De parallel tussen het omstreden KPMG-kantoor en het CBS-kantoor in Heerlen

Dat Jurgen van Breukelen als bestuursvoorzitter van KPMG Nederland maandag is opgestapt, zullen we maar aanmerken als een bewijs van ‘verder gevorderd inzicht.’ Blijkbaar was er toch een helder, professioneel en feitelijk juist artikel in De Telegraaf van afgelopen zaterdag voor nodig om hem tot die stap te brengen. En wat zei Van Breukelen maandag op een persconferentie? ‘Ik heb steeds gezegd dat KPMG grote veranderingen moet doorvoeren. Daar hebben we een goede start mee gemaakt, maar we hebben nog een lange weg te gaan. Echter, zolang de aandacht binnen en buiten ons bedrijf niet naar de vorderingen in ons verandertraject gaat, maar blijft steken rondom mijn persoon, kan KPMG zich niet volledig richten op zijn klanten, dienstverlening en de ommekeer die we als bedrijf aan het maken zijn.’ Een verklaring die een weinig overtuigend beeld geeft van de zelfreflectie van Van Breukelen op KPMG en zijn functioneren als bestuursvoorzitter.

Zwangere vrouw met sigaret

Het interview dat Van Breukelen vervolgens dinsdagochtend aan Het Financieele Dagblad gaf, is echter nog beschamender. Niet zijn falend bestuur en onprofessioneel (vastgoed)gedrag hebben hem ertoe gebracht zich terug te trekken, maar de ophef rondom zijn persoon die ten koste zou gaan van het ‘verandertraject’ dat KPMG doorloopt na een aantal fraudeaffaires. Het ‘interview’ – het was eigenlijk een aantal vragen met antwoorden – werd gekenmerkt door clichés als ‘met de kennis van nu’, ik ben niet iemand die opgeeft’ en ‘ik gun het mezelf om hier als een sterker mens uit te komen’. Dieptepunt was de opmerking van Van Breukelen over de omstreden vastgoedactiviteiten van hem en een aantal KPMG-partners in Blaricum: ‘Met de kennis van nu kun je zeggen dat we het destijds niet hadden moeten doen. Maar dat is niet zozeer een kwestie van moraliteit, maar meer van voortschrijdend inzicht. Nog niet zo lang geleden was het heel normaal dat zwangere vrouwen rookten en dronken. Nu is dat volstrekt ongepast. Het paste toen binnen de regels. Er waren ook geen regels. Maar daar gaat het niet meer om. We zouden het nu niet meer doen.’ Ik ben wat ouder dan deze KPMG-partner en ben vader van drie prachtige kinderen. De oudste werd 42 jaar geleden geboren en mijn toenmalige vrouw en ik wisten ook toen al heel goed dat zwangere vrouwen beter niet kunnen roken en drinken. Wat een ‘flauwekul inzicht’ is dit. Door mensen met zo’n beperkte levenservaring en – wijsheid moeten multinationals blijkbaar hun boeken laten controleren en om strategisch advies vragen?

Hoofdkantoor in de verhuur

Dinsdagochtend werd ik – onofficieel – ook op de hoogte gesteld van het gegeven dat KPMG 10.000 m2 in het nieuwe en zeer omstreden kantoorgebouw in Amstelveen in de verhuur heeft gezet via de internationale vastgoedadviseur Jones Lang LaSalle. Omdat ik andere bezigheden had, kon ik dit niet verifiëren. Gistermiddag meldde de betrouwbare vastgoedpublicatie PropertyNL (en vervolgen ook RTL Z) iets soortgelijks: ‘KPMG staat onder toenemende druk een deel van het omstreden hoofdkantoor aan de Laan van Langerhuize in Amstelveen te onderverhuren om de kosten van de organisatie terug te brengen. In de markt is vernomen dat het 56.000 m² grote kantoor inmiddels aan de ruime kant is voor KPMG. Het bedrijf voorziet dat het aantal werknemers in Nederland de komende jaren verder omlaag zal gaan.’ Ik zie het bericht van PropertyNL als een bevestiging en de informatie die tot mij kwam, is zelfs wat concreter.

