterken.

Na een rondje bellen wordt dit unaniem bevestigd: ‘Er moet wel een sterke lobby achter gezeten hebben,’ zegt Martijn van de Kolk van BETA (Belangenvereniging Tankstations) over de wijze waarop Fastned de vergunningen heeft gekregen, ‘Fastned procedeert tegen alles wat op hun pad komt’, zegt Gabrielle Pielage van VPR (Vereniging Particuliere Rijkswegvergunningen van Tankstations) en Hélène Hol VNPI (Vereniging Nederlandse Petroleum Industrie) laat weten dat zij en haar leden ‘vrijwel direct op bezwaar van Fastned kunnen rekenen’ als zij een laadpaal neerzetten.

Er moet wel een sterke lobby achter gezeten hebben 

Hoewel Fastned en tankstationhouders zich op dezelfde zogeheten ‘verzorgingsplaatsen’ langs de rijksweg bevinden, werken ze allerminst samen. Het contact tussen de partijen beperkt zich, ondanks verschillende pogingen tot verbetering van VPR, tot gerechtelijke procedures, zegt Pielage van VPR. Korthals Altes van Fastned zegt dat dat wel meevalt: 'We hebben een goede samenwerking met de meeste van onze buren langs de snelweg. Zo werken we bijvoorbeeld samen met een tankstation waar je een gratis kopje koffie krijgt als je aantoont dat je aan het laden bent bij het Fastned station.'

Het is duidelijk; de partijen staan ver uit elkaar. Hoe kan dat? Waarom vallen de cijfers van Fastned tegen én hebben ze zo een slechte relatie met hun ‘collega’s’ langs de weg? Reden genoeg om de wereld van de tank/laadstations waarin Fastned is toegetreden verder uiteen te zetten.

Idealistische uitsluiting

In 2012 worden er 245 vergunningen verloot voor elektrische laadpunten langs de rijkswegen door landsadvocaat Pels Rijcken. ‘Hiermee wil men de onzekerheid van de EV-rijder wegnemen en de garantie geven dat langs de snelweg altijd geladen kan worden’. En: ‘Bij realisatie van het plan wordt Nederland als EV-gidsland echt op de kaart gezet. Waardoor Nederland interessant blijft voor autofabrikanten om juist in Nederland EV’s af te zetten,’ aldus een intern verslag van Rijkswaterstaat (RWS) uit de zomer van 2011.

De bekendmaking van de verloting van deze punten is op 20 december 2011, twee dagen voor de kerstvakantie. De belangenverenigingen voor de tankstations — de VPR, VPNI en BETA — zeggen unaniem het gevoel te hebben gehad dat zij opzettelijk niet werden geïnformeerd door RWS. ‘De gehele oliesector is in die periode op vakantie,’ zegt Pielage van VPR. Desgevraagd geeft Lubbers toe dat de timing van de loting voor Fastned – toen Breesaap – ‘heel gunstig was’.

De timing van de loting was voor Fastned heel gunstig

Uit processtukken blijkt verder dat Fastned al op 19 december, een dag voor de bekendmaking in de Staatscourant, haar eerste inschrijving deed. Terwijl Pielage en Hol van VPR en VNPI zeggen ‘verrast’ te zijn geweest door de bekendmaking, die ze ‘via-via via’ hun eigen kanalen moesten vernemen, bleek Fastned dus allang op de hoogte. En, zegt Pielage ‘zelfs als we het geweten hadden en we wilden op alle punten meeloten, dan was daar maanden werk in gaan zitten. Die tijd was er niet: de verzoeken om vergunningen moesten uiterlijk 16 januari ingediend zijn. Een opvallend kort tijdsbestek voor zoiets omvangrijks.’

WOB-documenten

Dat is echter niet het enige: WOB-documenten tonen aan dat ambtenaren van onder andere RWS op 20 juni 2011 al in gesprek gingen met Breesaap, de investeringsmaatschappij van de familie Lubbers, Epyon (een Delftse startup die snellaadpalen ontwikkelt waarin Breesaap heeft geïnvesteerd) en The New Motion (een andere geïnteresseerde partij in de laadpaalvergunningen).

Bij deze bespreking maakt RWS blijkens het WOB-document kenbaar de markt te willen faciliteren. Verder groeit vanuit de staat de wens om ‘het lange proces van de realisatie van snellaadpalen te doorbreken’ en heeft de staat daarbij ‘de ambitie om op alle 250 verzorgingsplaatsen met een benzineverkooppunt en/of restaurant een snellaadpaal te plaatsen’. Verder vraagt Breesaap – de voorloper van Fastned – ‘of RWS de mogelijkheden wil onderzoeken of vergunningen zonder uitvraag verstrekt kunnen worden op basis van innovatie,’ aldus de interne documenten.

