Het geldstelsel, ook wel monetair systeem genoemd, heeft dankzij het burgerinitiatief Ons Geld de afgelopen jaren flink in de belangstelling gestaan. De werking ervan is zo complex dat de meeste politici en veel economen er ook niets van begrijpen. De Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) voert daarom op dit moment een onderzoek uit om de verschillende aspecten van geldcreatie in kaart te brengen en te kijken naar alternatieven en verbeteringen. Ondertussen gebeurt er op het gebied van financiële innovatie van alles, zoals het gebruik van cryptografisch geld als Bitcoin, alternatieve lokale munten en het initiatief om een depositobank te stichten. De wetten op het gebied van banken en geldcreatie zijn echter lang niet altijd berekend op dergelijke innovaties. Ook de regelgeving voor de bancaire sector staat nog steeds volop ter discussie: is er wel genoeg veranderd om een nieuwe financiële crisis te voorkomen? En door dit alles heen geweven, is er natuurlijk het fundamentele monetaire vraagstuk over de toekomst van de euro.

Juist bij een aantal gevestigde partijen lees je nauwelijks iets over geldschepping

Hoewel geldschepping een belangrijk maatschappelijk thema is geworden, speelt  het onderwerp bij lang niet alle partijen een rol in het verkiezingsprogramma. Juist bij een aantal gevestigde partijen lees je er nauwelijks over, terwijl sommige kleine partijen verrassen met concrete plannen. Wij hebben daarom de programma's van alle 28 partijen op de kieslijst bestudeerd en een monetaire kieswijzer samengesteld. Collega Chris Aalberts schreef al twee verkiezingsartikelen over de EU en Euro, waarin hij de standpunten van de zittende partijen bespreekt. In dit artikel een bredere beschouwing, inclusief de ideeën van frisse en minder frisse nieuwkomers zoals Jezus Leeft, Nieuwe Wegen en de Piratenpartij. Partijen zonder programma, zoals Niet Stemmers en Geenpeil hebben we, vanwege gebrek aan informatie, niet geplot.

De assen

De standpunten van partijen visueel weergeven is natuurlijk overzichtelijk, maar het is tegelijkertijd een subjectieve en arbitraire bezigheid. We dekken ons volledig in, want het betreft hier geen wetenschap maar geïnformeerde opinie: de logo’s hadden ook een plekje verder naar links of rechts kunnen staan. Wel geeft het schema een goed beeld van hoe het politieke landschap eruit ziet.

We hebben de verdeling gedaan op basis van de partijprogramma’s, maar hebben hier en daar ook de huidige politieke situatie beschouwd. De partijen in de hoeken van de grafiek zijn zeer hervormingsgezind wat betreft het geldstelsel en de partijen in de witte middencirkel willen vooral doorgaan op de ingeslagen weg. De keuze voor de assen van de grafiek waartegen je de partijen uitzet, is eigenlijk de belangrijkste van de hele exercitie. Die lichten we dan ook even toe.

Er bestaat een sterk politiek contrast tussen ‘eurofielen’ en ‘nationalisten’

Overheid versus markt

De ideeën over innovatie van en controle over het geldstelsel en de bancaire sector is over deze as zeer uiteenlopend. Sommige partijen vinden dat geldcreatie en -distributie een rol voor de overheid is. Andere partijen zien vernieuwingen liever vanuit de markt komen.

Nederland versus Europa

Er bestaat een sterk politiek contrast tussen ‘eurofielen’ en ‘nationalisten’. Dat leidt soms niet verder dan tot een anti-EU-standpunt, maar we zien ook concrete voorstellen voor splitsing van de euro of ideeën voor parallelle, alternatieve munten. De bevoegdheden om over ons eigen geld te bepalen, zijn met de invoering van de euro overgeheveld naar Brussel. Om de fundamenten van het geldstelsel aan te passen moeten we dus verder kijken dan onze landsgrenzen.

Status quo

De partijen die wij in het witte centrum van de grafiek hebben geplaatst, zijn niet echt helder over hun monetaire plannen. Ze spreken zich niet daadkrachtig uit ten faveure van de euro, maar zeggen ook niet dat ze eruit willen stappen. Het devies lijkt hier vooral doormodderen zoals we nu doen, want concrete plannen voor monetaire hervormingen ontbreken. Het CDA, dat zich met zittend kamerlid Pieter Omzigt heeft ontwikkeld tot criticaster van het opkoopbeleid van de Europese Centrale Bank (ECB), maakt zich hard voor de Nederlandse pensioenspaarder, maar spreekt zich als partij gek genoeg niet duidelijk uit over de toekomst van de euro. Wel heeft de inzet van Omtzigt vorige week geleid tot een onderzoek door de Raad van State naar de toekomst van de euro, dat door de voltallige Tweede Kamer werd gesteund.

Het devies lijkt vooral doormodderen zoals we nu doen

Sylvana Simons’ Artikel1 zegt daarentegen niets over de euro en wil qua hervorming slechts een scheiding tussen consumenten- en zakenbanken. PvdA, de partij van de huidige minister van Financiën Dijsselbloem, wil de Europese bankenunie vervolmaken in combinatie met een hogere buffer voor banken (10%). De PvdA wil de overheidsinmenging vergroten door het in 2013 genationaliseerde SNS als nutsbank te behouden.

Internationale vrijmunterij

In dit segment zitten partijen die per saldo vóór marktwerking in het financiële systeem zijn. De VVD wil bijvoorbeeld lichtere vergunningseisen voor kleine banken en zou graag meer fintech zien. Op papier is de partij voorstander van de mogelijkheid om zwakke landen uit de euro te knikkeren, maar in praktijk doet de VVD daar echter niets aan, en daarom hebben we haar in het witte status-quo vlak gezet. De schijn-onafhankelijkheid van de ECB staat bij de eurofiele liberalen hoog in het vaandel en over hervorming van geldcreatie wordt geen woord gerept.

