‘Ze was teleurgesteld en boos,’ schreef een ambtenaar van Defensie op 26 april aan zijn collega’s over een sessie met Dilan Yeşilgöz. De minister van Justitie had de dag ervoor het zoveelste overleg gehad over het Multidisciplinaire Interventie Team (MIT). Dat was in 2019 na de moord op Derk Wiersum opgericht door haar voorganger, Ferdinand Grapperhaus. 

Het MIT had hét wapen moeten worden tegen de zware criminaliteit. Vanaf de eerste dag maakten de betrokken organisaties – zoals politie, OM, FIOD, Defensie, douane en Koninklijke Marechaussee – ruzie over geld, personeel, bevoegdheden en wat dit nieuwe team eigenlijk moest gaan doen. 

Dilan Yeşilgöz was als Kamerlid bijzonder kritisch. Zo vroeg ze in februari 2021 aan Grapperhaus waarom het MIT eigenlijk was opgericht, wat het toevoegde aan bestaande organisaties en wat de concrete doelstellingen waren. Blijkbaar had ze goed geluisterd naar de grieven van de politietop, want het waren precies de bezwaren die het hoofd van de Landelijke Recherche, Andy Kraag, ook uitte in de Telegraaf.  

Het kwam dus voor niemand in Den Haag als een verrassing dat het voortbestaan van het MIT onder minister Yeşilgöz aan een zijden draadje kwam te hangen. Begin april kwamen er zogenoemde pressure cooker-sessies waarin alle betrokkenen in twee pagina’s concreet op moesten schrijven wat het team zou gaan doen. Maar zelfs die crisis-bijeenkomsten leverden wéér een vage notitie op.

Daarom was Dilan Yeşilgöz dus ‘teleurgesteld en boos’. Tussen honderden pagina’s met gortdroge ambtelijke mails en nota’s, die Follow the Money verkreeg via een beroep op de Wet open overheid (Woo), valt zo’n recht-voor-zijn-raap zinnetje ineens op. Het was ‘1 voor 12’ voor het MIT en er waren twee opties: ‘stekker eruit’ of ‘laatste poging’. 

De Telegraaf twitterde het nieuws over het MIT om 15.47 uur. Het ministerie zette het persbericht om 16.00 uur online

Op 25 mei trok Yeşilgöz de stekker eruit. Ze bracht het nieuws zelf naar buiten in een interview met de Telegraaf: ‘Minister grijpt in: peperduur team in strijd tegen zware misdaad ontmanteld’. 

De krant, die in de voorgaande jaren stem gaf aan de afkeer van dit nieuwe wapen tegen georganiseerde misdaad, twitterde het nieuws om 15.47 uur, het ministerie zette het persbericht om 16.00 uur online. De minister verzachtte voor de Kamer de pijn nog enigszins: het MIT wordt – weliswaar flink afgeslankt – omgebouwd tot de Nationale Samenwerking tegen Ondermijnende Criminaliteit (NSOC).

Het leidde tot verontwaardiging bij Defensie. Op 25 mei appte iemand: ‘Vind dit eigenlijk best bedroevend wat deze minister hier doet.’ Het voelde ‘als een aanval in de rug’. Bij navraag door Defensie schoof een ambtenaar van Justitie de schuld in de schoenen van John van den Heuvel. De journalist had dit ‘totaal uit context gehaald’. 

Op 27 mei stelde een Defensie-medewerker dat het beeld dat Yeşilgöz naar buiten had gebracht, rectificatie behoefde. ‘Met deze beeldvorming gaat niemand voor achttien maanden zijn naam verbinden aan de NSOC als directeur.’ Maar de ambtenaren van Defensie beseften dat ruzie maken met Justitie en politie weinig zin had: ‘We blijven elkaar sowieso tegenkomen.’