RWS maakte kenbaar de markt te willen faciliteren

De onvrede bij de belangenverenigingen van tankstations werd versterkt doordat de staat in 2001 ‘ter bevordering van toetreding tot en prijsconcurrentie in de benzinemarkt langs het hoofdwegennet de tankstation-exploitatie in goed overleg hervormt,’ vertelt Pielage. Dit leidde tot afspraken met de overheid waarbij de vergunninghouders van de tankstations hun eeuwigdurend recht opgeven in ruil voor de verzekering dat er geen nieuwe vergunningen worden verstrekt. Vergunningen worden door de afspraken uit 2001 – die vastgelegd zijn in de Benzinewet uit 2004 – elke 15 jaar geveild. Extra relevant voor de huidige situatie is dat in de afspraken is vastgelegd dat de vergunninghouders het bedrag van de eerste veiling krijgen. Het is dus in belang van de vergunninghouders dat hun vergunning de waarde behoudt. Concurrentie op de verzorgingsplaats doet afbreuk aan de exclusiviteitspositie op de verzorgingsplaats, daardoor daalt de veilingswaarde van de vergunning – iets wat vergunninghouders willen voorkomen.

Rechtszaken

VPR begint daarom een rechtszaak. Volgens VPR schond de overheid de afspraken die vastgelegd zijn in de ‘benzinewet’ en was het vreemd dat ‘de Lubberslobby’ actief werd betrokken bij het plan door RWS, terwijl VPR zelf vond dat ze werd buitengesloten. VPR moet het bij de rechtszaak opnemen tegen de staat. Breesaap en Fastned, de grote winnaars van de loting, sluiten zich bij de staat aan. Deze laatste groep krijgt gelijk. De rechter oordeelt dat de benzinewet – de wet waarin de afspraken werden vastgelegd in 2004 – van toepassing is op de ‘toentertijd gebruikelijke fossiele brandstoffen,’ de laadpalen leveren elektriciteit en daar gaat de wet niet over, oordeelt de rechter. De overheid heeft de bepalingen dus niet geschonden, en de rechter oordeelt daarbij dat het niet aannemelijk is dat VPR en haar leden niet op de hoogte waren van de uitgifte van vergunningen. Het gaat daarbij echter niet in op het feit dat Lubbers via Breesaap al geruime tijd in contact was met RWS.

Daarmee is het niet klaar.

Er wordt een belangrijk onderdeel onderstreept waardoor de rechtszaak het conflict verre van opgelost heeft. Over de vergunninghouders van de elektriciteitspalen staat vermeld in het kort geding: ‘vergunninghouders – buiten het exploiteren van een elektrisch oplaadstation – is het niet toegestaan om bijvoorbeeld een horecagelegenheid of een winkeltje te exploiteren, zodat voorshands niet aannemelijk is geworden dat uit dat oogpunt concurrentie te verwachten is.’

Maar met het bovenstaande is Fastned het weer niet eens. 'Fastned zich heeft ingeschreven op de basisvoorziening laadstation, met de mogelijkheid aanvullende voorzieningen te realiseren. Zij heeft dan ook direct na de eenzijdige beleidswijziging bezwaar aangetekend bij RWS,' zegt Korthals Altes. Maar, uit onderling mailcontact blijkt dat er al voor de loting discussie was over 'extra services' waarbij RWS aangaf dat deze extra services '(vooralsnog) niet toegestaan' zijn, omdat ze rekening moeten houden met de veilingswaarde zoals afgesproken met de tankstationvergunninghouders. Dit is nogmaals onderstreept in de richtlijn omtrent verzorgingsplaatsen uit 2013 en in de beschikking van RWS van 5 april 2016 waarin wordt verwezen naar deze eerdere documenten en wordt toegevoegd dat Fastned '(in eerste aanleg) ook heeft aangegeven alleen uit te gaan van de levering van stroom en niet voornemens te zijn andere producten te verkopen'. 

Fastned laat het hierbij dus niet zitten. Het welles-nietes-spelletje blijft aan de gang. Inmiddels maakt Fastned bezwaar tegen alle andere partijen die op de verzorgingsplaatsen laadpalen willen neerzetten. Daarbij beroepen zij zich mede op een richtlijn die stelt dat 'versnippering' op de verzorgingsplaatsen, met het oog op de (verkeers)veiligheid moet worden voorkomen. ‘Wij willen graag dat RWS niet meer stiekem laadpaal-vergunningen toelaat, zodat wij bezwaar kunnen maken en in een rechtszaak met de staat ons gelijk kunnen halen,’ aldus commercieël directeur Korthals Altes. 

Overbodige infrastructuur?

Gooskens liet zien dat de toekomst van Fastned allerminst vanzelfsprekend is. Fastned moet wel alles op alles zetten om haar positie te versterken. De markt valt tegen en een uitgebreid laadnetwerk is vooralsnog overbodig. Er komen geleidelijk aan meer elektrische auto’s, maar lang niet genoeg om break even te spelen. ‘De trend is zichtbaar, maar de verwachtingen vallen inderdaad tegen,’ erkent Korthals Altes. Daarnaast verliest Fastned haar exclusiviteit langs de rijksweg als ook andere partijen laadpalen neerzetten. Tesla heeft zelf bijvoorbeeld al een uitgebreid netwerk en Shell heeft aangekondigd dat het 250 laadpalen wil neerzetten.

Daarbij merkte Gooskens op dat er gemiddeld slechts twee auto’s per dag komen laden en slechts één procent van de totale accu-inhoud van auto’s wordt er opgeladen. Volgens Korthals Altes is dit inmiddels twee procent en komen er drie auto’s per dag, maar ook dat zijn nog veel te lage cijfers. Verder heeft Fastned nu 55 van de 201 laadstations gerealiseerd langs de rijksweg. Maar, zoals Gooskens ook al schreef: er staan al bijna 100.000 laadpalen in verschillende steden, waarvan 72.000 private palen zijn.

Volgens Pielage sluiten de leden van VPR zelfs niet uit dat fossiele brandstoffen nog zeker 15 jaar leidend blijven: ‘mocht de markt het vragen dan kunnen we de tankstations altijd nog omvormen, maar misschien rijdt iedereen over 15 jaar wel op waterstof. Daar kunnen wij nu nog niks over zeggen. Waar het om gaat is dat wij de automobilist faciliteren, als er water wordt gevraagd dan leveren we water. Het probleem in deze situatie is dat eenduidig beleid mist.’

Zelf zijn Lubbers en Korthals Altes ervan overtuigd dat het geen overbodige infrastructuur is: ‘Het heeft met schaal- en netwerkvergroting te maken. Als er straks 1,5 miljoen elektrische auto’s rijden dan stoppen er genoeg langs de weg. Wij hoeven daarom ook geen exclusiviteit of monopoliepositie, het is een toevoeging op het bestaande netwerk.’ Daarnaast leggen ze uit dat de technologische ontwikkelingen in de markt snel gaan. Nieuwe modellen krijgen meer bereik, en laadtijd van accu’s én kosten dalen. ‘We groeien maandelijks met tien procent en verdubbelen dus elke zeven maanden.’

Onmacht

Fastned kreeg een vinger, maar gaat nu voor de hele arm. Fastned en Breesaap procedeerden in eerste instantie met de overheid, haalde haar gelijk over de vergunningen en mocht elektrische snellaadpalen neerzetten. Aanvullend sprak de rechter uit dat het exploiteren van horeca niet toegestaan is. Er werd daarbij niet uitgesloten dat andere partijen laadpalen neer mochten zetten.

Nu de marktontwikkelingen tegenvallen procedeert Fastned tegen de staat en/of tankstationhouders vanwege laadpalen die tankstations zelf neerzetten en daarmee concurrerend zijn voor Fastned, én het wil tegen de staat procederen om zo af te dwingen dat ook zij horeca kunnen aanbieden. ‘Fastned procedeert tegen alles wat los en vast zit. Ik sluit niet uit dat Fastned een van Allen & Overy’s grootste klanten is,’ zegt Pielage van VPR.

RWS heeft volgens zowel Fastned als VPR op cruciale momenten informatie achtergehouden. De ongezellige situatie langs de rijksweg is een wirwar van onduidelijke richtlijnen en gerechtelijke uitspraken. De coördinerende rol van RWS brengt vooralsnog geen rust langs de weg en kan verschillende partijen miljoenen kosten, maar het proces van snellaadinfrastructuur is versneld. Dat kan je de verantwoordelijke ambtenaren nageven.

Uiteindelijk is buiten al het politiek en gerechtelijk getouwtrek van RWS, Fastned en de belangenverenigingen, vooral Fastned afhankelijk van de marktontwikkelingen op korte termijn. Als zij binnenkort niet hun gelijk halen over hun rechten en exclusiviteiten langs de rijksweg met de overheid of als exponentiële groei van de elektrische auto’s uitblijft, zal onvermijdelijk de stekker uit het snellaadbedrijf getrokken moeten worden.