De onzichtbare strijd om de zorgmiljarden

Het verbod op winstuitkering voor zorgverzekeraars is allerminst een sexy onderwerp. Het wordt dan ook nauwelijks besproken in de landelijke media. Toch is dit wetsvoorstel, dat met uitzondering van de VVD door iedere partij in de Tweede Kamer gesteund werd, veruit de meest ingrijpende wijziging die de politiek de afgelopen jaren in de zorg heeft voorgesteld.

Zorgverzekeraars zouden een stuk meer gaan lijken op nutsbedrijven

Het voorstel zou de zorgverzekeraars verbieden om dividend uit te keren met winst die gemaakt is op de basisverzekering. Ook zou het verboden worden om winst uit te keren aan leden van coöperaties en werknemers. Zorgverzekeraars mogen volgens het wetsvoorstel hun winsten alleen aanwenden om de kwaliteit van zorg te verbeteren of de premies te verlagen, en zouden daarmee een stuk minder gaan lijken op private ondernemingen — en een stuk meer op nutsbedrijven.

Ondanks het gemak waarmee de wet de Tweede Kamer passeerde, is het zeker nog niet gegarandeerd dat het zorgverzekeraars ook definitief verboden wordt om winst uit te keren. Niet iedereen is namelijk fan van het voorstel; tegenstanders werken achter de politieke schermen na het aannemen van het wetsvoorstel nóg harder om de Eerste Kamer van hun gelijk te overtuigen. Zij zinspelen vooral op de technische en juridische complicaties die een verbod op winstuitkering voor de verzekeraars met zich mee zou kunnen brengen.

Kabinetsformatie

Maar eerst is het formatietijd. De VVD heeft als grootste partij de regie in handen en niemand minder dan zorgminister Edith Schippers — net als haar partijgenoten fel gekant tegen het verbod — is benoemd tot formateur. Dat het verbod op winstuitkering onderwerp van gesprek is tussen de vier partijen, lijkt een gegeven. Maar het zal niet eenvoudig worden, want de betrokkenen ziiten allerminst op één lijn.

Het Financieele Dagblad meldde bijvoorbeeld recent dat D66 intern verdeeld zou zijn over het onderwerp. De partij had voor het verbod gestemd en in haar verkiezingsprogramma opgenomen tegen winstuitkering door zorgverzekeraars te zijn. Een insider vertrouwde het FD echter toe dat de partijtop tegen de wet was; D66 zou alleen om electorale redenen voor hebben gestemd. CDA behoorde daarnaast tot de initiatiefnemers van het wetsvoorstel en GroenLinks steunde het, waardoor de potentiële coalitiepartners op dit belangrijke dossier in twee kampen verdeeld zijn. Mocht het tot een formatie van de huidige vier gesprekspartners komen, dan kan het zijn dat de VVD daarmee een coalitie heeft gesmeed die het wetsvoorstel in de Eerste Kamer kan doen sneuvelen.

Buiten de bubbel van de kabinetsformatie gaat het parlementaire leven gewoon door en is de Senaat bezig met de behandeling van het verbod op winstuitkering. Volgens verschillende anonieme bronnen en blijkens openbare kamerstukken wordt de druk tegen het wetsvoorstel achter de schermen flink opgevoerd: zo was werkgeverslobby VNO-NCW een van de eerste partijen die zich na het passeren van het wetsvoorstel schriftelijk bij de parlementariërs meldde om bezwaar te maken. Ook het Verbond van Verzekeraars en de Patiëntenfederatie Nederland wisten de senatoren te vinden.

Voormalig vicepremier André Rouvoet, nu voorzitter van belangenvereniging Zorgverzekeraars Nederland, toerde met een delegatie langs Eerste Kamerfracties om de zorgen van de verzekeraars over het wetsvoorstel te uiten. Blijkbaar was zorgverzekeraar Achmea er niet gerust op dat Rouvoet de boodschap namens hen zou overbrengen, want de verzekeraar maakte ook zelf een rondje langs de Eerste Kamer. CEO Willem van Duin en vice-voorzitter van de Raad van Bestuur Roelof Konterman lopen volgens verschillende bronnen persoonlijk de deur plat bij verschillende partijen om het punt van Achmea te maken.

