Vorige week publiceerde FTM het verhaal over het gevecht van de Britse ondernemer Andy Haxby met de afdeling Bijzonder Beheer van ABN Amro. Via de digitale post kreeg ik als auteur direct de wind van voren van Robin Fransman, een welbespraakte ex-bankenlobbyist, die hier ook columnist is. Dat deze vent door de bank was aangepakt, vond Fransman meer dan terecht – de 'zwakke' ondernemer was immers 'overleveraged', hij had met andere woorden te veel krediet gekregen. Dan moet de bank ook de 'belangen van spaarders' verdedigen.

Robin Fransman

Bovendien achtte Fransman het verhaal te weinig precies. Het ontbrak aan een aantal financiële feiten om als lezer de casus goed te kunnen beoordelen, wat ik overigens deels met hem eens was. In de huidige vorm was het artikel volgens hem daarom niet meer dan 'ondernemer doet huilie huilie', geen journalistiek maar louter 'activisme'.

Afscheid nemen van MKB

Oei. Daar schrok ik toch wel even van. Vertwijfeld zat ik aan mijn bureau, mezelf afvragend: had ik me als journalist schuldig gemaakt aan de beruchte tunnelvisie? Had ik wel de andere kant van het verhaal gezien? De kritiek van Fransman kon ik met de beste wil van de wereld niet zomaar mentaal blokkeren. Maar wat hij zei ging me toch wat te ver. De belevenissen van Haxby met ABN Amro waren niet bepaald prettig geweest. Hij was niet alleen privé maar ook zakelijk in Bijzonder Beheer geplaatst, een manoeuvre die de schijn had van chantage. Ik vond het illustratief voor de manier hoe banken het MKB onder druk zetten. Na enig nadenken besloot ik Fransman van repliek te dienen. 'Je beschuldiging dat dit slechts activisme is, vind ik buiten proportie. Het is waardevol om licht te werpen op de relatie tussen bank en mkb, nu zovelen van hen het loodje leggen, mede omdat Bijzonder Beheer een grote kostenpost betekent en discontinuïteit bevordert. Vaak is er inderdaad sprake van overkreditering. Daarbij wordt nog wel eens vergeten dat het de banken zelf zijn die al die leningen hebben goedgekeurd en de prijzen van het vastgoed zo hebben opgedreven.' 'Ook wordt nog wel eens vergeten dat banken bezig zijn met afscheid te nemen van groot deel MKB omdat ze er niets aan kunnen verdienen, zoals jij zelf ook stelt. In deze omstandigheden heeft de bank een eigen agenda om de balans op te schonen, waarbij belangen van de klant nog wel eens het onderspit delven. Er is niet veel voor nodig om een 'verhoogd kredietrisico' te zien, zeker als het onderpand goed is.' 'Jij ziet slechts huilie, huilie. Je kunt er ook van een heel andere kant naar kijken. Het probleem met zijn privévastgoed had niet tot zulke zware repercussies voor de onderneming hoeven te leiden. Het is niet zo dat als een lampje op rood gaat, de bank altijd alles mag doen, zoals jij lijkt te stellen. Het is geen algoritme. Als je als bank in zo'n machtige positie zit, moet je ook rekening houden met de belangen van je klant. De verhouding tussen bank en MKB is op dit punt wezenlijk anders dan de verhouding met grote ondernemingen. En de algemene voorwaarden zijn zo ruim geformuleerd dat je banken wel alles lijken te mogen. Maar er is ook zoiets als redelijkheid en billijkheid.' Zoals ik verwachtte, kwam er snel antwoord terug: 'Ja er heeft vrij massaal overkreditering plaatsgevonden en ook massale mispricing van kredieten. Maar als wij veiliger banken willen dan moet de krediethoeveelheid dalen, te beginnen met hen die overleveraged zijn. Of we moeten de kredieten in de hele portefeuille fors in prijs verhogen. Kredietnemers in het mkb hebben jaren achtereen te lage rentes betaald! Want de te verwachte verliezen zaten er niet goed in! Daarom is herprijzen nu juist precies wat er moet gebeuren om veiliger banken te krijgen.'  

@janheinstrop volkomen begrijpelijk dat bank ingrijpt. Zijn jouw en mijn spaarcenten. — Robin Fransman (@RF_HFC) 16 april 2015

  'Dat zijn de enige twee opties. Meer kapitaal helpt niet tegen assets van fundamenteel slechte kwaliteit want dat kapitaal zal slechts verlies maken tot in de eeuwigheid, zolang de assets slecht blijven of te goedkoop zijn in relatie tot de kwaliteit. Zulk soort kapitaal wil niemand verstrekken uiteraard. Die repricing en kredietkrimp doet altijd pijn. En is op zichzelf moreel totaal aanvaardbaar want we moeten naar veiliger banken.' Zie je hoe overtuigend een getrainde bancaire argumentenmachine klinkt? Maar ik vroeg me al lezend wel meteen af of alles maar geoorloofd is, omdat we een einde willen aan Too Big To Fail-banken. Dan komt er een nuance: 'Dat er in individuele gevallen fouten worden gemaakt, mensen onbeschoft zijn, onrechtmatig handelen etc etc, moet je zeker aan de kaak stellen. Maar wees dan precies. Wat hier gebeurt is dat de bank feitelijk alle ondernemingsrisico's draagt en daar is een bankkrediet niet voor. De risico's horen primair bij de ondernemer en aandeelhouders. De bank hoort slechts het restrisico te dragen. Dat is een veilig krediet.'

