Het TV-programma Zondag met Lubach besteedde dit weekend uitgebreid aandacht aan de nog altijd voortdurende aardbevingsellende in Groningen. In zijn satirsche talkshow ontrafelde Arjen Lubach op ijzersterke wijze het kafkaëske moerars van partijen waar Groningers met aardbevingsschade keer op keer in terecht komen. Hierbij citeerde hij onder meer uit onderstaand artikel, een van de vele stukken in het Follow the Money-dossier over de gaswinning in Groningen. ‘Het is een woud van partijen, en achter elke boom staat de NAM,’ concludeert Lubach treffend. Als oplossing stelt hij voor om voortaan een echt onafhankelijke partij de schade te laten beoordelen. Wanneer die partij oordeelt dat er schade door aardbevingen is moet dat vervolgens meteen door het Ministerie van Economische Zaken vergoed worden. De minister mag daarna zelf met de Nederlandse Aardolie Maatschappij uitvechten wie er voor die kosten moet opdraaien. Maar zadel de Groningers daar alsjeblieft niet mee op, aldus Lubach.

Hieronder kun je het originele artikel teruglezen. Dit verscheen oorspronkelijk op 11 mei 2016.

In het Groningse stadje Appingedam staat het centrum van waaruit alle schade in het aardbevingsgebied wordt afgehandeld. Sinds 5 januari vorig jaar neemt dit zogenoemde Centrum Veilig Wonen de schadeafhandeling over van de Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM). Deze organisatie (en daarmee moederbedrijven Shell en Exxon) wordt de afgelopen jaren steeds meer gezien als dubbele boosdoener door de manier waarop zij omgaat met gedupeerden met aardbevingsschade; schade die door de gaswinning van de NAM zelf is veroorzaakt. Kern van de kritiek: de schadeveroorzaker keurt steeds zijn eigen schade.

Er moest dus een onafhankelijke organisatie komen die het proces van schadeafhandeling weg zou nemen bij de NAM: het Centrum Veilig Wonen (CVW). Deze organisatie is er inmiddels, maar het valt nog te bezien of de situatie daarmee verbeterd. ‘Het kon eigenlijk al niet slechter dan met de NAM, maar het lijkt wel alsof het nu nog slechter gaat,’ aldus Ingrid Verbeek, een teleurgestelde inwoonster van Loppersum.

Contra-expertise

De problemen van bewoners met het CVW beginnen al bij de opname van de schade. Om aardbevingsschade te beoordelen heeft het CVW verschillende categorieën in het leven geroepen: A-, B- en C-schade. Vaak wordt schade standaard als C-schade weggeboekt: niet-bevingsgerelateerde schade. Volgens het CVW is dit schade die al aanwezig was in het huis en die niet is verergerd door een aardbeving. Veel Groningers melden dat het CVW hun schade gewoon als C-schade beoordeelt terwijl deze toch echt door een aardbeving is ontstaan. Dick Kleijer van belangenvereniging Groninger Bodem Beweging (GBB) vertelt: ‘Het CVW zegt steeds dat de deskundigheid van de taxateurs is toegenomen. Maar in werkelijkheid wordt heel veel B-schade (wel gedeeltelijk door aardbevingen veroorzaakt, red.) naar beneden bijgesteld tot C-schade. Er wordt beleid gevoerd om dit als C-schade af te doen.’

'Er wordt beleid gevoerd om B-schade als C-schade af te doen'

Een van de Groningers bij wie dit gebeurde, was Tom Clous, inwoner van Uithuizen. Twee experts van het CVW beoordeelden zijn schade als niet-bevingsgerelateerd. Nog voor de oprichting van het CVW zelf heeft de NAM zijn schade echter ook al een keer bekeken, en toen geoordeeld dat het wél bevingsschade was. Merkwaardig genoeg komt het CVW daar nu dus op terug. Clous was het daar niet mee eens en vroeg een contra-expertise aan, maar over de mogelijkheden die het CVW voor contra-expertise biedt is hij absoluut niet te spreken.

