‘Er wordt beleid gevoerd zónder dat het probleem duidelijk kenbaar is.’ Dat waren twee weken geleden de woorden van voormalig FIOD-rechercheur Jan van Koningsveld tegen Follow The Money. De oprichter van het Offshore Kenniscentrum krijgt nu bijval in het donderdag verschenen rapport ‘Bestrijden witwassen: stand van zaken 2013’ van de Algemene Rekenkamer. ‘Er wordt naar schatting voor € 16,2 miljard witgewassen in Nederland, maar de ministers hebben geen inzicht in waar en hoe precies wordt witgewassen,’ aldus de onderzoekers, die een soortgelijk onderzoek uitvoerden in 2008. Naar aanleiding van dat rapport destijds (waarin geconcludeerd werd dat het bij de bestrijding van witteboordencriminaliteit schortte aan financieel-economische mankracht, kennis en informatie-uitwisseling tussen verschillende instanties) lanceerden het kabinet-Balkenende IV en de kabinetten-Rutte het FinEc-programma en het ketenprogramma Afpakken van crimineel vermogen. Zo kwamen er witwasteams, afpakteams, combiteams en een programmadirecteur witwassen. De totale investering in de periode 2008-2012 bedroeg 75 miljoen euro en leidde er onder meer toe dat er bij de politie 359 fte’s bijkwamen om financieel-economische delicten te bestrijden.

Brievenbusmaatschappijen

Maar of deze inspanningen daadwerkelijk effect hebben gesorteerd, is onbekend. Er is zelfs nog geen nulmeting gedaan. Bovendien hebben bewindslieden volgens de onderzoekers geen zicht op alle witwasmethodieken, de individuele impact ervan en welke ervan de grootste bedreiging vormt. Kees Vendrik, lid van de Rekenkamer, opperde in het Financieele Dagblad al een onderzoeksgebied. ‘Er stroomde in 2012 4000 miljard euro door brievenbusmaatschappijen in Nederland. Die zijn vermoedelijk kwetsbaar voor misbruik.’ Uit een artikel van Follow The Money bleek deze week dat de kapitaalstromen – mede op gang gebracht door de Nederlandse ambassade in Kiev – regelmatig een dubieuze oorsprong hebben. Dat werd donderdag bevestigd door Jeroen Dijsselbloem die bekendmaakte dat de Nederlandse justitie beslag heeft gelegd op ‘meerdere honderden miljoenen’ euro’s van Oekraïners waaronder het Nederlandse vermogensdeel van Alexander Janoekovitsj, de zoon van de vertrokken president van de Oekraïne.

Imagoschade

De onderzoekers van de Algemene Rekenkamer uitten hun zorgen met betrekking tot de kenniskloof op witwasgebied, want deze lacune is niet in lijn met de aanbevelingen van Financial Action Task Force (FATF). Deze leidende anti-witwas-organisatie, waar Nederland bij is aangesloten, heeft in 2012 nieuwe aanbevelingen gedaan waaronder de richtlijn dat de bestrijding van witwassen gebaseerd moet zijn op een risicoanalyse. De onderzoekers schrijven dat Nederland op deze manier niet kan voldoen aan de verplichting om inzicht te geven in de effectiviteit van witwasbestrijding. ‘Dit kan schadelijk zijn voor het imago van de integriteit van de financiële markten in Nederland.’ De onderzoekers doen dan ook de aanbeveling dat er een gedegen risicoanalyse wordt uitgevoerd met de onderstaande kernvragen:

• Welke sectoren kwetsbaar/aantrekkelijk zijn voor witwassen.
• Welke witwasconstructies gebruikt worden bij welke sectoren en hoe vaak.
• Wat de financiële omvang van witwassen per sector is uitgesplitst naar witwasconstructie en hoe dat zich verhoudt tot de totale grootte van de sector.
• Wat de negatieve gevolgen van witwassen voor Nederland zijn (risico’s) per sector.

ICT-probleem

Het nieuwe Rekenkamer-rapport geeft aan dat de informatie-uitwisseling tussen de opsporingsinstanties en de Financial Intelligence Unit Nederland (FIU) niet goed verloopt. Instanties zoals geldwisselkantoren, trustkantoren, banken, casino’s en notarissen moeten ongebruikelijke transacties melden bij de FIU. Daarna doet deze instantie zelf onderzoek en speelt alle daadwerkelijk verdachte transacties door aan opsporingsinstanties zoals de FIOD. In 2012 werden 23.834 transacties (omvang: 680 miljoen euro) door de FIU als verdacht bestempeld en doorgespeeld. Maar wat er vervolgens met de melding gebeurd, is onbekend want er vindt geen terugkoppeling meer plaats. De oorzaak daarvan is ICT-gerelateerd. ‘In mei 2011 is de fiu-Nederland overgegaan op een ander systeem om de verdachte transacties ter beschikking te stellen aan de opsporingspartners (Blueview). Met dit systeem kan de fiu-Nederland niet langer zien in hoeverre informatie over verdachte transacties door de politie wordt gebruikt in processen-verbaal - met het vorige systeem (ivt) kon dat wel,’ aldus de onderzoekers.

Lakse houding

De onderzoekers uiten kritiek op dit soort gebrekkige informatie-uitwisseling en het niet-bijhouden van de onderlinge resultaten. De kritiek van de Rekenkamer is onder meer geadresseerd aan Ivo Opstelten, de huidige minister van Veiligheid en Justitie. ‘Zelfs zonder concrete en meetbare beleidsdoelstellingen, hadden de verantwoordelijk ministers kwalitatieve en kwantitatieve gegevens die de partijen in de handhavingsketen opslaan over hun activiteiten bij de witwasbestrijding kunnen verzamelen en die gegevens met elkaar in verband kunnen brengen.’ Volgens de onderzoekers is er daardoor op de ministeries geen inzage in ‘het aantal, aard en financiële omvang van zaken dat bij de verschillende organisaties in de handhavingsketen instroomt, behandeld wordt, doorstroomt en uitstroomt.’ Met enig venijn in de pen schrijven de onderzoekers nu: ‘Net als in 2008 hebben we daarom weer zelf gegevens over de resultaten van de witwasbestrijding verzameld en geanalyseerd.’ Deze resultaten zijn niet heel rooskleurig. Ondanks de geschatte ruwe omvang van het probleem – op jaarbasis 16,2 miljard euro in Nederland – velde de rechterlijke macht in 2012 slechts 345 keer een vonnis over een witwasfeit. Dat leidde vervolgens tot 296 veroordelingen, de gemiddelde strafmaat hierbij is niet bekend.   Bron: Rekenkamer-rapport ‘Bestrijden witwassen: stand van zaken 2013’