‘Nog iets positiefs over samen een succes maken’

De naadloze afstemming tussen de Telegraaf en haar eigen ministerie laat zien dat Yeşilgöz haar pr prima op orde heeft. Een interne notitie van de minister op 17 mei over het MIT sluit af met een opmerking over de communicatie: ‘Nog iets positiefs over het samen een succes maken. Eerdere quote goud in handen?’ 

Die quote kwam ruim een week later inderdaad in het interview met de Telegraaf te staan. Binnenskamers waren medewerkers van Justitie en het Openbaar Ministerie (OM) een stuk cynischer, zo blijkt uit onderlinge appjes: ‘Ik ben blij dat ze stoppen met die onzin van het MIT.’ En: ‘Zo de grindbak ingereden.’ 

Er is intern ook veel scepsis over de opvolger die Yeşilgöz in de Telegraaf lanceerde: wie wil er na zo’n voorgeschiedenis en met een proeftijd van slechts anderhalf jaar zijn of haar loopbaan op het spel zetten bij de Nederlandse Samenwerking tegen Ondermijnende Criminaliteit? Het duidt op een veel grotere, onderliggende kwestie: Dilan Yeşilgöz heeft grootse ambities voor de aanpak van misdaad, maar ze heeft ook een hoop problemen geërfd, voor een groot deel veroorzaakt door haar eigen VVD.

Tot nu toe heeft de nieuwe bewindsvrouw ogenschijnlijk geen last van die erfenis. Ze ligt goed op het Binnenhof en bij de media. Dilan Yeşilgöz heeft vanaf haar entree in de Amsterdamse gemeenteraad in 2014 een mediageniek verhaal, dat ze inmiddels in tientallen interviews heeft verteld. 

Ze is in 1977 geboren in Ankara en vluchtte in 1984 met haar moeder en haar zusje met een bootje naar Griekenland. Haar vader, een advocaat en criminoloog van Koerdische afkomst, was drie jaar eerder al gevlucht. Ze begon haar politieke carrière bij de Jonge Socialisten van de PvdA en de SP, maar knapte daar af op het slachtofferdenken. Ze voelde zich wel thuis bij de VVD, die meer uitgaat van eigen verantwoordelijkheid. 

Ze is naar eigen zeggen een controlfreak: in het draaiboek voor haar huwelijk had ze om 14.11 uur een plaspauze gepland

Yeşilgöz verweeft het persoonlijke goed in haar politieke verhaal, waarin hard werken en law & order een belangrijke rol spelen. Ze is naar eigen zeggen een controlfreak: in het draaiboek voor haar huwelijk met René Zegerius had ze om 14.11 uur een plaspauze gepland. Ze heeft een uitstekende band met de media, zoals de Telegraaf, Wakker Nederland, Het Parool en Elsevier Weekblad (EW). 

In de Amsterdamse gemeenteraad had ze stevige standpunten over veiligheid, zoals meer cameratoezicht en preventief fouilleren. Een verbod op het nasissen van vrouwen op straat werd haar bekendste wapenfeit. VVD-wethouder Eric van den Burg zei al in 2016: ‘Het is niet de vraag of ze naar Den Haag gaat, maar wanneer.’ Een jaar later kwam ze al in de Kamer, in 2017 werd ze staatssecretaris van Economische Zaken en Klimaat in het kabinet-Rutte III en in januari 2022 minister van Veiligheid en Justitie. 

Hameren op de harde aanpak

Als Kamerlid bleef ze opvallen met harde uitspraken. Yeşilgöz heeft bijvoorbeeld gezegd dat ze de doodstraf voor Nederlandse IS’ers acceptabel vond en dat ze kinderen van IS’ers niet terug wil in Nederland. Dat soort uitspraken, die strijdig zijn met mensenrechtenverdragen, doet ze als minister niet meer. Wel hamert ze, in de traditie van haar partijgenoten op Justitie, voortdurend op een harde aanpak van misdaad. 