‘Het CVW dwingt ons een zogenoemde Akte van Benoeming te ondertekenen,’ aldus Clous. In deze akte wordt onder meer vastgelegd wie de contra-expert is, en wie de derde expert (arbiter) wordt mochten het CVW en de contra-expert er niet gezamenlijk uit komen. ‘Door van de contra-expert te verlangen dat deze een akte ondertekent, wekt het CVW de indruk dat er sprake is van een privaatrechtelijke of zakelijke relatie tussen de contra-expert en het CVW. Dit kan leiden tot een ongewenste beïnvloeding van de contra-expert.’ Formeel wordt de contra-expert alleen door de bewoner aangesteld en betaald. ‘Hij gaat dus helemaal geen relatie met het CVW aan,’ aldus Clous.

Onder Groningers die een contra-expertise willen aanvragen, heerst veel onduidelijkheid over de gang van zaken. Ze willen weten of ze op deze manier in een officiële geschillenprocedure met het CVW terechtkomen. Hierover staat echter niets in de voorwaarden van het CVW. Ook bij navraag door een gedupeerde geeft het CVW hier geen helder antwoord op en verwijst weer naar een algemene webpagina.

‘Tijdens die hele procedure met de contra-expert mag je zelf ook geen contact opnemen met CVW,’ vertelt Clous verder. ‘Dat is ongepast. De contra-expert is in dienst van mij. Ik wil dat al het contact met het CVW via mij loopt.’ Clous is bang dat de bewoner op deze manier grotendeels buitenspel wordt gezet en de contra-expert wordt geïntimideerd om het geschil snel bij te leggen.

Eerder liet Follow the Money al zien hoe een soortgelijke handelwijze ook door de NAM werd gehanteerd. ‘Het CVW geeft zijn eigen draai aan de schadeafhandeling, maar het lijkt sterk op hoe de NAM te werk ging,’ aldus Clous. ‘De situatie voor gedupeerden is eigenlijk verslechterd sinds het CVW de uitvoering heeft overgenomen van de NAM.’

Privacy

Ook Ingrid Verbeek uit Loppersum is absoluut niet blij met hoe het CVW te werk gaat. Haar woning moest preventief geïnspecteerd worden op veiligheid. In de dorpen Loppersum, ’t Zandt, Ten Post, Overschild en Appingedam is een grote operatie aan de gang om alle woningen te inspecteren en waar nodig aardbevingsbestendig te maken.

Waar Verbeek zich onder meer boos om maakt, is de zogenoemde privacyverklaring die bewoners moeten tekenen alvorens het CVW deze inspectie kan uitvoeren. Verbeek: ‘Ik heb geweigerd deze verklaring te tekenen. Het is een privacyverklaring waarin ik toestemming geef aan zowel het CVW als de NAM om mijn gegevens met derden te delen. Dat de NAM hierin staat, is allereerst al heel merkwaardig. Het CVW zou onafhankelijk van de NAM moeten zijn.’

‘De situatie voor gedupeerden is eigenlijk verslechterd sinds het CVW de uitvoering heeft overgenomen van de NAM’

Het CVW is opgericht met het idee om onafhankelijk van de NAM de schade te kunnen afhandelen, maar op die onafhankelijkheid is veel af te dingen. Al vanaf de oprichting, eind 2014, is er kritiek op het CVW. Zo wordt een van de online domeinen van het CVW gehost door Shell, het moederbedrijf van de NAM. En ook persoonsgegevens worden dus doorgespeeld aan de NAM, blijkt uit de privacyverklaring.

Na haar ondertekening kunnen gegevens van Verbeek, waaronder persoonlijke en financiële gegevens, door het CVW en de NAM ook gedeeld worden met een breed scala aan andere partijen. Uit het meldingenregister van de Autoriteit Persoonsgegevens blijkt dat de NAM-database met bevingsschade gedeeld mag worden met onder meer Shell, ingenieursbureau Arcadis, verschillende aannemings- en architectenbureaus, wetenschappelijke onderzoeksinstituten en verscheidene overheidsinstanties.