Dit kwart van de grafiek laat een hervormingsgat zien dat alleen wordt opgevuld door de Libertarische Partij (LP) die zich uitspreekt voor internationale vrijmunterij. De LP wil iedere burger de volledige vrijheid geven om te betalen met een andere munt dan de euro — of dat nu bitcoin, goud of een lokale munt is. De partij vindt dat de band tussen ECB, commerciële banken en politiek te innig is geworden maar zoekt als enige de oplossing hiervoor in absolute vrijheid van betaalmiddel.

Transnationale overheidsmunt

D66 bevindt zich als eurominnende partij op zoek naar verdere Europese integratie tussen de internationale vrijmunterij en een transnationale overheidsmunt. De partij zoekt naar marktwerking, door bijvoorbeeld drempels te verlagen voor nieuwe bancaire toetreders en staat open voor innovatieve vormen van bedrijfsfinanciering. Aan de andere kant wil D66 naar een volledig Europese economische en monetaire unie, met een grotere centrale begroting.

De echte eurofanaten vinden we bij Groenlinks

De echte eurofanaten vinden we bij Groenlinks. Daar pleiten ze voor de euro-obligatie of eurobond, die de schuldenlasten van noodlijdende overheden verlicht door ze uit te smeren over de andere landen. Er staat geen enkel kritisch woord over de euro in het partijprogramma, alsof er geen euro-crisis speelt. Dat is opmerkelijk, omdat Groen Links daarmee ook voorbij gaat aan de rol van de ECB in het in stand houden van de fossiele industrie, terwijl de rest van het partijprogramma juist inzet op de duurzame economie. Verder ziet GroenLinks graag overheidsinterventie in de financiële sector, zoals hogere buffers voor banken, scheiden van bankactiviteiten en het stichten van een Groene Investeringsbank. De partij wil de macht van de banken inperken en steunt het onderzoek naar de mogelijkheid om geldcreatie over laten aan de staat.

DENK spreekt zich niet uit over de euro. Interessant genoeg wil de partij wel geldcreatie overhevelen naar de Staat.

Nationale overheidsmunt

Hier vinden we vooral de conservatief socialistische partijen. Zoals de SP, die graag plannen wil maken om de euro te ontvlechten en die tegelijkertijd GroenLinks-achtige hervormingen wil zien in de financiële sector, zoals een Nationale Volksbank, hogere buffers en een transactietaks.

Nog radicaler zijn De Burgerbeweging en Mens en Spirit, die niet alleen uit de euro willen, maar ook rente, speculatie en private geldcreatie willen afschaffen.

De plannen van de Partij voor de Dieren (PvdD) vallen grotendeels in deze hoek: meer regels in de financiële sector, inclusief verduurzamingseisen. In tegenstelling tot Groen Links is de PvdD uitgesproken tegenstander van de euro en wil ze parallelle munten toestaan, vergelijkbaar met de plannen van partijen in het nationale vrijmunterij-kwadrant.

De PVV is bijna niet in te delen vanwege het summiere verkiezingsprogramma, maar wil uit de EU en is openlijk voorstander van een terugkeer naar de gulden.

De PVV is bijna niet in te delen vanwege het summiere verkiezingsprogramma

Nationale vrijmunterij

In deze categorie vinden we de partijen die van mening zijn dat de euro te veel weeffouten heeft om er nog verantwoordelijk mee door te kunnen gaan en die in een nieuw bestel minder regels willen, zoals Forum voor Democratie (FvD), of die meer ruimte willen voor nieuwe markttoetreders in de bancaire sector, zoals de Piratenpartij. FvD is voor een euro-referendum en tegen het partijkartel in politiek en media, maar wijdt geen enkel woord aan het bankenkartel of concrete monetaire hervormingen. De Piratenpartij maakt zich hard voor een splitsing tussen geldcreatie en kredietverlening en laat ruimte voor alternatieve munten. Nieuwe Wegen wil een opsplitsing van de euro in noord en zuid. Deze partijen zien een rol voor de overheid om in te grijpen in het huidige geldstelsel, maar in tegenstelling tot de partijen in het andere nationaal georiënteerde kwadrant, wordt de uiteindelijke oplossing gezocht in opsplitsing en concurrentie in plaats van een nationale overheidsbank.

Opvallend zijn ook de Christelijk Conservatieve partijen SGP en Christenunie. SGP wil een euro-exit van de Zuid-Europese landen en een efficiëntere overheid met minder regels. Christenunie wil Grexit en pleit als enige partij voor het afbouwen van het depositogarantiestelsel naar 50.000 euro.

Beloftes waarmaken

De hervorming van ons geldstelsel zal de komende jaren een steeds belangrijker thema worden, of de gevestigde orde dit nu wil accepteren of niet. Zowel de technologische als geopolitieke krachten die hieraan ten grondslag liggen zijn niet te stuiten. De grote vraag is welke partijen hier het beste op anticiperen en of ze hun beloftes kunnen waarmaken. De meerderheid van de partijen zet zich stevig af tegen de status quo in de witte cirkel, waar juist de beleidsmakers van de afgelopen jaren zich bevinden. Opvallend veel partijen zijn tegen de euro en willen de financiële sector aanpakken. De ideeën leven, maar voor concrete plannen kun je niet bij de koplopers in de peilingen terecht.

Paul Buitink organiseert het jaarlijkse monetaire event reinvent.money en is bestuurslid van Stichting Full Reserve. Overdag werkt hij bij een kredietverzekeraar.