Na haar HJ Schoo-lezing ging de meeste aandacht uit naar haar kritiek op ‘woke’ activisten en populistisch-rechts, maar ze sprak ook over georganiseerde misdaad als bedreiging voor de rechtsstaat. Ze noemde Italië als voorbeeld, waar politie en justitie al decennia succesvol tegen de maffia vechten. Veroordeelde maffiosi kunnen daar levenslang geïsoleerd worden opgesloten, zodat ze vanuit de gevangenis geen leiding meer kunnen geven. 

Ook wil ze naar Italiaans voorbeeld, makkelijk en snel zonder strafrechtelijke veroordeling, bezittingen van criminelen confisqueren. Daarnaast wil ze de kroongetuigenregeling uitbreiden, zodat ook ‘kleinere vissen en helpers’ in ruil voor strafvermindering kroongetuige kunnen worden. Er komt structureel meer geld voor het beveiligen van bedreigde personen, zoals kroongetuigen, advocaten, rechters en journalisten. 

Dat verhaal valt goed op het Binnenhof en bij de pers. Zo schreef John van den Heuvel van de Telegraaf afgelopen juni: ‘De korpsleiding van de Nationale Politie mag vooralsnog een voorbeeld nemen aan het leiderschap van deze minister. Ze is vrouw, heeft een cultureel diverse, want Turks-Koerdische achtergrond en is duidelijk niet bang om impopulaire maatregelen te nemen.Te zijner tijd de gedroomde opvolger van Henk van Essen?’

‘Het enige negatieve dat ik over haar kan vertellen is dat ze voor Ajax is,’ zegt hij tegen Follow the Money. Van den Heuvel kent haar al jaren goed. ‘Ik ben met haar mee geweest op studiereis naar Italië.’ 

De band is ook persoonlijk. Van den Heuvel kan alleen zwaar beveiligd door het leven. Yeşilgöz heeft altijd persoonlijke belangstelling getoond voor bedreigde journalisten, ook bij Paul Vugts van Het Parool.  

‘Ze kan goed luisteren, en ze reist zich het schompes, naar de mensen in het veld’

Ze werkt hard, zegt Van den Heuvel: ‘Ze reist zich helemaal het schompes, om te luisteren naar politiemensen, boa's, gewoon de mensen in het veld.’ Ze wordt redelijk op handen gedragen. Ze is goed geïnformeerd over problemen op de werkvloer en heeft een goede politieke antenne.’ Door haar grote netwerk binnen politie en justitie, maar ook bij journalisten, advocaten en vakbondsmensen is ze niet alleen afhankelijk van wat haar ambtenaren haar vertellen. 

Mooie plannen, maar geen geld

Jan Struijs, voorzitter van politiebond NPB, is als vakbondsman niet zo gecharmeerd van VVD’ers en law & order, maar hij kan het goed vinden met Dilan Yeşilgöz. ‘Ze heeft een hoge gunfactor. Er zit nogal wat achterstallig onderhoud bij politie. Bij de CAO-onderhandelingen wist ze heel slim draagvlak te creëren. Dan zegt ze: we zijn er bijna, nog even geduld. En dan komt ze ook met dat geld.’ 

Toch maakt Struijs zich ook ernstige zorgen: ‘Ze is heel ambitieus met allerlei mooie plannen, maar het geld is er niet. Dat kan botsen.’ De problemen bij de politie zijn groot. Racisme is een hardnekkig verschijnsel. Het werken onder dekmantel (undercover gaan) bleek zo onveilig dat de afdeling helemaal opnieuw opgebouwd moet worden. 

De Landelijke Eenheid wordt na een verwoestend rapport over een onveilig werkklimaat opgesplitst – dat is wéér een zware reorganisatie na de moeizame vorming van de Nationale Politie. Door alle problemen staat de politietop feitelijk onder curatele. 