‘Als bewoner word je gedwongen de verklaring te tekenen, anders vindt er geen inspectie plaats,’ legt Verbeek uit. ‘Maar wat nog schokkender is, is dat als je niet tekent, het CVW vervolgens aan de gemeente doorgeeft dat de bewoner een inspectie heeft geweigerd.’

Het CVW schrijft dan in een brief: ‘U heeft aangegeven geen toestemming te verlenen voor de te treffen maatregelen om uw woning veiliger te maken. […] Wij zijn genoodzaakt de gemeente te informeren over de onveilige situatie.’ Verbeek: ‘In de praktijk gaat het hier dus helemaal niet om een privacyverklaring, maar om een toestemmingsverklaring voor een inspectie. Ga je niet akkoord, dan dreigt een private partij (het CVW) je zo nodig ‘aan te geven’ bij de gemeente. Zo kun je als bewoner onterecht in de beklaagdenbank terecht komen! Het is een omdraaiing van de werkelijkheid.’

Toen Verbeek onlangs doorvroeg naar de juridische onderbouwing voor deze privacyverklaring werd zij door het CVW doorverwezen naar een jurist van Shell. Voor haar eigen juridische ondersteuning is het Centrum Veilig Wonen namelijk afhankelijk van de juristen van de NAM en Shell. Ook op dit gebied neemt het Centrum dus geen onafhankelijke positie in.

Saillant detail is echter dat de Shell-jurist waar het CVW voor haar oordeel op leunt, aangeeft dat het helemaal niet noodzakelijk is om een privacyverklaring te tekenen. Volgens de jurist heeft het CVW een ‘gerechtvaardigd belang’ om persoonsgegevens hoe dan ook met derden te delen. Met andere woorden: of je nu wel of niet tekent, je gegevens mogen gewoon gedeeld worden. Waar dat gerechtvaardigd belang op gebaseerd is, is niet duidelijk. Het lijkt in ieder geval niet het belang van de bewoners te dienen.

De Nationaal Coördinator Groningen, een speciale overheidsinstantie voor de aardbevingsproblematiek binnen het ministerie van Economische Zaken, geeft aan ook van plan te zijn een privacyverklaring te gaan gebruiken. De NCG laat in een reactie aan Verbeek weten: ‘De verklaringen worden opgesteld en gebruikt om ons in staat te stellen te kunnen beschikken over de gegevens die betrekking hebben op het pand. (…) Mocht de bewoner de privacyverklaring niet willen tekenen dan zullen wij de bewoner vragen zelf de betreffende gegevens bij de betrokken partijen te verzamelen. Dit omdat wij zonder verklaring niet over deze gegevens kunnen beschikken. Op het tekenen van de verklaring wordt door ons geen enkele druk uitgeoefend.’

Of je nu wel of niet tekent, je gegevens mogen gewoon gedeeld worden

Verbeek: ‘Ik concludeer dat alle partijen die bij de schadeafhandeling en het versterkingsprogramma betrokken zijn, de NAM (Shell, red.), de NCG, en het CVW, op een andere manier met de privacyverklaring omgaan. Dat is onnavolgbaar.’

Schijnonafhankelijkheid

Het CVW liet vorig jaar in een reactie op alle kritiek weten ‘op afstand van de NAM’ te opereren. ‘Op afstand is iets anders dan onafhankelijk,’ aldus het CVW. ‘In alle uitingen is tot dusverre gemeld dat de schadeafhandeling op afstand komt te staan van de NAM. De minister van Economische Zaken heeft de Tweede Kamer per brief op 8 juli 2014 geïnformeerd dat de NAM voor alle schade verantwoordelijk blijft; van een geheel onafhankelijke positie voor Centrum Veilig Wonen kan daarom geen sprake zijn.’

Het blijft een vaag begrip, ‘op afstand’. Hiermee werkt het CVW niet aan het vertrouwen dat zo gewenst is in de regio. En het CVW werd al vanaf de oprichting gewantrouwd omdat het een samenwerking betreft tussen ingenieursbureau Arcadis en schadebureau CED. Arcadis is voor 55 procent aandeelhouder van het Centrum; CED voor de resterende 45 procent.

