Rabobank; KPMG; John Deuss; het Openbaar Ministerie heeft de afgelopen jaren gretig geschikt. Het gaat daarbij om steeds hogere bedragen, zo bleek onlangs uit een onderzoek van RTL Nieuws. Goed voor de staatskas, minder goed voor het rechtsgevoel, want de betrokken accountants en bankmedewerkers lijken de strafrechtelijke dans te ontspringen. Accountantskantoor KPMG schikte vorig jaar voor 7 miljoen euro vanwege het boekhoudkundig wegwerken van smeergeldbetalingen bij Ballast Nedam. Het bouwbedrijf schikte zelf een jaar eerder voor 17,5 miljoen. Een andere opvallende schikking betrof Rabobank dat met internationale toezichthouders een schikking overeenkwam van in totaal 774 miljoen euro. Dit vanwege hun aandeel in de manipulatie van de Libor-rente. Het Nederlandse Openbaar Ministerie incasseerde daarvan 70 miljoen. Een belangrijke bijdrage aan de staatskas deed ook de Nederlandse olietycoon annex offshore-bankier John Deuss. Hij schikte in 2013 zijn witwas-en ontnemingszaak. In ruil voor 34,5 miljoen werden alle verdere procedures tegen hem en zijn zus Tineke gestaakt.

Vincent Leenders was destijds een van de officieren van justitie in de strafzaak tegen Deuss. Inmiddels is hij landelijk coördinerend officier van justitie Fraude (Functioneel Parket) en moet in die hoedanigheid bepalen welke zaken voor vervolging in aanmerking komen. In een interview met Follow The Money geeft Leenders inzage in de beweegredenen van het Functioneel Parket om te schikken.

De één na grootste schikking in 2013 vond plaats in de 5 jaar durende zaak tegen oliemiljonair John Deuss. Waarom duurde dat proces eigenlijk zo lang?

‘Het was een heel complexe zaak waar we diep moesten graven. Het ging om veel feiten, de man had diepe zakken en was het absoluut niet met ons eens.’

En dan wordt er geschikt met Deuss?

‘Nee, dat is een stap te snel. We hebben de verdachte naar de rechter gebracht en we hebben een behoorlijk punt gemaakt op de zitting [Deuss werd in deel I van de zaak veroordeeld tot een boete van 327 duizend euro, de geëiste celstraf bleef hem bespaard, DM]. De witwaszaak was vervolgens nog een behoorlijk lang proces: er moesten nog tientallen getuigen worden verhoord en er lag nog een ontnemingszaak in het verschiet. Wat is dan de beste afdoening? Tóch alles tot het gaatje afprocederen en de verdachte 94 jaar laten worden voor de rechter. Óf: ons punt is gemaakt, het beeld is helder en hij is bereid om behoorlijk te betalen. Een schikking vonden we de beste afdoening. We hebben duidelijk gemaakt wat er aan de hand was, een straf gegeven en het is in de openbaarheid.’

Maar geen volledige openbaarheid door middel van een publicatie op rechtspraak.nl.

‘In deze strafzaak was die openbaarheid op een zitting voor een groot deel al gegeven. Bij Rabo vonden we het een schande en dat hebben we tot uitdrukking gebracht in het persbericht en de transactie van 70 miljoen, een voor Nederlandse begrippen ongekend hoog bedrag. Bij hoge transacties wordt een persbericht uitgegeven waarin we uitleggen wat er aan de hand is. Dat is de compensatie van de openbaarheid die we anders op een zitting zouden hebben gegeven. Tegen Ballast hebben we gezegd; hoe weten we nu met enige mate van zekerheid dat het in de toekomst beter gaat bij jullie? Van hun kant is daar een pakket compliance-maatregelen uitgekomen om te implementeren. Dat biedt waarborgen voor de toekomst, en dat is ook een strafdoel. Zoiets zouden we voor een rechter nooit voor elkaar kunnen krijgen. We vinden het belangrijk om het probleem van corruptie binnen een bedrijf aan de kaak te stellen. Met een transactie kunnen we dat bereiken.’

Bij de schikking van KPMG lijkt het dat er een soort package deal is uitgekomen: het bedrijf schikt en koopt ook vervolging af voor betrokken medewerkers. Hoe kijkt het OM daarop terug?

‘De zaak om tot een transactie met een bedrijf te komen, staat los van de transacties andere verdachten, zoals personen. We “onderhandelen” per zaak. Het is niet zo dat het één pakket is, dat wil ik uit de wereld nemen. Het bedrijf KPMG is met een transactie afgedaan en we kijken nog naar de rol van de betrokken accountants. We nemen de vervolgbeslissing in de zaken van de verschillende betrokken partijen afzonderlijk. Per zaak kijken we naar de meest effectieve afdoening. Wij gaan niet met KPMG onderhandelen over partners en oud-partners.’

Het NRC Handelsblad schreef in januari dat minister Opstelten schikkingen met drie KPMG-partners heeft tegengehouden, klopt dat?

‘Ik kan niks zeggen over de betrokkenheid van een minister bij een hoge transactie. Het was voor ons heel belangrijk dat KPMG aangaf dat ze intern nog eens door alle dossiers gingen. We hebben nog geen beslissing genomen over de partners die erbij betrokken zijn geweest. Dat ligt wel een stuk moeilijker, want - zoals ook in andere zaken - komen dan vragen op: kunnen deze accountants gelijkgesteld worden aan de Raad van Bestuur? Zijn het graaiers? Als ze er geen cent extra aan hebben verdiend, en als ze alleen van afstand ernaar hebben gekeken, dan valt het anders uit dan wanneer ze er wél extra aan verdiend zouden hebben en dat ze toen al in de top van de organisatie zaten. Dat zijn factoren waar we rekening mee houden bij de beslissing of iemand voor vervolging in aanmerking komen. Dat onderzoek is nog niet afgerond.’

Welke afwegingen zijn er gemaakt bij de schikking met Rabobank in de Libor-affaire?

‘Bij Libor was de vraag: moet er niet een strafbaarstelling komen voor manipulatie? Dat is een politieke keuze. Wij gaan niet zelf zeggen dat dat strafbaar moet zijn. Bij bijvoorbeeld acquisitiefraude [het versturen van spookfacturen aan bedrijven, DM] was dat ook niet het geval, maar daar is nu een initiatiefwetsvoorstel voor om dat strafbaar te maken. Wat bij de Libor-schikking verder meespeelde, was dat de bank zelf al maatregelen had genomen. Van de betrokken medewerkers, die qua verdiensten er niets beter van zijn geworden, hebben wij geoordeeld dat ze geen dusdanige rol hadden dat het opportuun is om een strafrechtelijk onderzoek te rechtvaardigen. De beslissing of we mensen gaan vervolgen die inmiddels buiten de bank werken is nog niet genomen.’

En de eindverantwoordelijken, de Raad van Bestuur?

‘Bij de hoogste leiding hadden we geen redelijk vermoeden van schuld. Dus geen strafrecht. Mocht zou zijn gebleken dat de hoogste laag van een bedrijf toch medewerking heeft verleend aan een strafbaar feit dan heb je het over een ander type verdachten, zeker als ze ook nog zittende bestuurders zijn. Ik zeg niet dát het zo zou uitvallen, ik zeg wel dat er dan een terecht punt is om mee te nemen in de afweging over wel of niet vervolgen.’

Is in de transactie met de Rabobank direct meegenomen dat het OM dan ook afziet van vervolging van medewerkers?

‘Nee, wij hebben eerst naar de mensen van het bedrijf gekeken of het daar opportuun was om te vervolgen. Is er een redelijk vermoeden van een strafbaar feit? Wat zijn de omstandigheden zoals gegraai? En wie zijn de betrokkenen, zitten ze hoog in de organisatie? Wat vindt het bedrijf er zelf van? Wat vinden toezichthouders ervan? We hebben toen al besloten: dat gaan we niet doen de mensen die nog bij het bedrijf werken. Vervolgens is er een transactie gedaan met de bank. Het is niet in een keer afgetikt om niet te gaan vervolgen. Bij de bank en de mensen van de bank is het nu klaar, maar we kijken nog wel naar de rol van mensen buiten de bank. En als er alsnog meer “vuile was” op straat komt dan is vervolging niet uitgesloten. Dat weet Rabobank ook gewoon. ’

Wat is de onderhandelingsruimte bij schikkingen?

‘We hebben gesprekken met betrokkenen. In de gesprekken bieden we dan de mogelijkheid tot wederhoor. Dat is net zoals op zitting. Wij doen daarna een eenzijdig transactie-aanbod en dat mondt wel of niet uit in een tweezijdige transactieovereenkomst. Dat is het proces. En dat je voorafgaande daaraan besprekingen hebt met de andere partij, is om het onderzoek te vervolmaken. Wij zeggen uiteindelijk: dit is het pakket wat ons voor ogen staat, daarvoor zijn we bereid om niet tot vervolging bij een rechter over te gaan. Dan zegt het bedrijf ja of nee.’

Hoe vaak gebeurt het dat een bedrijf “nee” zegt?

‘Dat gebeurt natuurlijk wel, maar daar houden we geen statistieken van bij. Het gebeurt ook dat een bedrijf wil schikken maar wij besluiten dat we gaan dagvaarden. Per zaak kijken we naar de meest effectieve afdoening.’

In hoeverre is het voor een bedrijf mogelijk om hun medewerkers voor strafvervolging te beschermen?

‘Wij mogen niet met een bedrijf praten over iemand anders. Als mensen zelf verdachten zijn dan hebben wij met hen zelf te dealen. Daar mag de andere partij een andere mening over hebben: “wij zijn samen door rood gereden en wat wilt u daar als OM mee?” Dat kunnen ze wel willen, wij luisteren naar hun mening, maar bepalen uiteindelijk zelf wat het voor wie betekent.’

Wie worden er allemaal betrokken bij schikkingen?

‘Hoge transacties moeten “in de lijn” afgestemd worden. Dat betreft grosso modo boetes boven 50 duizend euro of een combinatie van boete met ontneming van boven de 500.000 euro. Daarnaast zijn er nog bijzondere transacties: stel een bekende Nederlander krijgt een boete van 10 duizend euro dan moet dat ook in de lijn komen. Wij melden het aan het college (de top van het OM, het college van procureurs-generaal, DM) en dat moet beslissen hoe het verder moet gaan. De minister is hoofd van het departement, hij is verantwoordelijk voor de organisatie.’

Een schikking doet vaak af aan het rechtsgevoel van mensen. Multinationals en hun medewerkers kunnen vervolging afkopen: klassenjustitie. Hoe wordt dat bij het OM ervaren?

‘Het roept vaak emotie op in de sfeer dat mensen zich afkopen. Nogmaals, wij zoeken naar de beste afdoening. Wij doen geen transacties, omdat we geen zin meer hebben in de zaak. Dat moet eruit. En een transactie is ook een vervolgingsbeslissing op een bewijsbare zaak. We mogen geen transactie aanbieden als we er niet van overtuigd zijn dat hij door de rechter wordt veroordeeld. Je krijgt een dossier voor de neus, pietje puk heeft dit gedaan. Op het moment denken “dat heeft hij niet gedaan”, maar het is wel een ingewikkelde zaak. Dan mogen wij geen transactie aanbieden. Als wij overtuigd zijn dat pietje puk het heeft gedaan dan gaan we kijken wat de beste afdoening is. Let wel, schikken is ook een vorm van straf.’

Het voordeel van een schikking is voor een bedrijf toch vooral dat de details niet op rechtspraak.nl worden gedeeld?

‘Als een bedrijf ook wel inziet dat het “een moeilijk dossier” wordt, dat is ongeveer het maximale wat ze over hun lippen krijgen, dan zijn er voor hen voordelen in de zin van het voorkomen van een mogelijk jaren durende rechtsgang. Ook zijn er onmiskenbaar voordelen aan verbonden van een persbericht ten opzichte van een lap tekst op rechtspraak.nl. Maar er is ook openheid, bij hoge transacties wordt er een persbericht uitgegeven waarin we uitleggen wat er aan de hand is. Dat is de compensatie van de openbaarheid die anders op een zitting zou hebben. Bij Rabo is ook het stuk van DNB gepubliceerd en Amerikanen en Engelsen hebben lappen tekst gepubliceerd.’ 4

Hoe wordt de hoogte van een schikking bepaald? KPMG betaalde 7 miljoen, Ballast Nedam 17,5 miljoen en de valse factuur van Harry Mens van 650 duizend euro leidde tot een transactie van 100 duizend euro. Zit daar een soort factor achter?

‘It’s art, not science. Wij hebben geen tabelletjes, maar kijken wel: stél dat het op zitting zou komen, op welk bedrag zouden we dan uitkomen? Wat verder meespeelt, is de hoogte van de ontneming, de maatregelen die het bedrijf zelf al heeft genomen en of ze snappen dát er iets fout gegaan is. Dat hele pakket wordt meegewogen.’

De totstandkoming van schikkingen is voor buitenstaanders een black box. Waarom wordt daar niet meer informatie over gegeven zoals de Amerikaanse toezichthouder SEC wel doet via een uitgebreid schikkingsdocument?

‘Zij doen het inderdaad uitgebreider dan wij. We kijken of we de persberichten kunnen uitbreiden. Wij maken nu gebruik van onze bevoegdheid in het wetboek van strafrecht dat het OM een transactie kán aanbieden. Wij kunnen in zo’n transactie een geldbedrag afspreken en een werkstraf tot 120 uur - dat is de grens. Mensen kunnen ook klagen over het niet-vervolgen door het OM via een artikel 12 procedure [advocaat Gerard Spong is bezig met het aanvechten van de Libor-schikking, DM]. Dat is een beperkte mogelijkheid om achteraf een transactie te toetsen. Maar wat ik me ook kan voorstellen, is dat in Nederland gesproken gaat worden over de rechtelijke betrokkenheid bij grote ingewikkelde zaken. Kunnen we niet de kant op van een transactiemodaliteit zoals in het buitenland? In bijvoorbeeld Duitsland heeft een rechter de regie in de schikkingsbesprekingen. De rechter zorgt dan voor een onafhankelijk toetsing van de transactie.’