Het tekort aan capaciteit is inmiddels structureel. De vakbond heeft al jaren zware kritiek op de bezuinigingen bij de politie. Er is veel minder blauw op straat dan beloofd en veel te weinig recherche. Die tekorten zullen niet snel verdwijnen, want er gaan de komende jaren 17.000 politiemensen met pensioen. Vanwege het gebrek aan capaciteit schrappen Justitie en OM duizenden strafzaken. 

Struijs maakt zich zorgen over de bureaucratie, de reorganisatie en het tekort aan wijkagenten. ‘Dat was een heel zware belofte bij de vorming van de Nationale Politie. Het veiligheidsbeleid is nu te veel korte termijn, er is geen strategisch plan. Zij heeft als minister maar vier jaar.’ 

De malaise bij de politie is pijnlijk genoeg grotendeels veroorzaakt door VVD-ministers. Ivo Opstelten deed bij het vormen van de Nationale Politie in 2012 grootse beloftes over ‘meer blauw op straat en minder bureaucratie’. 

Het net verschenen standaardwerk over de vorming van de Nationale Politie, Blauwdruk, schetst een ontluisterend beeld van wat er toen allemaal misging. Onder grote tijdsdruk zette Opstelten een bureaucratische en logge organisatie neer. Yeşilgöz is zich bewust van die erfenis. Jan Struijs heeft het er wel eens over met haar: ‘Daar maakt ze dan een kwinkslag over: als de VVD het destijds niet zo drammerig had aangepakt was er nu nog geen Nationale Politie geweest.’

Michiel van Nispen is als SP-Kamerlid ook geen fan van law & order, maar hij is ‘zeker niet negatief’ over Yeşilgöz. ‘Ze neemt de Tweede Kamer serieus, dat hebben we wel eens anders meegemaakt. Ze gaat goed met de oppositie om, van SP tot PVV.’ Van Nispen beseft dat Yeşilgöz ‘taaie dossiers’ op haar bord heeft: ‘Die kan ze als minister niet zomaar oplossen.’ 

De VVD onder Yeşilgöz kantelt voorzichtig naar iets constructiever beleid, wat minder op de onderbuik gericht

Tijdens een recent debat met de minister werd dat andermaal duidelijk. Van Nispen hield haar voor dat de politietop 150 miljoen wil bezuinigen, waarvan 50 miljoen op de landelijke recherche. Uitgerekend de eenheid die de strijd met de georganiseerde misdaad moet aangaan. ‘Onbespreekbaar,’ vindt Van Nispen. ‘Die bezuiniging komt niet vanuit het ministerie maar uit de politietop.’ Volgens het ministerie is dit geen bezuiniging, maar eerder aangekondigd beleid (zie het kader met de reactie onderaan). Volgens Jan Struijs is het wel degelijk een nieuwe bezuiniging: ‘De politie krijgt zijn begroting gewoon niet rond.’ 

Er is nog een andere interne kwestie bij de politie op haar bordje beland. NRC schrijft al een aantal maanden over de haperende software voor de tapkamers. ‘De problemen met het verouderde tapsysteem zijn erger dan minister Yeşilgöz deed voorkomen,’ meldde NRC half november. Dat kan een hoofdpijndossier worden voor Yeşilgöz: de problemen met de software zijn hardnekkig en alleen al de suggestie dat een minister van Justitie de kamer niet volledig heeft ingelicht laat rond het Binnenhof alarmbellen af gaan. 

Sander Janssen, bekend als advocaat van Holleeder en gepromoveerd op de kroongetuige, heeft zich net voor D66 kandidaat gesteld voor de Eerste Kamer. Hij ziet de VVD met Yeşilgöz als minister voorzichtig kantelen: ‘Het beleid moet iets constructiever, wat minder op de onderbuik gericht.’ 