Advies- en ingenieursbureau Arcadis is al langer een vaste partner van de NAM en voert onder andere ook onderzoeksprojecten naar de effecten van de aardbevingen uit. Het bureau heeft in 2014 een vijfjarig contract met de NAM afgesloten waarmee het zo’n 20 tot 25 miljoen euro per jaar verwacht om te zetten. De onafhankelijkheid van Arcadis staat zelf ook sterk ter discussie, onder meer door een recent onderzoeksrapport waaruit zou blijken dat er in grote delen van Groningen geen sprake zou zijn van aardbevingsschade. Het leidde tot veel commotie in de regio.

Big data

Voor zakenpartner CED is het CVW ook een interessante business. Voormalig CED-directeur Peter Kruyt zette in een interview voor Banking Review uiteen hoe CED steeds meer gebruik gaat maken van big data. Met de persoonlijke en bouwkundige gegevens van Ingrid Verbeek en vele andere Groningers, is de Groningse schademarkt daarmee een ongekend experimenteerveld voor CED. Kruyt zelf is algemeen directeur van het CVW geworden.

 Het blijft een vaag begrip, ‘op afstand’

Tom Clous uit Uithuizen: ‘Het CVW is in het leven geroepen om schade op afstand van de NAM te voeren. Dat het is opgebouwd uit expertisebureaus die altijd voor de NAM hebben gewerkt, helpt dan niet. Die zijn volkomen vervlochten met de NAM.’

Nationaal Coördinator

Schijnonfhankelijkheid wordt echter niet alleen bij deze partijen ervaren. Ook de Nationaal Coördinator Groningen, voormalig PvdA-politicus Hans Alders, wordt met grote argwaan bekeken door veel Groningers. Alders is jarenlang directeur geweest van Energie Nederland, de belangenvereniging van energiebedrijven in Nederland. Hiermee is hij volgens velen volledig verweven met de belangen van het gasgebouw.

In maart was er wederom grote ophef toen bleek dat de zogenaamde casemanagers voor Complexe Schadegevallen, in dienst van de NCG, oud NAM-mederwerkers waren. Eric Smaling van de SP stelde naar aanleiding hiervan Kamervragen aan minister Kamp van Economische Zaken. In het antwoord wat afgelopen maandag verscheen ziet de minister hier weinig problemen in. Hij herhaalt wederom het mantra dat de ‘bewoner centraal staat’ en legt uit dat een voortvarende aanpak van schade noodzakelijk is voor het herstel van vertrouwen in de regio. Dat vervlochten belangen daar niet bij helpen, lijkt de minister niet te deren.

Wob-verzoek

Op basis van een onlangs ingediend Wob-verzoek zijn interne documenten vrijgekomen van de Nationaal Coördinator Groningen. Deze gaan over het pilot-project Heft in Eigen Hand, waarmee vijftig bewoners zelf versterkingsmaatregelen aan hun huis zouden mogen laten uitvoeren. De kosten hiervan worden betaald door de NAM, terwijl de NCG zogenoemde bouwbegeleiders aanstelt om het proces te begeleiden. In een interne email uit januari van dit jaar over het inhuren van deze bouwbegeleiders treffen we echter de volgende curieuze zin aan:

We zijn samen de afgelopen weken druk bezig geweest de uitvraag voor de bouwbegeleiders Heft in Eigen Hand uit te zetten en één van de aandachtspunten daarbij was de manier waarop deze begeleiders ingehuurd zouden kunnen worden; de NAM moet ze betalen, maar voor de ‘onafhankelijkheid’ gaan ze bij ons aan de slag.  

Het feit dat het woord onafhankelijkheid hier bewust tussen aanhalingstekens is gezet is opnieuw koren op de molen van degenen die twijfelen aan de onafhankelijkheid van de NCG.