Standaard mkb kredietverlening geeft banken nagenoeg onbeperkte macht, zodra je minder solvabel bent. Dat is prijs die je betaalt

'En het is waar, standaard mkb kredietverlening geeft banken nagenoeg onbeperkte macht, zodra je minder solvabel bent. Dat is de prijs die je betaalt. Overigens is dat universeel. Of het nou gaat om individuen, bedrijven of staten, bij hoge schulden verlies je je zelfbeschikking.' Okay, banken hebben dus teveel uitgeleend tegen een te lage rente, wat impliceert dat ze de risico's niet goed hebben ingeschat. Waarom zijn er dan maar twee opties als we veiliger banken willen: de rente tussentijds verhogen en een daling van de krediethoeveelheid? Ik repliceerde: 'Typisch antwoord van de lobbyist dat er maar twee opties zijn. Banken hadden op een andere manier geherkapitaliseerd moeten worden, met eigen vermogen zoals in VS. Zoals het nu gaat, is resultaat van halfzachte manier hoe we de banken hebben aangepakt. Daardoor zitten we nu met slagers in Bijzonder Beheer en idiote eenzijdige en tussentijdse opslagverhogingen. Zie ook deze casus: van 4,5 naar 6% rente zonder aankondiging (en in strijd met contract), nadat het risico juist sterk was afgenomen. Ik zie overigens dat banken over de hele linie hun rentemarge sterk hebben verbeterd, ten koste van MKB en ook weer behoorlijk winstgevend zijn.' Hier liet ik het niet bij. Hoezo altijd verlies van zelfbeschikking? 'Ik ben het niet met je eens dat je met hoge schulden altijd je zelfbeschikking verliest. Je ziet juist dat bij hele grote leningen de situatie heel anders is, zeker als het onderpand rot is. Dan gaat de bank vrolijk door met financieren, omdat het niet bereid is de verliezen te nemen. Bij de MKB-ertjes kun je natuurlijk lekker de duimschroeven aandraaien: eerst zoveel mogelijk liquiditeit eruit persen (opslag verhogen, extra aflossing eisen, kosten opvoeren) en dan de stekker eruit. Na twee jaar zwoegen in BB kun je als bank meestal aantonen dat het kredietrisico niet meer verantwoord is. Procederen kunnen ze daarna toch niet.'

Bij de MKB-ertjes kun je duimschroeven aandraaien: eerst zoveel mogelijk liquiditeit eruit persen en dan stekker eruit

Dit kwam me op een reprimande te staan. 'Je eerste alinea demonstreert je onkunde. Met meer kapitaal los je slechte assets niet op. En doet dus niets voor Bijzonder Beheer. Meer kapitaal is oplossing voor ander probleem, het beroep op tax payers.' Onkundig als ik ben, vroeg ik om uitleg. 'Dus banken worden veiliger door repricing en Bijzonder Beheer ("Maar als wij veiliger banken willen dan moet de krediethoeveelheid dalen, te beginnen met hen die overleveraged zijn. Of we moeten de kredieten in de hele portefeuille fors in prijs verhogen") maar niet door meer eigen vermogen? Maar banken worden wel weer veiliger voor de belastingbetaler met meer eigen vermogen? ("Meer kapitaal is oplossing voor ander probleem, het beroep op tax payers")' Al schrijvend begon ik me langzaam op te winden. Fransman had me toch op de kast weten te jagen. 'Jij zegt: er zijn maar twee opties, waarbij de verliezen neerslaan op de klant. Terwijl die slechte assets ook slecht zijn vanwege slecht bankieren, gebrekkig risicomanagement. Overleveraging is grotendeels schuld van de banken. Leg mij nu eens uit waarom de verliezen als gevolg van slecht bankieren - jij zegt zelf dat deze ondernemer die lening nooit zo had mogen krijgen - eenzijdig (en tussentijds) moeten neerslaan bij goede kredieten ("repricing in gehele portefeuille"). Lekker makkelijk over de schutting flikkeren. Daar komt bij dat er geen enkele afspraak is gemaakt over wanneer banken de opslag kunnen verhogen en met hoeveel dat mag in de Algemene Voorwaarden. Idioot!' 'Maar voor jouw ingekapselde geest kennelijk volstrekt normaal. Het is jouw typisch bancaire reflex om verliezen uit te willen smeren over iedereen. Dat heeft niets te maken met ondernemerschap. En als het dan misgaat mogen we met zijn allen dokken.' 'Als een gewoon bedrijf verliesgevend is dan zal het op een gegeven moment geld moeten ophalen bij zijn aandeelhouders. Laat banken dat ook doen. Kortom, leg me uit waarom banken zich niet als normale bedrijven kunnen gedragen.'

Onthullende argumenten

We kwamen langzaam tot de kern. Ik drukte snel op send, de respons volgde niet veel later. 'Je betaalt als klant altijd voor de verliezen van anderen. Wat jij steeds vergeet is dat banken nooit veilig kunnen zijn als verwachte verliezen niet in tarief zitten. Zelfde als bij verzekeringen. Je poolt de risico's.'

'Je betaalt als klant altijd voor de verliezen van anderen'

Ik meende dat er weinig met mijn geheugen weinig mis is. 'Dat vergeet ik helemaal niet. Bij nieuwe kredieten kun je verwachte verliezen in tarief verwerken. Dat is het moment dat de bank haar werk goed moet doen. Hier gebeurt heel wat anders: tussentijdse verhoging bij goede klanten omdat de bank heeft gefaald en daarom te veel slechte kredieten heeft. Op het moment van afsluiten hadden de defaults goed moeten worden ingeprijsd. Om verwarring te voorkomen, lichtte ik het toe met een voorbeeld. In een concurrerende markt met normale contractsvoorwaarden kunnen die verhogingen helemaal niet. Maar hier is sprake van een kartel dat ten opzichte van de MKB-er vaak een monopoliepositie heeft. De ondernemer kan door overleveraging immers nergens anders financiering krijgen. Bovendien zijn de Algemene Voorwaarden overal even beroerd.'

Denk maar niet dat bank zijn verliezen op Unilever tussentijds kan goedmaken op Shell. Daar is wel sprake van evenwichtige relatie

'Denk maar niet dat de bank zijn verliezen op Unilever tussentijds kan goedmaken op Shell. Daar is wel sprake van een evenwichtige relatie met compleet andere contractsvoorwaarden. Je zou eens moeten aankloppen bij zo'n multinational: "Sorry, maar we hebben gefaald met ons risicomanagement, we gaan jullie daarom 100 basispunten meer rekenen." Je wordt hard in je bek uitgelachen.' En toen kwam de voormalige lobbyist met het volgende weerwoord. 'Dit is dus geen kwestie van moraliteit. Dit zijn natuurwetten. Risico's moeten betaald door hen die het kunnen betalen. Risico trekt zich van moraal niets aan. Net als overstromingen. Of een storm. Jouw gevoel van moraliteit zegt dat banken het moeten betalen. Maar dan zijn ze niet veilig en duurzaam en komen we nooit op hogere buffers. Natuurwet.' Betaald door hen die het kunnen betalen! Omhoog die rente, opzeggen die lening, blokkeren die bankrekening, executeren dat onderpand. Niet bij Shell, niet bij Unilever of andere grote bedrijven die zich miraculeus aan de natuurwetten onttrekken. Maar wel bij het MKB, waaraan de Algemene Bankvoorwaarden trekken als de zwaartekracht. Als banken ondanks hun vermogen eigen falen af te wentelen op anderen, toch door de hoeven zakken, noem ik ook maar even die andere 'natuurwet': die van de bail out door de belastingbetaler. Ook dat heeft vanzelfsprekend niets met moraliteit te maken, want risico's moeten betaald worden 'door hen die het kunnen betalen'. In de praktijk is dat de kleine klant, de kleine ondernemer of de belastingbetaler. Waarbij natuurlijk geldt dat wij als dragers van de risico's alleen de downside voorgeschoteld krijgen, de upside in goede tijden is voor de bankiers en aandeelhouders.

Hoe kan het anders?

Hoewel ik begrijp wat Fransman bedoelde – veiliger maken van banken stelt ons inderdaad voor een dilemma – is zijn stelling wel erg simplistisch. Dat banken de macht hebben hun verliezen op deze manier over ons uit te smeren, is niet het resultaat van een natuurwet, maar onder meer van een gebrek aan concurrentie en van banken die veel te groot zijn (too big to fail), en dientengevolge de contractueel zwakke positie van het MKB. Bovendien krijgen banken daarvoor ook nog eens politieke rugdekking en een pluim van De Nederlandsche Bank. Bij uitstek in deze omstandigheden zou moraliteit een rol moeten spelen. Hoe kan het anders? Is risico slechts een natuurfenomeen? En zijn er maar twee opties voor veiliger banken? U kunt hieronder reageren.