KPMG's overlooplocatie

Dat betekent dat nog geen vier jaar na de officiële opening van dit gebouw van ruim 60.000 m2 aan kantoorruimte, een zesde overbodig is geworden. Ik ben nog even terug gegaan in de archieven van Vastgoedmarkt. Op 22 februari 2005 presenteerde de toenmalige baas van KPMG – de inmiddels ook al omstreden en mogelijk van fraude verdachte Jaap van Everdingen – de plannen voor dit nieuwe hoofdkantoor. Een citaat: ‘Het wordt steeds belangrijker dat onze hoog gespecialiseerde medewerkers in grote, vaak wisselende groepen samenwerken. (-) Om tegelijkertijd flexibel te kunnen werken is een kwalitatief hoogstaand gebouw nodig waarin alle voorkomende kantoorconcepten zijn ondergebracht.’ Bij deze presentatie werd ook gesteld dat KPMG het nieuwe kantoor in eigen beheer zou ontwikkelen. ‘Kantoor Bovenlanden (het kantoor waarin KPMG op dat moment was gehuisvest, ook in Amstelveen) met een oppervlak van 50.000 m2 vloeroppervlak, blijft in gebruik van KPMG als ‘overlooplocatie’, zo verzekerde Van Everdingen.

De door Jaap Van Everdingen genoemde ‘overloopfunctie’ was een doekje voor het bloeden

In 2005 was er al – met name in vastgoedkringen – flink wat kritiek op dit voornemen van KPMG om een nieuw kantoor van 62.000 m2 neer te zetten, omdat er eigenlijk geen noodzaak voor bestond. Het was ook toen al duidelijk dat het kantoor Bovenlanden na het vertrek van KPMG nooit meer verhuurd zou worden. Dat laatste is uitgekomen, want kantoor Bovenlanden staat vier jaar leeg. De in 2005 door Van Everdingen genoemde ‘overloopfunctie’ voor het gebouw is nooit meer ter sprake gekomen. Dat was een doekje voor het bloeden, om de eerder door de KPMG-partners onder druk gezette gemeente Amstelveen (‘Als we geen toestemming krijgen voor de nieuwbouw, wijken we uit naar een buurgemeente’) over de streep te trekken om het bestemmingsplan voor de nieuwbouw aan te passen en door te drukken.

Beschadigd gebouw

Nu, na vier jaar, blijkt, dat de nieuwbouw aan de Laan van Langerhuize dus veel te groot is. Ik vraag me wel af of er veel eindgebruikers bereid zijn in dit ‘kantoorgebouw van schaamte en schande’ meters onder te huren. De 10.000 m2 hooggekwalificeerde kantoorruimte, die blijkbaar op de markt komen, zijn voor een locatie als waarover we hier praten, extreem veel. Te meer omdat het gebouw én hoofdhuurder KPMG zwaar beschadigd zijn door alle affaires.

'als de overbodige meters niet worden onderverhuurd dan betaalt KPMG voor minimaal zes jaar zeker anderhalf miljoen euro voor niets'

Voor KPMG – de huidige partners – betekent dit trouwens een forse streep door de winstrekening. 10.000 m2 leegstaande ruimte, waarvoor wel huur moet worden betaald aan de Duitse eigenaar, komt al gauw neer op zo’n anderhalf miljoen euro per jaar. Volgens het contract met de eigenaar van het gebouw, de toch al geplaagde Duitse fondsaanbieder IVG, is bij de verkoop van het pand afgesproken, dat de 62.000 m2 kantoormeters in principe voor 15 jaar zouden worden gehuurd. Maar voor 20.0000 m2 kan KPMG er na tien jaar af. Dus dat betekent dat er door KPMG voor minimaal zes jaar zeker anderhalf miljoen euro voor niets wordt betaald, als de overbodige meters niet worden ondergehuurd. Dat zullen de huidige partners leuk vinden, zeker zij die niet hebben geprofiteerd van de extra bonus van rond de 300.000 euro per partner die in 2010 werd uitgekeerd bij de verkoop van het ‘zelf ontwikkelde’ kantoor.