Rabobank moest het aandeel Achmea al 700 miljoen euro afwaarderen

Dat het wetsvoorstel bij Achmea paniek veroorzaakte, meldde Follow the Money al eerder dit jaar. Achmea is naast schadeverzekeraar ook de grootste zorgverzekeraar van Nederland, met labels als Zilveren Kruis en FBTO. De paniek wordt mede veroorzaakt door aandeelhouder Rabobank. Die moest eerder dit jaar 700 miljoen afwaarderen op haar aandeel Achmea wegens tegenvallende resultaten in de verzekeringsmarkt. De zorgtak van Achmea is steeds belangrijker voor het bedrijf geworden. Een verbod op winstuitkering voor de bank een verbod op rendement betekent. Zo'n verbod zou dus betekenen dat Achmea voor Rabobank nog minder waard is.

Vrije markt

Reden genoeg dus om alles in het werk te stellen om een verbod op winstuitkering te voorkomen. De verzekeraar ging bij de Eerste Kamerfracties langs met de boodschap dat het wetsvoorstel het bedrijf in de toekomst in solvabiliteitsproblemen zou brengen, zo blijkt uit het verslag van de behandeling in de Eerste Kamer.Een van de deuren waar Achmea’s Roelof Konterman aanklopte, was die van Jan Anthonie Bruijn, de voorzitter van de Eerste Kamerfractie van de VVD. ‘Ik heb een gesprek met hem gehad. Net als met vele andere partijen overigens, dat hoort erbij.’ Het zal Konterman overigens niet veel moeite hebben gekost om VVD’er Bruijn van zijn visie te overtuigen, gezien het wetsvoorstel zelf al tegen de ideologische haren van de VVD instrijkt. ‘Dit is een redelijk forse ingreep in een vrije markt natuurlijk’, zegt Bruijn, ‘Je gaat een commercieel bedrijf verbieden om winst uit te keren, dat heeft tot gevolg dat het onmogelijk wordt om nieuwe investeerders aan te trekken als er een behoefte is aan kapitaal.’

Bruijn ziet er een fundamentele keuze in: ‘Als je kiest voor een zorgstelsel waarin ook een stuk marktwerking plaatsheeft, dan moet je die marktwerking zich ook wel laten voltrekken. Of je moet, zoals de SP wil, kiezen voor een stelsel waar helemaal geen marktwerking in zit.’

Zonder aantrekkelijk rendement is het moeilijk om kapitaalverstrekkers aan te trekken

Maar is dit wetsvoorstel dan niet een uitkomst van het kennelijk grote draagvlak in de politiek en maatschappij om marktwerking in de zorg aan banden te leggen, vragen we Bruijn. Blijkbaar willen wij als maatschappij niet dat zorgverzekeraars winst uit kunnen keren. De VVD-senator gaat daar niet in mee: ’Dat maatschappelijke draagvlak, daar ben ik niet van overtuigd. Het ligt er ook aan hoe je het uitlegt. Als je zegt dat rijke investeerders de winst uitgekeerd krijgen van de zorgpremie, dan is iedereen daar natuurlijk tegen. Maar als je uitlegt dat zorgverzekeraars alleen maar kapitaalverstrekkers kunnen aantrekken als zij hen ook een aantrekkelijk rendement bieden, en dat de zorgpremie zonder dat kapitaal omhoog gaat in dit stelsel, is het al een heel ander verhaal.’

De Eerste Kamer heeft de Nederlandse Zorgautoriteit en DNB om advies gevraagd en verwacht binnen anderhalve maand een antwoord. Aan de Zorgautoriteit is gevraagd om te kijken naar de uitvoerbaarheid van de wet. DNB moet schetsen wat de gevolgen zijn voor de solvabiliteit, zowel nu als in de toekomst: ‘rekening houdend met het rationele gedrag van zorgverzekeraars.’