Levenslange eenzame opsluiting

Janssen vindt het verstandig dat Yeşilgöz zich richt op het ‘kaalplukken’ van criminelen, wat volgens de minister vooral faalt door privacywetgeving. Daar zit een kern van waarheid in, zegt Janssen: ‘Het is lastig om bijvoorbeeld bestanden van de Belastingdienst te koppelen aan die van de politie. Maar veel belangrijker is dat er grote geldstromen naar landen als Dubai, Marokko en Turkije lopen.’ Hij betwijfelt of Yeşilgöz die geldstromen kan stoppen: ‘Dat zijn niet de makkelijkste landen om mee te onderhandelen. Vooral voor Dubai is het een verdienmodel, dat land heeft geen behoefte aan maatregelen.’ 

Bij Italië als het beloofde land heeft hij zijn twijfels: ‘Je moet je serieus afvragen of wij de manier waarop in Italië dat beruchte artikel 41 bis wordt toegepast, hier ook moeten willen. Daar zegt men in feite tegen een verdachte: “Als jij niet gaat verklaren, dan krijg je levenslang eenzame opsluiting.” Dat gaat ontzettend ver. Italië is daar internationaal meermalen voor op de vingers getikt.’ 

De misdaadbestrijding in Italië en Colombia is veel minder effectief dan Yeşilgöz in interviews beweert. Het is ook zeer de vraag of die in Nederland beter kan. In het laatste nummer van het Tijdschrift voor de Politie schrijft Peter Klerks, raadsadviseur bij het OM, over drugs: ‘Daaraan wordt sinds jaar en dag een groot deel van de recherchecapaciteit besteed. De resultaten zijn weinig hoopgevend (..). Politiediensten konden jarenlang meekijken in de geheime communicatie van tienduizenden criminelen in binnen- en buitenland via cryptotelefoons. Zelfs met zulke ‘gouden’ informatie lukt het niet de drugseconomie substantiële en blijvende schade toe te brengen.’ 

Modewoord ondermijning 

Klerks staat niet alleen met zijn kritiek. Het eigen kennisinstituut van het ministerie van Justitie, het WODC, produceert een constante stroom van kritische rapporten over het law & order-beleid van de laatste decennia. Het net verschenen Koers bepalen concludeert dat de overheid moet stoppen met de ‘modeterm’ ondermijning. Het begrip voegt ‘weinig toe’ maar zorgt wel voor gefronste wenkbrauwen in het buitenland en ‘Babylonische spraakverwarring’ in eigen land. Volgens de onderzoekers is ‘niet te zeggen’ wat al het geld dat de afgelopen jaren in de bestrijding van ondermijning is gestoken heeft opgeleverd. 

Na dertig jaar praten over kaalplukken heeft de politie nog steeds veel te weinig financieel specialisten. Dat verklaart deels waarom het kaalplukken systematisch faalt, zoals Follow the Money eerder schreef en wat Koers bepalen nu bevestigt. Minister Yeşilgöz wil meer bevoegdheden om bestanden aan elkaar te koppelen en zo fout geld op te sporen. Maar als er geen financieel rechercheurs zijn om die zaken op te pakken heeft dat niet veel zin. 

Volgens Aanpak georganiseerde drugscriminaliteit, eveneens van het WODC, zijn de effecten van een kwart eeuw drugsbestrijding niet of nauwelijks te meten: ‘Wanneer er al duidelijke effecten zijn, blijken deze vrijwel altijd tijdelijk’. Opeenvolgende kabinetten hebben nooit goed meetbare doelstellingen geformuleerd, maar altijd gezorgd ‘voor politieke speelruimte’. De doelen van de Nederlandse war on drugs zijn dus al minstens een kwart eeuw bewust vaag gehouden. 

Dilan Yeşilgöz heeft een breed netwerk en ze kan goed luisteren. Het zou verstandig zijn om ook naar de wetenschappers op haar eigen departement te luisteren en haar beleid zo concreet, rationeel en meetbaar mogelijk te maken. Anders zit haar opvolger met nóg grotere puinhopen.