Over Hans Alders, het boegbeeld van de NCG, is Verbeek niet enthousiast. 'Hij doet veel beloftes, maar maakt ze niet waar. De NCG lijkt de belangen van de bewoners te behartigen, maar in de praktijk blijkt daar weinig van. Het NCG valt onder het ministerie van Economische Zaken, Hans Alders legt verantwoordelijkheid af aan minister Kamp, niet aan de Groningers. In  een bepaald opzicht is het sinds de komst van de NCG nu zelfs erger dan voorheen met de NAM. De samenwerkingsovereenkomst die is gesloten tussen de NCG en de NAM en het CVW is helemaal dichtgetimmerd. Er is geen ruimte voor inspraak van bewoners. Besluiten worden genomen over de hoofden van de bewoners, niet met de bewoners. Dat moet anders.’

Ongelukkig

Het gebrek aan inspraak en het feit dat bewoners slechts in naam centraal lijken te staan, is veel Groningers een doorn in het oog. ‘Het credo van het Centrum Veilig Wonen is steeds: de bewoner staat centraal. Maar in de praktijk blijkt daar weinig van,’ aldus Verbeek. 'De manier waarop het CVW met de privacyverklaring omgaat, is daar een voorbeeld van. En zo zijn er nog veel meer voorbeelden te noemen.'

Het CVW wordt ook wel het Centrum Van Willekeur genoemd

Ook Dick Kleijer van de Groninger Bodem Beweging denkt er zo over: ‘Shell, NAM en het CVW verschillen in uitvoering heel weinig van elkaar. Het CVW wordt ook wel het Centrum Van Willekeur genoemd.

Kleijer hoopte dat er met de Nationaal Coördinator Groningen een onafhankelijk circuit voor schadeherstel zou komen. ‘Toen bleek dat de casemanagers van de NCG voorheen voor de NAM hebben gewerkt, was dat dan ook een teleurstelling. Wij zijn daar heel ongelukkig mee.'

Afgelopen najaar kwam de Commissie van Toezicht op het CVW, onder leiding van oud-burgermeester Bas Eenhoorn, in haar eerste halfjaarlijkse rapportage tot de conclusie dat het CVW in algemene zin wel een goede prestatie levert. De schadeafhandeling verloopt onder het CVW aanzienlijk efficiënter, concludeerde de Commissie. De Commissie stelt echter ook dat ‘de NAM een meer terughoudende rol dient aan te nemen en meer ruimte dient te bieden aan het CVW.’

Spin in het web

Voor de Groningers is dat niet genoeg. Verbeek geeft aan dat het heel erg belangrijk is dat de NAM uitsluitend de rekeningen krijgt, en verder geen inspraak meer heeft. ‘De NAM is de spin in het web die overal bij betrokken is. Dat moet veranderen. Je zit nu te onderhandelen met een partij die zelf de schade veroorzaakt en er alle belang bij heeft om daar mee door te gaan en zo min mogelijk schade te erkennen.’

Helaas geldt dat voor de overheid ook. Ook de Staat heeft er alle belang bij om door te blijven pompen. Als reactie op de schade die daarmee gepaard gaat, wordt een steeds verder uitdijend netwerk aan bestuurlijke en private instanties opgericht. Recent heeft de NCG een vijftal onafhankleijke arbiters aangesteld, die geschillen tussen het CVW en de contra-expert moeten beslechten. Maar naast deze arbiters, de NCG zelf, het CVW, het ministerie, de provincie en gemeenten zijn er ook nog het Staatstoezicht op de Mijnen, de Mijnraad, een Technische Commissie Bodembeweging en een Commissie Schrijnende Gevallen, om maar enkele instanties te noemen. Maar de burger voelt zich niet gehoord.

Nicolette Marie, een andere Groningse gedupeerde, verwoordde het onlangs treffend op Twitter: ‘Een deel van het “Groningse” trauma is dat echte hulp en compensatie onbereikbaar worden gemaakt door een sterk uitbreidend en geldverslindend moeras.’

Dit artikel is mede tot stand gekomen met de Lira Startsubsidie voor jonge journalisten van het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten.