Hoe Jan Bennink miljoenen verdiende met dubieuze overname Douwe Egberts [Long Read]
Douwe Egberts moest weer de trots van Nederland worden. Maar de koffieproducent viel al snel in handen van een Duitse firma. Waarom? En hoe kreeg CEO Jan Bennink het voor elkaar daar zelf miljoenen aan te verdienen? ‘Deze overname is van a tot z vooropgezet, dat kan niet anders.’
Frank van Oers kijkt zijn nieuwe baas Jan Bennink strak in de ogen aan. Bennink zit ontspannen tegenover hem, modieus smal brilletje, strak geschoren en zoals altijd casual gekleed in zijn karakteristieke witte overhemd. Ze werken al enige maanden prettig samen aan de verzelfstandiging van koffiemaker Douwe Egberts (DE), maar van Oers kan zijn baas nog altijd niet goed peilen. ‘Wat wil je nu eigenlijk met Douwe Egberts?’ vraagt hij. Van Oers heeft enige reserves. Jan Bennink heeft een reputatie als daadkrachtig verkoper en rücksichtslose reorganiseerder, maar hij is ook ook de man van het snelle geld. Zevenentachtig miljoen kreeg Bennink in 2007 mee nadat zijn Numico werd verkocht aan Danone.
‘De overname van Numico was de grootste teleurstelling van mijn leven. Het bedrijf is voor mijn neus weggekaapt,’ antwoordt Bennink. ‘Ik heb daar niet de kans gehad mijn werk af te maken en dat wil ik nu wel doen.’ Van Oers zou dat antwoord nog talloze keren horen; voor de sceptische werknemers in de ondernemingsraad, bij presentaties voor analisten en investeerders. Vol verve, trots en overtuiging schetst Bennink de contouren van een nieuwe Nederlandse toekomst voor het ingeslapen koffieconcern. Het zelfstandige Douwe Egberts wordt een sexy wereldspeler. Een authentiek Nederlands kwaliteitsmerk, waar de liefde voor koffie van afstraalt. Voor de toehoorders is het duidelijk: hier staat een man met een missie.
Twee jaar – een half jaar na de uitbundige beursgang in Amsterdam – later heeft Bennink DE Master Blenders verkocht aan de hoogste bieder. ‘Ik geloofde hem. Ik werd enthousiast van hem,’ herinnert van Oers zich. ‘Maar ja, achteraf, dan ga je toch twijfelen. Heeft die man ons nou glashard voorgelogen?’
Ondertussen moet Bennink publiekelijk erkennen dat hij zijn grote beloftes niet waar kan maken. De omzet en winstcijfers blijven ver achter bij de eerdere prognoses. Maar er is goed nieuws in aantocht. In april maakt Bennink bekend dat er een officieel bod is uitgebracht door JAB. Ze bieden aanvankelijk 12,75 euro per aandeel. Bennink is de centrale figuur in de onderhandelingen met JAB. Het team dat de onderhandelingen voert bestaat bijna volledig uit mensen met wie Bennink eerder bij Numico werkte. Alleen waarnemend president-commissaris Herman Sorensen, die in december nog voor bijna een miljoen aan prestatieaandelen heeft toegewezen gekregen, en hoofd strategie Tom Hansson komen niet van Numico. ’Onnaceptabel,’ oordeelt Kees van Lede. ‘Als ik er nog had gezeten had ik daar zeker een stokje voor gestoken.’
Bennink laat intern weten dat hij zeer teleurgesteld is dat hem voor de tweede keer niet de kans wordt gegeven een bedrijf te bouwen. Maar hij gaat zijn best doen er alles voor de aandeelhouders en de andere stakeholders uit te slepen. ‘Krokodillentranen,’ meent van Lede. ‘Als hij er echt zo tegen was geweest, had hij de zaak heel anders aangepakt. Hij heeft ze alle ruimte gegeven. Bijvoorbeeld door JAB weken de kans te geven om de boeken te onderzoeken. Dat doe je niet als je eigenlijk tegen een overname bent. ’
Na dat uitgebreide boekenonderzoek laat JAB na enkele weken weten een definitief bod te doen van 12,50 per aandeel. Douwe Egberts gaat na slechts 504 dagen Nederlandse beursnotering over in Duitse handen. Bennink en zijn medebestuurders cashen miljoenen. Voor Bennink loopt het bedrag op tot ruim 25 miljoen euro voor 2,5 jaar werk.
Bennink ontkent in het gesprek meerdere malen met problemen te zijn vertrokken als commissaris van Kraft. ‘Ik ben daar heel normaal vertrokken. Ik wou gewoon de vrije hand hebben om uit te zoeken wat ik wilde gaan doen in de toekomst.’ Wel bevestigt hij een bijbaan bij Heinz gehad te hebben, maar deze was volgens hem ‘totaal disclosed’.
De gang van zaken bij zowel Numico als DEMB is volgens Bennink het gevolg van puur ‘toeval’. Bennink: ‘Het was de intentie om er een beursgenoteerd bedrijf van te maken en het te laten groeien, zoals nu ook gebeurt door andere aandeelhouders. Het was de bedoeling om dat publiek te doen. Dat is niet gelukt en dat is heel jammer.’ Op de cruciale vraag vanaf wanneer hij wist dat JAB een bod uit zou gaan brengen, antwoordt Bennink: ’Op het moment dat het bod uit kwam, in februari of maart. [2013, VN]’ En de meeting op Heathrow in november 2012 waar JAB aankondigde voornemens te zijn een bod uit te gaan brengen? Bennink: ‘Het staat allemaal in het biedingsdocument. Dat zegt de juiste dingen. Dat is de waarheid die op papier staat en dat is de waarheid zoals ik hem zie. En zoals het ook echt gebeurd is.’ En was het ook niet waar dat Kees van Lede om die reden wilde opstappen? Bennink: ‘Dat is wat Kees van Lede vind. En wat je daar ziet, wat er op papier staat in het biedingsdocument is wat wij ervan vinden.’
Vervolgens: ‘Luister.Ik ga daar verder niet op in. Het is wat ik zeg. Het is allemaal toeval hoe het gegaan is. Private Equity zet misschien zakelijke constructies op met een duidelijk doel en een duidelijk einddoel, maar dat is bij mij nooit het geval geweest. Nooit, nooit en te nimmer. Dat kan ik vanuit de bodem vanuit mijn hart zeggen. Uiteindelijk heb je als CEO weinig keuzes. De shareholders bepalen je toekomst. Wat je zelf wil is een klein onderdeel van de hele puzzel. En je bent in zo’n situatie de puzzel en niet de puzzelmaker. Waarom zou ik liegen? Ik heb geen enkele reden om iets anders te zeggen dan de werkelijkheid en de waarheid. Alles wat er gebeurd is vind ik zeer verdedigbaar en het is allemaal zonder enig probleem of conflict verlopen. Er is niets gebeurd waarvoor ik mezelf niet meer in de spiegel zou hoeven aankijken. Ik kijk elke dag met een gerust hart in de spiegel. Dat verzeker ik u.’
Het onderzoek voor dit artikel werd mede mogelijk gemaakt door het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten (FondsBJP).
Een roemrijk verleden
Een zichtbaar tevreden Michiel Herkemij geflankeerd door premier Mark Rutte geeft op 9 juli 2012 een doffe knal aan de beursgong. Het galmt over de beursvloer. Douwe Egberts komt terug naar de Amsterdamse beurs. ‘Het bedrijf heeft een lange geschiedenis in Nederland,’ vertelt de nieuwe CEO Michiel Herkemij trots voor de beurscamera’s. ‘Dit is een groots moment, want nu staan we eindelijk op onze eigen benen en kunnen we onze eigen toekomst bepalen.’ De aanwezigheid van Rutte is geen toeval. 'Douwe Egberts is net zo Nederlands als oranje vlaggetjes tijdens het EK en de worsten van mijn oud-werkgever Unilever,’ zegt de premier bij de feestelijke beursintroductie. De premier was zo gebrand op een terugkeer van het koffiebedrijf naar Nederland, dat hij zelfs zijn mobiele nummer aan de bestuurders van DE Master Blenders gaf. Indien de ambtenaren niet genoeg meewerkten, konden ze altijd even bellen met Rutte voor wat noodzakelijk duw en trekwerk. Dol enthousiasme bij de beursgang op 9 juli 2012. bron: NOS Het voor iedere Nederlander vertrouwde Douwe Egberts kent een roemrucht verleden. In het oer Friese dorpje Joure richtten timmermanszoon Egberts Douwe en zijn vrouw Akke Thijses in 1753 hun eigen kruidenierswinkel op. Het bedrijf blijft meer dan twee eeuwen in handen van de telgen van Egberts Douwe. Tot de familie in 1978 na hevige discussie besluit haar meerderheidsbelang in de koffiemaker te verkopen aan de Amerikaanse voedselgigant Sara Lee. In de daaropvolgende dertig jaar wordt Douwe Egberts langzaamaan opgeslokt door haar Amerikaanse moeder. In 2003 wordt de naam Sara Lee/Douwe Egberts zelfs veranderd in Sara Lee International. De Nederlandse multinational lijkt definitief geschiedenis. Niet lang na de naamverandering begint het echter te wrikken binnen Sara Lee. Het bedrijf heeft geen focus. De synergie tussen de verschillende activiteiten -- vlees, brood, borrelnootjes, toilet verfrissers, tandpasta, shag en natuurlijk koffie -- is ver te zoeken. Activistische aandeelhouders beginnen aan de poort te rammelen. Sara Lee besluit in 2010 het bedrijf op te splitsen in een koffieconcern en een vleesconcern, de rest moet in de verkoop.Splitsen
Op 28 januari 2011 maakt Sara Lee de splitsing van het concern wereldkundig. Om het ingewikkelde splitsingsproces te begeleiden worden de diensten van een voedselveteraan ingeroepen: Jan Bennink. Bennink heeft bij de grootste voedselmultinationals ter wereld gewerkt: leidinggevende bij Procter & Gamble, directeur bij de Duitse schoonmaakmiddelenproducent Benckiser, bestuurslid bij de Franse zuivelgigant Danone, commissaris bij Kraft Foods en Coca-Cola en natuurlijk CEO van Numico.‘Op de dag dat bekend werd dat Jan de nieuwe voorzitter werd heb ik meteen aandelen gekocht'Om de oude structuren te doorbreken heeft Sara Lee een vernieuwer nodig, iemand die conventies kan doorbreken. Jan Bennink is daar de aangewezen persoon voor. ‘Op de dag dat bekend werd dat Jan de nieuwe voorzitter werd heb ik meteen aandelen gekocht,’ vertelt oud-Numico collega en bestuurder Rudy Mareel. ‘Hij is in staat een revolutie op een begraafplaats te beginnen,’ weet Sara Lee’s personeelschef tijdens een discussie over Bennink’s aanstelling in de raad van bestuur te vertellen. Het is alleen de vraag of de raad van bestuur dan al kan bevroeden hoe Bennink’s revolutie zal uitpakken. ‘Bennink zorgt dat hij krijgt wat hij wilt hebben, one way or another, het is alleen de vraag hoe hij die resultaten behaald,’ aldus Rudy Mareel. Bennink bezit ook enige koffie-kwalificaties die niet op zijn curriculum prijken en onbekend zijn voor zijn nieuwe werkgever. Hij is al langere tijd geïnteresseerd in koffie en dan met name in Sara Lee’s koffie. Al in 2009 kijkt hij samen met een investeerder naar een mogelijke overname van Sara Lee’s koffiedivisie, maar dat plan krijgt hij niet rond, zo vertelt hij in een later stadium aan meerdere Sara Lee bestuursleden.
Jan Bennink
De verschillende petten van Bennink
Het is mei 2007 als Kraft Foods - het huidige Mondelez - haar oog laat vallen op de koekjesdivisie van het Franse Danone. Dat wordt gerund door Frank Riboud - 7 jaar lang de baas en collega van Jan Bennink toen deze de zuiveldivisie van het Franse bedrijf leidde. De twee kunnen het ook privé goed met elkaar vinden. Kraft kondigt op 7 juli 2007 aan 5,3 miljard euro cash aan Danone te betalen voor LU cookies. Zaak gesloten. Lijkt het. Een week later wordt bekend dat Danone een bod van bijna 12 miljard euro op babyvoedselproducent Numico doet, sinds 2002 geleid door Jan Bennink. De miljarden die eerder opgehaald werden met de verkoop van de koekjes aan Kraft komen Danone nu bijzonder goed uit. In de board van Kraft gaan op hetzelfde moment de wenkbrauwen omhoog. Zij wisten niets van het mogelijke overnamebod dat Danone op Numico zou gaan doen en Bennink heeft hen er ook niet over in gelicht. Hij had zich buiten de discussies in de board van Kraft over de LU overname moeten houden. De board start een onderzoek naar Bennink. Daaruit blijkt vervolgens dat Bennink ook zijn mond heeft gehouden over werkzaamheden bij de concurrent. Zo blijkt dat hij werkzaamheden verricht voor Heinz, zonder dat te melden. Een doodzonde in het Amerikaanse bedrijfsleven. Wat voor werk Bennink precies deed voor Heinz is niet duidelijk, Heinz zelf weigert elk commentaar op de kwestie. Bennink verlaat Kraft in maart 2009 met stille trom.
Bennink maakt vanaf dag één duidelijk dat er maar één man de dienst uitmaakt bij Sara Lee. Als niet lang na zijn aantreden een mogelijke samenvoeging van de koffiedivisies van Sara Lee en Kraft - de nummer twee op de wereldwijde koffiemarkt - ter tafel komt, is Bennink resoluut. Hij maakt korte metten met gesprekken over eventuele toenaderingspogingen tot de concurrent. Het nieuwe koffieconcern moet zich richten op autonome groei, eerst eens alles op de rit krijgen, voordat er wilde overnameplannen worden bedacht. Bovendien vindt hij Krafts topvrouw Irene Rosenfeld maar een ‘dom wijf’, zo roept hij meerdere malen tegen zijn medebestuurders. Daar gaat hij geen tijd en moeite aan besteden.
Bennink heeft goede reden om uit de buurt van Kraft te blijven. Hij heeft een verleden als commissaris bij het bedrijf. Een verleden waarvan niet iedereen de details hoeft te weten. Bennink, die sinds 2004 commissaris was bij Kraft, is in 2009 namelijk gedwongen door de raad van bestuur om zich niet meer verkiesbaar te stellen voor een volgende termijn. Een anderhalf jaar durend onderzoek in opdracht van de raad van bestuur heeft uitgewezen dat Bennink advies gaf aan concurrenten zonder dat bij Kraft te melden. Bovendien was er sprake van belangenverstrengeling van Bennink bij een belangrijke overname door Kraft in 2007 (zie kader).
‘Alles moet anders’
Er gaat ondertussen een wervelwind door het bedrijf. Douwe Egberts heeft tien jaar lang stil gestaan, volgens Bennink, alles moet anders. Er worden overal stuurgroepjes aan het werk gezet om met nieuwe plannen te komen. Innovatie is topprioriteit. Na Senseo heeft de koffieproducent geen enkele vernieuwing gebracht en het wordt tijd dat daar verandering in komt. En natuurlijk hoort daar een nieuwe naam bij, een naam die zowel investeerders als consumenten aanspreekt, een naam die verwijst naar de rijke historie van het bedrijf. Bennink komt zelf met DE Master Blenders 1753 (DEMB) op de proppen. Een naam die het vertrouwde Douwe Egberts gevoel bij consumenten aanspreekt en het bedrijf tegelijkertijd een flitsend, innovatief, en vernieuwend imago moet bezorgen. De vernieuwing moet ook van boven komen. Op de topposities in het bedrijf zit nog altijd de oude garde, geen frisdenkers. Regelmatig stuurt Bennink zijn ondergeschikten een briefje met daarop de namen van mensen die ontslagen moeten worden. ‘Er moet geen ballast uit het verleden zijn,’ zegt Bennink tegen zijn medebestuurders. Bij het aantrekken van nieuwe mensen is ervaring met koffie geen vereiste. De eerste die Bennink binnenhaalt is Rogier Rijnja , die eerder onder Bennink’s leiding personeelschef was bij Numico. ‘Heel slim, want die kon natuurlijk alle Numico mensen naar binnen trekken,’ meent Nick Snow die tot september 2012 in de raad van bestuur van DEMB zat. ‘Achteraf gezien lijkt het wel alsof er een soort etnische opschoning heeft plaatsgevonden in het bedrijf.’ Elke keer als er een functie vrijkomt kent Bennink toevallig wel iemand die uitermate geschikt is. Op die manier komt de ene na de andere oud-Numico man het bedrijf binnen: Onno van Klinken, hoofd juridische zaken, Robin Janssen, hoofd investor relations, Michel Cup, financieel directeur. Rudy Mareel, voormalig bestuurder bij Numico, zag plots tal van zijn oud-collega’s weer opduiken bij DEMB. ‘Jan heeft met name de mensen binnengehaald die hem gunstig gezind zijn. Daar zaten toppers bij, maar ook wat mindere goden, zullen we maar zeggen. Waarvan je denkt, waarom heeft hij die nou meegenomen?’'Elke keer als er een functie vrijkomt kent Bennink toevallig wel iemand die uitermate geschikt is'
De erfenis van Bennink bij Numico
Jan Bennink werd in Nederland bekend als CEO van Numico, waar hij vanaf 2002 de scepter zwaaide. Bennink verkocht dat bedrijf in 2007 voor het astronomische bedrag van bijna 12 miljard euro aan zijn oud-werkgever, het Franse Danone en verdiende daarmee zelf bijna 100 miljoen euro. Net voordat de deal werd bekendgemaakt kregen Bennink en zijn collega’s nog een enorm pakket aan opties toegekend. Het volgens velen absurde bedrag dat Bennink verdiende, leidde tot grote verontwaardiging in Nederland. Het is aanleiding voor de politiek om maatregelen tegen de hoge bonussen aan te kondigen. Bennink zelf laat in het Financieele Dagblad weten ‘niets van de ophef te begrijpen’ en het merendeel van het geld toch te gaan weggeven.
De topman zelf is echter zeer teleurgesteld, zo laat hij in hetzelfde interview in het FD weten. Hij was pas net begonnen aan zijn klus. De tijd om te oogsten kwam er net aan en nu zijn zijn plannen gedwarsboomd. ‘Dat heeft hij aan mij ook verteld,’ zegt Emiel van Veen - oud CFO en commissaris van Numico. Hij sprak Bennink na de overname uitgebreid in zijn Wassenaarse villa voor zijn in 2010 uitgekomen boek ‘Vaar-wel Nutricia’. ‘Hij zei dat hij er grijs van frustratie was geworden dat hij zijn klus niet kon afmaken. Ik ontwaarde bijna tranen in zijn ogen. Het leek zo oprecht,’ aldus van Veen, die meer dan 70 mensen sprak voor zijn boek en ‘de meest opmerkelijke verhalen’ hoorde over de man die hij zo goed dacht te kennen. In het boek van Van Veen wordt openlijk getwijfeld aan de door Bennink en co geclaimde fantastische verbeterde resultaten van Numico. Per saldo zijn de operationele resultaten nauwelijks verbeterd, zo toont van Veen overtuigend aan. Wel is de hele organisatie van het bedrijf overhoop gehaald, is de gehele toplaag van het bedrijf vervangen door mensen die loyaal aan Bennink waren en is het beeld naar de buitenwereld cosmetisch opgepoetst. ‘Als ik jouw boek had gelezen, was ik nooit aan mijn baan bij DEMB begonnen,‘ laat de later door Bennink zelf binnengehaalde en ontslagen CEO Michiel Herkemij na lezing aan van Veen weten.
Een andere bestuurder bij Sara Lee heeft het zelfs over de NSB’ers van Bennink. ‘Maar gelukkig heb je ook goede NSB’ers,’ voegt hij er ter nuancering aan toe. Eén van hen is de Fransman Luc Volatier, die Bennink al kent sinds zijn tijd bij Danone en die later bij Numico het inkoopbeleid zou vormgeven. Volatier is een gedreven man, over wie iedereen zeer enthousiast is. Maar men vraagt zich wel af met wat voor agenda hij naar DEMB kwam. Niet lang na zijn aantreden roept in het bijzijn van enkele medewerkers dat ‘hij binnen een jaar keihard gaat cashen.’ Volatier heeft een zeer goed werkende glazen bol, zo zal blijken.
De enige topman die niet uit Benninks adressenboekje komt is de nieuwe CEO Michiel Herkemij, die leiding geeft aan Heineken’s grootste divisie in Mexico. Hij droomt van een positie als bestuurder van een groot bedrijf en heeft dan ook wel oren naar een positie als voorman. Wanneer Herkemij begin 2013 aantreed als CEO bij DE Masterblenders, ziet hij zich geconfronteerd met een raad van bestuur die geheel door Bennink is samengesteld.
De Bennink revolutie
Ook de rest van de wereld moet weten dat Bennink met iets groots bezig is. Er gaat straks een revolutionaire, winstgevende machine op de beurs verschijnen. Bennink’s verhaal lijkt veel op het verhaal dat hij eerder bij Numico vertelde. Dat bedrijf deed volgens Bennink immers ook alles fout. Er zaten de verkeerde mensen aan het roer, er werd niet aan marketing gedaan en er werd niet geïnnoveerd. ’Dat vertelde hij dan terwijl dat slechte management gewoon naast hem aan tafel zat,’ vertelt Frank van Oers, oud CEO van Douwe Egberts. ‘Maar op de een of andere manier waren we toen niet eens echt beledigd. Zo goed vertelde hij het.’ In april 2012 houdt Bennink in de Westergasfabriek een enorme show voor analisten en investeerders. Op een scherm van veertig meter breed en twintig meter hoog wordt de nieuwe naam gepresenteerd: DE Master Blenders 1753. Voor de gelegenheid vliegt Bennink lichtexperts uit Hollywood in. Het evenement kost DEMB zes miljoen euro. [klik hier voor een foto van het evenement] Het is ook hét moment voor een grootse aankondiging. DE Master Blender 1753 komt met een belangrijke nieuwe innovatie, zo kondigt Bennink aan. Het is een revolutionaire nieuwe koffiemachine en hij heet Sarista. De analisten klappen hun handen rood. Coen Terlingen, lid van het directieteam, is verrast. Het was immers diezelfde Bennink die het apparaat een jaar daarvoor nog volledig affakkelde. ‘Hij had gewoon niets beters liggen aan innovaties,’zegt Terlingen. ‘Of misschien heeft Bennink de machine eerder wel afgeschoten om hem nu als zijn eigen innovatie te kunnen brengen. Dat sluit ik niet uit.’ De voorbereiding voor de uiteindelijke beursgang verloopt vlotjes. Vóór de beursgang moeten nog wel een paar zaken kort gesloten worden. Binnen het bestuur van DEMB is er discussie of het bedrijf een beschermingsconstructie nodig heeft, zoals gebruikelijk bij vrijwel alle Nederlandse beursfondsen. Commissaris Kees van Lede doet een pleidooi voor een beschermingsconstructie, maar weet zich niet gesteund door zijn buitenlandse medebestuurders en met name Jan Bennink, die bij Numico’s beschermingsconstructie zelf ophief. Beschermingsconstructies zorgen alleen maar voor een lagere koers, meent hij. Het onderwerp wordt afgehamerd.DE Dollemansrit
‘Dollemansrit Douwe Egberts verwacht,’ kopt de Telegraaf op de dag van de beursnotering van DEMB. Na een maand handel staat het bedrijf een kleine twintig procent hoger genoteerd. Als het stof gedaald is blijkt tot ieders verrassing het Duits investeringsfonds Joh. A. Benckiser (JAB) in een weekend een belang van 12 procent te hebben genomen. Jan Bennink kent de Duitsers goed. JAB is het investeringsfonds van de Duitse familie Reimann, die als grootaandeelhouder van de Duitse schoonmaakmiddelenproducent Benckiser een miljardenvermogen opbouwden. Niet alleen het geld achter JAB heeft een Benckiserachtergrond, twee Benckiser veteranen geven leiding aan het investeringsfonds: Peter Harf en Bart Becht. Harf was in de jaren negentig de CEO van Benckiser en Becht volgde hem in 1997 op.Bennink was aan het begin van de jaren negentig onder Peter Harf het hoofd van de wasmiddelenafdeling van Benckiser, en gaf destijds leiding aan Bart Becht, die de Italiaanse wasmiddelenafdeling aanstuurde. Eerder werkte Bennink al samen met Becht bij Proctor & Gamble. Maar niet alleen Bennink heeft banden met de Benckiser-clan. Ook DEMB’s hoofd personeelszaken Rogier Rijnja werkte 4 jaar als directeur bij de Duitse schoonmaakproducent en werkte daar nauw samen met Bart Becht.
De connecties van Jan Bennink. Animatie: Frédérik Ruys
Ruzie en gedonder binnen bestuur
De aanvankelijke positieve stemming na de beursgang is door de Duitse manoeuvres danig verpest. Bovendien dondert er, nog geen maand na de beursgang, een rottend lijk uit de kast: er is bij de Braziliaanse koffietak van DEMB jaren gefraudeerd met de inkoop van koffie. De koers van het aandeel zakt na een aanvankelijke opleving weer terug naar de introductiekoers van 8 euro. Vanaf dat moment zal de rust niet meer wederkeren. De situatie binnen het bestuur bij DE Master Blenders staat op dat moment op knallen. De Herkemij-Bennink tandem loopt spaak. De karakters passen niet bij elkaar en het duo is het oneens over de te volgen koers. Bennink vindt dat het ondanks alle zeer ingrijpende veranderingen bij het koffiebedrijf nog steeds veel te langzaam gaat en wil dat de hervormingen bij DE Master Blenders sneller worden doorgezet. Hoewel Jan Bennink als niet uitvoerend voorzitter van de raad van bestuur niet bij de dagelijkse gang van zaken betrokken hoort te zijn, bemoeit hij zich met alles wat er in het bedrijf gebeurd. Bennink heeft zelfs zijn eigen werkkamer op de tiende verdieping van het nieuwe hoofdkantoor op het Amsterdamse Oosterdokseiland, waar ook het bestuur is gezeteld. Meerdere dagen per maand is hij er aanwezig om zich ervan te vergewissen dat alles gaat zoals hij dat voor ogen heeft. Door zijn eigen mensen wordt hij via telefoon en bilateraaltjes constant op de hoogte gehouden. Het begint de werknemers op de tiende op te vallen dat veel van de beslissingen niet genomen worden in de bestuursvergaderingen, maar in de werkkamer van Jan. Een voormalig bestuurslid is er verbijsterd over. ‘Na afloop van een bestuursvergadering was het standaard dat Jan verdween naar zijn kantoor, gevolgd door zijn luitenanten Cup, Volatier en van Klinken. Een uur later kwamen ze er dan weer uit. Ik wist niet wat ik zag, ik dacht dat de vergadering al afgelopen was, maar kennelijk ging die nog even door.’ Ook CEO Michiel Herkemij wordt constant geconfronteerd met beslissingen waar hij geen weet van heeft. ‘Het was pijnlijk om te zien hoe hij buiten de deur gehouden werd,’ vertelt een andere hooggeplaatste bestuurder.'Elke aandeelhouder die zo’n vergadering had bijgewoond, zou zijn aandelen gelijk verkocht hebben.’Maar ook in de bestuursvergaderingen zelf gaat het er heftig aan toe. Nick Snow: ‘Die vergaderingen waren absolute chaos. Er werd totaal niet naar elkaar geluisterd. De enige die eigenlijk aan het woord was, was Jan. Elke aandeelhouder die een keer zo’n vergadering had bijgewoond, zou zijn aandelen gelijk verkocht hebben.’ Bennink mag dan naar buiten toe erg charmant en benaderbaar zijn, intern barst hij dikwijls in woede uit. Leden van het lager management die een presentatie moeten geven in de raad van bestuur, betreden met bibberende knieën de bestuurszaal. Eén van hen, die net onder de raad van bestuur opereerde, observeerde ook nog wat anders. ‘Het viel me op dat niemand wat zei, behalve Bennink. Het leek wel of ze allemaal bang voor hem waren.’
Cursus mindfulness op de hei
Michiel Herkemij is ten einde raad en hij schakelt een oud-collega van Heineken in om hem te coachen. Ook Kees van Lede staat hem bij met raad en daad. In augustus, slechts een half jaar na het aantreden van Herkemij, worden er binnen de raad van bestuur gesprekken gevoerd om de relatie Herkemij-Bennnink weer op de rit te krijgen. Er wordt een weekendje op de hei geboekt om de koppen weer dezelfde kant op te krijgen. En dat lukt. Ogenschijnlijk. Bennink moedigt zijn raad van bestuur in die maand aan om met eigen geld flink aandelen in te kopen. Zelf geeft hij het goede voorbeeld. In september 2012 schaft hij met eigen geld in totaal voor bijna 3 miljoen aan aandelen aan. Financieel directeur Cup volgt zijn voorbeeld en koopt in de herfst op eigen kosten voor bijna 400.000 euro aandelen. De aankoopprijs van de gekochte aandelen ligt een kwart onder de latere overnameprijs. De hernieuwde eendracht in de raad van bestuur wordt gevierd met een nieuwe ontslagronde. ’Kijkt u maar goed om u heen. Uw buurman en uw buurvrouw zullen er over twee maanden niet meer werken.’ In een hotel in Amsterdam Zuid-Oost maakt Bennink aan de toplaag van het management duidelijk hoe de situatie ervoor staat. Het heeft een verlammend effect op de organisatie. Er ontstaat een angstcultuur en niemand is meer bezig met het bouwen aan een bedrijf dat de koffiewereld moet veroveren, maar met het verdedigen van de eigen positie. De rust keert voorlopig niet meer terug.Hete herfst
In oktober wordt bekend dat JAB zijn belang verder heeft vergroot van 12 naar 15 procent. De Duitsers maken een afspraak met het bestuur van DEMB, om persoonlijk op de hoogte te worden gesteld van de gang van zaken. De ontmoeting wordt gepland voor 15 november en zal plaatsvinden in een hotel op de Londense luchthaven Heathrow. Na de zakelijke bijeenkomst wordt de dag afgesloten met een etentje. Daar laten Olivier Goudet en Peter Harf doorschemeren dat JAB een bod gaat voorbereiden op DEMB. Bart Becht zit er rustig bij en zegt weinig. De bedoelingen van JAB zijn nu glashelder. [Klik hier voor de enige foto van oud Mars CFO Olivier Goudet]
Peter Harf (links) en Bart Becht
Kees van Lede
Bennink aan het roer
Bennink volgt Herkemij op enbegint zijn nieuwe baan op 12 december. De vertrokken bestuurders bij Sara Lee en Douwe Egberts zien het met enig plezier aan. Frank van Oers. ‘Hij wist toch zo goed hoe de koffiewereld revolutionair veranderd zou moeten worden. Laat het dan maar zien ook. Toen wist ik natuurlijk niet dat er al een bod zat aan te komen.’ Op 15 januari, een maand nadat Bennink CEO is geworden meldt JAB zich voor het eerst officieel bij DEMB met de mededeling dat ze een bod aan het voorbereiden is, zo blijkt uit het biedingsbericht van een paar maanden later. Bennink blijkt ook een opmerkelijk beloningspakket afgesloten te hebben. Hij ziet af van welke vaste vergoeding ook; geen salaris; geen pensioentoelage; en geen onkostenvergoedingen. Bennink staat er op dat hij volledig op prestaties beloond zal worden. Hij krijgt prestatieaandelen toegekend ter waarde van 4 miljoen euro. Doet hij het slecht, dan krijgt hij niets, doet hij het goed dan krijgt hij het gehele bedrag. Bij een eventuele overname zal Bennink het volle pond uitbetaald krijgen. Het lijkt nogal op de situatie bij Numico zes jaar eerder, toen Bennink net voor de start van de onderhandelingen met Danone nog een enorm pakket opties kreeg. (zie kader Numico) Voor Nederlandse begrippen is het een opmerkelijke deal. Zelfs in de VS, waar toch niet op een miljoen meer of minder bonus wordt gekeken, is het zeer ongebruikelijk dat een CEO enkel betaald krijgt in aandelen.
Ondertussen moet Bennink publiekelijk erkennen dat hij zijn grote beloftes niet waar kan maken. De omzet en winstcijfers blijven ver achter bij de eerdere prognoses. Maar er is goed nieuws in aantocht. In april maakt Bennink bekend dat er een officieel bod is uitgebracht door JAB. Ze bieden aanvankelijk 12,75 euro per aandeel. Bennink is de centrale figuur in de onderhandelingen met JAB. Het team dat de onderhandelingen voert bestaat bijna volledig uit mensen met wie Bennink eerder bij Numico werkte. Alleen waarnemend president-commissaris Herman Sorensen, die in december nog voor bijna een miljoen aan prestatieaandelen heeft toegewezen gekregen, en hoofd strategie Tom Hansson komen niet van Numico. ’Onnaceptabel,’ oordeelt Kees van Lede. ‘Als ik er nog had gezeten had ik daar zeker een stokje voor gestoken.’
Bennink laat intern weten dat hij zeer teleurgesteld is dat hem voor de tweede keer niet de kans wordt gegeven een bedrijf te bouwen. Maar hij gaat zijn best doen er alles voor de aandeelhouders en de andere stakeholders uit te slepen. ‘Krokodillentranen,’ meent van Lede. ‘Als hij er echt zo tegen was geweest, had hij de zaak heel anders aangepakt. Hij heeft ze alle ruimte gegeven. Bijvoorbeeld door JAB weken de kans te geven om de boeken te onderzoeken. Dat doe je niet als je eigenlijk tegen een overname bent. ’
Na dat uitgebreide boekenonderzoek laat JAB na enkele weken weten een definitief bod te doen van 12,50 per aandeel. Douwe Egberts gaat na slechts 504 dagen Nederlandse beursnotering over in Duitse handen. Bennink en zijn medebestuurders cashen miljoenen. Voor Bennink loopt het bedrag op tot ruim 25 miljoen euro voor 2,5 jaar werk.
'Er is helemaal niets van terecht gekomen. En er toch mee wegkomen. Het is eigenlijk een meesterwerk.’Operationeel is er bij DE Master Blenders in de twee jaar dat Bennink aan het roer stond niet veel verbeterd. Veel werknemers menen zelfs dat het bedrijf twee jaar stil heeft gestaan. Van Oers verwoordt het gevoel van vele directeuren: ’Je moet het maar kunnen. Allemaal spannende verhalen vertellen over dat de innovatie niet goed ging, de kosten veel te hoog waren, er nieuwe producten moesten komen. Daarvan is helemaal niets, maar dan ook niets, terecht gekomen. En er toch mee wegkomen. Het is eigenlijk een meesterwerk.’ Zijn oud-collega Snow vult aan: ‘De enige winnaars in dit proces zijn de aandeelhouders, endan met name Jan Bennink. En natuurlijk de mensen die hij binnengehaald heeft. De rest zijn verliezers.’
Vooropgezet spel?
De hamvraag is natuurlijk of de overname een vooropgezet spel was. Met de kennis van nu is het duidelijk dat JAB vanaf het begin heeft ingezet op de opbouw van een wereldwijd koffie-imperium. Maar hoelang wist Bennink al dat zijn oud-collega’s van JAB een overname van DE Master Blenders aan het voorbereiden waren?
Het masterplan en de belastingmiljarden van JAB
Ze zagen het als een leuke belegging en meer niet, liet JAB weten bij de aanschaf van haar 12% belang na de beursgang van DE Master Blenders. Ruim anderhalf jaar later is JAB de trotse eigenaar van DE Master Blenders en biedt het maar liefst 5 miljard dollar om Douwe Egberts te kunnen fuseren met de koffietak van Mondelez. Niets is dan ook wat het lijkt in de haute finance. Een toevallige samenloop van omstandigheden is ongeloofwaardig. Dit is heeft volgens meerdere hooggeplaatste bestuurders bij Sara Lee de kenmerken van een geplande coup, waar al jaren over nagedacht is en slimme belastingstructuren een grote rol spelen bij de uitkomst, zo ook bij de overname van DE Master Blenders. In het ontvlechtingsproces van Douwe Egberts uit het Amerikaanse Sara Lee speelde fiscale overwegingen ter waarde van enkele miljarden een grote rol. Vanwege de daarmee samenhangende Amerikaanse belastingregels wilde JAB pas een half jaar na de beursgang een bod doen op DE. Met het verlopen van die tijd was er minder risico dat er alsnog belasting afgetikt moest worden. In de praktijk wordt uitgegaan van minimaal een half jaar. En zo geschiedde: het bod van JAB kwam zes-en-een-halve maand later. Niet is toeval in de financiële wereld volgens een prominent lid van de raad van bestuur Sara Lee: ’Laat ik het zo stellen: JAB is nu inclusief de hoge overnamepremie goedkoper uit dan als ze Douwe Egberts eerder hadden gekocht van Sara Lee. Het ging om een bedrag dat had kunnen oplopen tot 2,5 miljard dollar.’
In ieder geval in november, vijf maanden voor het officiële bod, toen JAB op een bijeenkomst in een hotel op Londense luchthaven Heathrow liet doorschemeren een overname voor te bereiden. Een maand later verdwijnt Michiel Herkemij van het toneel en wordt Bennink CEO. Vanaf dat moment heeft Bennink alle touwtjes in handen. De eerste officiële gesprekken tussen DEMB en JAB worden allemaal door Bennink alleen gevoerd, buiten het zicht van medebestuurders en commissarissen.
Zo gauw Bennink bij Sara Lee binnenkomt neemt hij beslissingen die de weg vrijmaken voor de overname door de Duitsers. Bennink verzette zich vóór de beursgang tegen een beschermingsconstructie, die DEMB van een overname had kunnen behoeden. Al lang daarvoor bouwt hij aan een club van welgevallige ondergeschikten, die later de overname-onderhandelingen zullen beheersen. Kritische mensen heeft hij het bedrijf uitgewerkt.
‘We waren geschokt toen op 8 maart het bod van JAB binnen kwam’Ook op het privé-vlak pakken Bennink’s beslissingen uiterst gunstig uit. Hij laat zich al vanaf het allereerste begin voornamelijk in prestatie-gerelateerde beloningen betalen, ook nadat hij al wist dat JAB een bod aan het voorbereiden was. Bij de overname casht hij meer dan 25 miljoen euro. Het zijn feiten waaraan Bennink graag zijn eigen draai geeft. Hij schrikt daarbij niet terug voor een leugentje om bestwil. ‘We waren geschokt toen op 8 maart het bod van JAB binnen kwam,’ vertelt hij op 31 juli 2013 aan de aandeelhouders die de overname moeten goedkeuren. ‘Ik heb me zoveel mogelijk buiten het beslissingsproces gehouden,’ betoogt hij verder. ‘Dit is geen Jan Bennink beslissing. Persoonlijke belangen moeten geen rol spelen.’Waarnemend president commissaris Herman Sorensen gaat bij die gelegenheid nog een stap verder. ‘Het was een ongelooflijke verrassing dat het bod van op DE Master Blenders er op eens kwam,’ meldt hij aan de aandeelhouders. ‘Er was geen enkele indicatie dat dat bod eraan zat te komen.’ Om er vervolgens aan toe te voegen dat er op de bijeenkomst op Heathrow in november ‘geen woord over een overname door JAB gevallen is.’ De extreem mediaschuwe Olivier Goudet – oud financieel directeur van snoepgigant Mars en nu samen met Becht en Harf partner van JAB - is duidelijk niet op zijn gemak als hij telefonisch gevraagd wordt naar de gang van zaken. Hij weigert elk commentaar op de novembertop op Heathrow. De suggestie dat de overname vooropgezet is verwijst hij echter naar het rijk der fabelen. ‘Je moet voorzichtig zijn met geruchten omdat alleen de mensen die erbij betrokken waren weten hoe het precies gelopen is. Vaak zijn geruchten niet waar. En dit gerucht is niet waar.’ Toch blijft er grote twijfel over deze spraakmakende overname bestaan. Betrokkenen hebben het gevoel ‘erin geluisd te zijn’, ‘belazerd’ en ‘voorgelogen’, maar kunnen de vieze smaak niet herleiden tot aantoonbaar rotte ingrediënten. Ook oud CEO Michiel Herkemij laat op een besloten bijeenkomst voor Veteranen in Madurodam waar twee journalisten van Het Financiële Dagblad in het publiek zitten, zijn frustratie blijken. ‘Op een gegeven moment werden de agenda's veranderd en kwam er een beweging vanuit de chairman om te verkopen voor een heel hoge premium. Dat is een ander verhaal dan eerst de bedoeling was.’ De bedoeling verandert volgens Herkemij in zijn lezing in ‘wat gaan we morgen verdienen en voor de rest interesseert het ons geen donder.'
Van het uitbundige enthousiasme bij de beursgang in juli 2012 is een klein jaar weinig meer over. bron: screenshot NOS journaal beursgang DE Master Blenders
Jan Bennink: ‘Alles is toeval’
‘Ik heb niet zoveel zin om oude koeien uit de sloot te halen,’ zegt Bennink in een twintig minuten durend telefoongesprek. ‘Bovendien woon ik toch niet meer in Nederland, dus u schrijft maar wat u wilt.’Bennink ontkent in het gesprek meerdere malen met problemen te zijn vertrokken als commissaris van Kraft. ‘Ik ben daar heel normaal vertrokken. Ik wou gewoon de vrije hand hebben om uit te zoeken wat ik wilde gaan doen in de toekomst.’ Wel bevestigt hij een bijbaan bij Heinz gehad te hebben, maar deze was volgens hem ‘totaal disclosed’.
De gang van zaken bij zowel Numico als DEMB is volgens Bennink het gevolg van puur ‘toeval’. Bennink: ‘Het was de intentie om er een beursgenoteerd bedrijf van te maken en het te laten groeien, zoals nu ook gebeurt door andere aandeelhouders. Het was de bedoeling om dat publiek te doen. Dat is niet gelukt en dat is heel jammer.’ Op de cruciale vraag vanaf wanneer hij wist dat JAB een bod uit zou gaan brengen, antwoordt Bennink: ’Op het moment dat het bod uit kwam, in februari of maart. [2013, VN]’ En de meeting op Heathrow in november 2012 waar JAB aankondigde voornemens te zijn een bod uit te gaan brengen? Bennink: ‘Het staat allemaal in het biedingsdocument. Dat zegt de juiste dingen. Dat is de waarheid die op papier staat en dat is de waarheid zoals ik hem zie. En zoals het ook echt gebeurd is.’ En was het ook niet waar dat Kees van Lede om die reden wilde opstappen? Bennink: ‘Dat is wat Kees van Lede vind. En wat je daar ziet, wat er op papier staat in het biedingsdocument is wat wij ervan vinden.’
Vervolgens: ‘Luister.Ik ga daar verder niet op in. Het is wat ik zeg. Het is allemaal toeval hoe het gegaan is. Private Equity zet misschien zakelijke constructies op met een duidelijk doel en een duidelijk einddoel, maar dat is bij mij nooit het geval geweest. Nooit, nooit en te nimmer. Dat kan ik vanuit de bodem vanuit mijn hart zeggen. Uiteindelijk heb je als CEO weinig keuzes. De shareholders bepalen je toekomst. Wat je zelf wil is een klein onderdeel van de hele puzzel. En je bent in zo’n situatie de puzzel en niet de puzzelmaker. Waarom zou ik liegen? Ik heb geen enkele reden om iets anders te zeggen dan de werkelijkheid en de waarheid. Alles wat er gebeurd is vind ik zeer verdedigbaar en het is allemaal zonder enig probleem of conflict verlopen. Er is niets gebeurd waarvoor ik mezelf niet meer in de spiegel zou hoeven aankijken. Ik kijk elke dag met een gerust hart in de spiegel. Dat verzeker ik u.’
Het onderzoek voor dit artikel werd mede mogelijk gemaakt door het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten (FondsBJP).