Het potje van de Rijksgebouwendienst

Nu geldt dit toch hoogst onprofessionele en eigenlijk kwalijke huisvestingsbeleid niet alleen voor een bedrijf als KPMG. De Rijksgebouwendienst (tegenwoordig het Rijksvastgoed en Ontwikkelingsbureau, het RVOB) maakt er ook regelmatig een potje van. U kent misschien de verhalen over de twee CBS-kantoren in Rijswijk en Heerlen die de afgelopen tien jaar werden vervangen door spiksplinternieuwe gebouwen. We weten inmiddels dat deze oude CBS-kantoren voor een appel en een ei zijn afgestoten en dat er dus ten koste van u en mij flink is afgeboekt. Begin dit jaar ging het voormalige CBS-kantoor in Voorburg (60.000 m2) voor 6,4 miljoen euro van de balans na zes jaar te hebben leeggestaan (het CBS betrok al in 2008 een nieuw kantoor in Leidschenveen van 30.000 m2) en in 2011 werd het oude CBS-kantoor in Heerlen (48.000 m2) voor nog geen half miljoen euro (!) aan de gemeente Heerlen verkocht die het weer voor eenzelfde bedrag doorverkocht (wel met een hypothecaire overheidslening voor hetzelfde bedrag!) aan de Walas Groep voor ‘innovatieve bedrijfsactiviteiten, zoals urban farming’. Inmiddels had CBS wel een ernaast ontwikkeld nieuw kantoor betrokken (in september 2008 door koningin Beatrix officieel geopend) met 22.000 m2, een gebouw dat vervolgens snel werd verkocht aan een Brabantse particuliere belegger met een gegarandeerd huurcontract van 15 jaar. Dat is nog eens een aantrekkelijke casflow! Al met al heeft de RVOB op beide oude kantoren een kleine honderd miljoen euro aan WOZ-waarde afgeschreven (‘door het putje gespoeld’) zonder dat er maar een politieke haan naar heeft gekraaid.

De CBS-kantoorcarroussel

Maar nu komt het. Ook het nieuwe CBS-kantoor in Heerlen, nog slechts zes jaar oud, is al weer te groot. CBS/RVOB biedt nu via DTZ Zadelhoff een hele vleugel (2735 m2) aan. Duurbetaalde huurmeters die – als ze niet worden onderverhuurd – nog minimaal 9 jaar door u en mij aan een particuliere belegger moeten worden betaald. Terwijl de RVOB ook nog eens op de toch al moeilijke kantorenmarkt van Heerlen en omgeving met hooggekwalificeerde kantoormeters met commerciële eigenaren gaat concurreren. Toch zet de gemeente Heerlen nog eens 14.000 m2 nieuwe kantoormeters in de markt (waarvan de gemeente er weer 6000 m2 in eigendom neemt en die deels weer aan het UWV doorverhuurt!) en wil zij ook nog eens 7.000 nieuw kantoormeters toestaan boven het beoogde winkelcentrum De Plu op nog geen kilometer afstand in het hart van de stad. En in het ‘oude’ CBS-kantoor is de Walas Groep lekker bezig tegen zwaar concurrerende huurprijzen de commercieel vastgoed-eigenaren te beconcurreren door – ja daar hebben we de ROVB weer – goedkope kantoormeters te verhuren aan nota bene de Belastingdienst. Met andere woorden: de overheid betaalt in huur een particuliere conceptontwikkelaar die met geld, geleend van de gemeente Heerlen, profijtelijk een ‘verouderd’ kantoor exploiteert, dat weer nagenoeg voor niets door de ROVB is afgestoten. Begrijpt u het nog? Bij KPMG is de bestuursvoorzitter gevallen over zijn falend beleid (zelf ziet hij dat natuurlijk niet zo) en lijkt de voormalige bestuursvoorzitter Van Everdingen een goede kans te maken om voor de rechtbank te moeten verschijnen wegens valsheid in geschrifte bij de gang van zaken rond de bouw en ontwikkeling van een nieuw hoofdkantoor in Amstelveen. Maar ik heb nog geen enkele ambtenaar, burgemeester, wethouder of minister zien sneuvelen op jarenlang wanbeleid bij de ROVB/Rijksgebouwendienst en lokale overheden. ‘Gelijke monniken, gelijke kappen’ gaat zelden op! Maar waarschijnlijk gaat het hier ook niet om ‘gelijke monniken, gelijke kappen’. Wat ben ik eigenlijk toch naïef.