In november 2013 bracht ondernemer Lawrence Tomlinson een explosief rapport naar buiten over de afdeling Global Restructuring Group (GRG) van Royal Bank of Scotland, het equivalent van de afdeling Bijzonder Beheer bij Nederlandse banken. RBS, voor zo’n 80 procent in staatshanden, zou kleine en middelgrote ondernemers expres bij bijzonder beheer onderbrengen om meer geld uit ze te persen door allerlei extra rente- en andere kosten in rekening te brengen. Ook zouden ondernemingen uit het MKB het faillissement in gedrukt worden, zodat de vastgoedpoot van RBS hun vastgoed voor een prikkie kon opkopen, om dat vervolgens met winst door te verkopen. Het rapport had extra autoriteit doordat Tomlinson op het moment van schrijven 'entrepreneur in residence' was bij het ministerie van Economische Zaken. Tomlinson kwam direct zwaar onder vuur te liggen van RBS, maar minister van Economische Zaken Vince Cable ging toch achter rapport van zijn adviseur staan.

VK loopt voorop

Tomlinson zette daarmee het dossier Bijzonder Beheer op de agenda. Net zoals bij de problematiek over rentederivaten, liepen de Britten daarin voor op Nederland. In mei 2013 was minister van Financiën Jeroen Dijsselbloem nog terughoudend geweest over de misstanden bij Bijzonder Beheer, waar tienduizenden Nederlandse ondernemers zijn ondergebracht. Maar nadat het aantal klachten toenam, besloot toezichthouder AFM toch om een onderzoek te doen, dat in de eerste helft van volgend jaar naar buiten komt. De Britten lopen wel voor de troepen uit in het aan de kaak stellen van de praktijken van Bijzonder Beheer, maar zijn ze ook zo voortvarend in het leveren van oplossingen? Na het rapport van Tomlinson gaf toezichthouder FCA opdracht de zaak te onderzoeken, maar het rapport daarover is nog in de maak.

Ook heeft RBS, ondanks fel verzet tegen Tomlinson, haar werkwijze aangepast

Wel zijn er al twee uitgebreide rapporten in opdracht van RBS gepubliceerd die een inkijkje geven in de absolute omvang van het probleem: hoeveel extra geld harkt Bijzonder Beheer binnen voor de bank? Wat zijn de instructies voor medewerkers van Bijzonder Beheer? Hoeveel verdient de bank met het opgekochte vastgoed? Het zijn gegevens die in Nederland nog ontbreken. Ook heeft RBS, ondanks fel verzet tegen Tomlinson, haar werkwijze aangepast.

Meer klachten, minder kredieten

RBS had in haar beste jaren een marktaandeel van zo’n 40 procent in de financiering van het MKB. Door haar losbandig uitleenbeleid kwam de bank echter ook in de problemen. Het aantal probleemkredieten dat bij de ziekenboeg van Bijzonder Beheer moest worden ondergebracht steeg van 1735 in 2008 naar 5043 in 2013. Ook het aantal klachten van ondernemers over de overbelastte afdeling Bijzonder Beheer namen toe. Maar ook gezonde ondernemingen klaagden. RBS had nauwelijks geld om nieuwe kredieten te verstrekken en zag haar marktaandeel in de financiering van het MKB dalen tot 33 procent en bij het aantal nieuw verstrekte kredieten lag het marktaandeel met 26 procent nog lager. Een van de rapporten waartoe RBS opdracht gaf, constateerde dat geld uitlenen, waar veel banken hun bestaanrecht aan ontlenen, in 2012 geen prioriteit meer was voor RBS-bankiers. Tomlinson verzamelde de klachten van ondernemers over alle banken, maar zag daarbij verdacht vaak de naam van RBS komen bovendrijven. Veel van de klachten die Tomlinson in zijn rapport omschreef, leven ook bij Nederlandse ondernemers. RBS geeft geen duidelijkheid over de redenen waarom ook ondernemers die nog nooit een rentebetaling of een aflossing hebben gemist naar Bijzonder Beheer worden overgeplaatst.

Als een ondernemer eenmaal bij Bijzonder Beheer zit, is het lastig om er weer uit te komen, zeker als hij niet weet welke spelregels de bank precies hanteert

Als een ondernemer eenmaal bij Bijzonder Beheer zit, is het lastig om er weer uit te komen, zeker als hij niet weet welke spelregels de bank precies hanteert tijdens een verblijf bij Bijzonder Beheer. Even onduidelijk blijft waarom de bank opeens allerlei extra rente-opslagen in rekening brengt en waarom er extra kosten moeten worden gemaakt door externe adviseurs ook nog eens naar het bedrijf te laten kijken? Vragen waar ondernemers en en hun adviseurs maar moeilijk antwoord op krijgen. Zelfs sommige medewerkers van Bijzonder Beheer voelen zich niet altijd senang bij de werkwijze van hun afdeling, bleek eerder uit gesprekken die Follow the Money had met oud-medewerkers.

Over de rand geduwd

Veel ondernemers hebben het idee dat de bank hen onnodig het faillissement in heeft geduwd. Vooral wanneer de bank vervolgens het vastgoed opkoopt op veilingen, waar zelden de hoofdprijs wordt betaald, ligt dat verwijt op de loer. Nog voordat Tomlinson met zijn rapport naar buiten kwam, had RBS aan oud-toezichthouder Andrew Large gevraagd om een rapport te schrijven over de geslonken kredietverlening door RBS en mogelijke manieren om die weer op gang te krijgen. In dat rapport, dat enkele dagen na het Tomlinson-rapport uitkwam, constateert de oud-toezichthouder en voormalig centraal bankier niet alleen dat banken tegenwoordig veel minder winst maken op MKB-leningen dan voor de crisis, maar doet hij ook enkele uitspraken over de afdeling GRG van RBS.

De afdeling mag zelf bepalen wie zij bij Bijzonder Beheer wil plaatsen, zonder dat een onafhankelijke partij die beslissing controleert

Hij bekritiseert het feit dat GRG zelf mag bepalen wie zij bij Bijzonder Beheer wil plaatsen, zonder dat een onafhankelijke partij die beslissing controleert. Dat wringt volgens Large des te meer, daar GRG strikt genomen een afdeling is die op winst is gericht. 'Unlike larger corporates, SMEs [Small and Mediumsized Enterprises, red.] typically lack the funds or expertise required to challenge the banks in protecting their interests. RBS has not been sufficiently cognisant of the impact that its current approach is having on its SME customers and the reputational risk associated with this,' staat in het rapport. RBS ontkende de beschuldigingen van Tomlinson en liet advocatenkantoor Clifford Chance een eigen onderzoek doen. Dat een onderzoek in opdracht van RBS, door een advocatenkantoor dat vaak opdrachten uitvoert voor de ziekenboeg van RBS, tot een mild rapport leidde, verrast de critici niet. Clifford Chance kwam tot de conclusie dat ze geen bewijs hadden gevonden voor Tomlinsons belangrijkste punt van kritiek: dat ondernemers worden uitgeknepen en het faillissement in worden gewerkt.

Bijzonder Beheer moest verliezen van de bank goedmaken

De advocaten van Clifford Chance, die volgens het artikel RBS may have saved rogue bankers from fail with 'withewash'report' van de Britse editie van de Huffington Post 1,5 miljoen pond in rekening brachten voor het rapport, stuitten hier en daar wel op twijfelachtige punten, maar lijken ervoor te gekozen te hebben die in bedekte termen weer te geven. Daarnaast stopten ze belangrijke informatie in voetnoten. In zo'n voetnoot meldt het advocatenkantoor bijvoorbeeld dat Bijzonder Beheer tussen 2008 en 2013 in totaal voor 156 miljoen pond (199 miljoen euro) aan extra kosten in rekening bracht bij de ondernemingen, los van de rente-opslagen. Dat bedrag staat gelijk aan 0,4 tot 0,7 procent van de totale leningportefeuille bij Bijzonder Beheer van RBS. Daarnaast, vervolgt het rapport, krijgen medewerkers de instructie om bij de ondernemersextra extra kosten in rekening te brengen, die als 'absoluut minimum' [zie kader] gelden voor een vergoeding voor de het verhoogde risico waaraan de bank door de betreffende ondernemer wordt blootgesteld. Een maximum aan extra inkomsten wordt daarbij echter niet genoemd.

Clifford Chance rapport april 2014, pagina 34

Ook constateert Clifford Chance dat de mensen van Bijzonder Beheer tussen 2010 en 2012 onder meer werden beoordeeld op 'maximising sustainable fees as a component of minimising losses.' De afdeling moest kortom zo veel mogelijk haar eigen broek ophouden, ook als dat betekende dat ondernemingen bij Bijzonder Beheer de rekening betalen voor de verliezen die RBS op andere ondernemingen moet nemen. Sinds 2012 vraagt de bank aan medewerkers slechts om een ‘appropriate risk return’ aan ondernemers te berekenen. Ondanks die bewoordingen stelt het rapport vast dat de focus op extra inkomsten ‘gebalanceerd’ was. 

Bedrijf failliet, vastgoed voor de bank

De grootste reuring ontstond echter over het opkopen van de assets van ondernemers die na een periode bij Bijzonder Beheer failliet waren gegaan. Clifford Chance maakt op basis van cijfers die door RBS zelf zijn aangeleverd, gehakt van de beschuldiging van Tomlinson dat RBS via het eigen opkoopbedrijf West Register flinke winst zou maken door het vastgoed van failliete of bijna failliete ondernemers op te kopen. 166 stuks vastgoed zijn tussen 2008 en 2013 opgekocht door West Register, terwijl er jaarlijks zo’n 400 ondernemingen failliet gingen. West Register heeft ongeveer 400 miljoen pond betaald voor al dat vastgoed. Op dat vastgoed rustte echter voor zo’n 800 miljoen euro aan leningen van RBS, die dus voor ongeveer de helft moesten worden afgeschreven. Pas als West Register de panden voor ruim het dubbele zou verkopen, maakt RBS winst op het doorverkopen, memoreert Clifford Chance. Het advocatenkantoor kwam slechts één casus tegen waarbij de bank een pand voor een hoger bedrag doorverkocht dan ze ervoor hadden betaald, waarbij een winst van 142.000 pond werd gemaakt op een onbekend aankoopbedrag. Als de kosten voor vastgoedbeheer en het verkopen worden meegerekend, schat Clifford dat RBS zo’n 10 procent verlies heeft gemaakt op de 166 stuks vastgoed die West Register opkocht, zo’n 40 miljoen pond dus.  Hoewel RBS door Clifford Chance volledig wordt vrijgesproken van onrechtmatige handelingen bij het opkopen van vastgoed, stopt de bank daar toch mee. Omdat, aldus RBS, de bank tot het inzicht kwam dat het opkopen van panden van klanten de schijn van belangenverstrengeling kan wekken. Het is mogelijk dat de tientallen miljoenen verlies daarbij ook een rol spelen.

Troebel kostenplaatje

RBS ging bij Clifford Chance dan misschien vrijuit op het gebied van West Register, over de extra kosten die de bank in rekening brengt, is het advocatenkantoor helder: die waren ook voor hen onduidelijk en intransparant. 'We found it difficult to understand precisely how the bank calculated the fees which it proposed to customers case-by-case.'

Ook op het gebied van die kosten besloot RBS maatregelen te nemen, al werd die praktijk niet afgeschaft

Ook op het gebied van die kosten besloot RBS maatregelen te nemen, al werd die praktijk niet afgeschaft, zoals bij de opkoop van vastgoed wel gebeurde. Zo besloot de bank om ondernemers die verzaken bij de betaling van hun rente en aflossing, tegemoet te komen. Zij hoeven de eerste 90 dagen geen extra rente-opslagen te betalen. Een tijdelijke maatregel derhalve, die in principe begin volgend jaar afloopt. Ook brengt de bank ondernemers voortaan ongeveer een maand van te voren op de hoogte van extra (rente)kosten die zij in rekening zal brengen en belooft de bank te 'blijven werken aan het verbeteren van transparantie.'

Excuses aan parlement om verkeerde informatie 

Daarmee was de publicitaire storm niet voorbij. Topmannen van RBS en de afdeling Bijzonder Beheer moesten in juni voor het parlement verschijnen. Daar ontkende GRG-topman Derek Sach dat het bij zijn afdeling draait om het maken van winst: het beperken van verlies zou voorop staan. RBS Chairman Philip Hampton zag zich daarop genoodzaakt om een excuusbrief te sturen naar het parlement. GRG is strikt genomen namelijk wel degelijk een bedrijfsonderdeel dat gericht is op het maken van winst.

Excuses van topman RBS aan parlement

De excuses voor het misinformeren van het parlement kwam in dezelfde periode dat The Sunday Times meldde dat RBS 17 miljoen pond aan bonussen hadden gegeven aan de medewerkers van GRG. RBS leek haar verlies op het dossier Bijzonder Beheer toe te geven, toen The Wall Street Journal in augustus met het nieuws kwam dat GRG in zijn geheel zou verdwijnen. Vrijwel alle probleemkredieten van Bijzonder Beheer zouden worden overgeheveld naar de bad bank die RBS een jaar eerder had opgezet. In die bad bank zit voor 38 miljard pond aan slechte kredieten waar RBS het liefst van af wil. De bijna 700 medewerkers van GRG gaan op in de bad bank en zullen geen aparte afdeling meer vormen. Begin deze maand meldde Bloomberg dat RBS ook de buitenlandse afdelingen van GRG, waaronder die in Amsterdam, aan het sluiten is.

Laatste klap

Maar RBS heeft zich nog niet helemaal gewonnen gegeven. In april, nadat het eigen advocatenkantoor de bank had vrijgesproken van Tomlinsons beschuldigingen, liet Jon Pain, Head of Regulatory Affairs bij RBS, een proefballonnetje op: de bank dacht er over na om Tomlinson aan te klagen vanwege reputatieschade. In de media is van dat plan sindsdien niets meer vernomen, maar een ander opvallend feit haalde wel onlangs de nieuwskolommen: RBS heeft Tomlinson te kennen gegeven dat ze hem niet langer als klant willen, meldde de BBC.  Tomlinson verdiende zijn vermogen met verzorgingshuizen en als niet onverdienstelijk coureur, bouwde hij zijn hobby uit door in 2005 raceauto bedrijf Ginetta te kopen. In juni viel bij de multimiljonair een brief op de mat van de plaatsvervangend CEO van RBS. De BBC kreeg inzage in de brief en citeert: 'In view of your longstanding dissatisfaction with the bank, we have concluded that the required trust between you and the bank has irretrievably broken down [....] For that reason, we have concluded that we cannot continue a banking relationship with you either in a personal capacity or a corporate capacity.' RBS liet weten dat de opzegging niets te maken heeft met het kritische rapport, maar met een al langer lopend zakelijk conflict. ‘I've been with them 20 years,’ vertelde Tomlinson de BBC. 'I've tried to help them change, and they've cancelled all my business and personal accounts - I think to just create the maximum amount of disruption to me and my businesses.'