Op Twitter, mijn venster op Nederland, werd minister Kaag zo ongeveer de hemel in geprezen om haar Herzberglezing van afgelopen zondag. Eindelijk een politicus met visie; eindelijk een beschaafd tegengeluid tegen de platte polarisatie van Wilders, Blok of Baudet; eindelijk iemand die het opnam voor het Europese integratieproject en de mondiale orde; eindelijk iemand die een pleidooi hield voor fatsoen en respect; eindelijk iemand die de woorden vond waarmee het populisme bestreden kon worden.

Het was de taal van de gegoede middenklasse die Kaag sprak. Geen wonder. Zij is er de belichaming van. Vader musicus, zijzelf belezen, bereisd, carrière gemaakt in de diplomatie, bij multinationale organisaties, dol op boeken, kerkjes, musea – osm, zoals het vroeger heette: ons-soort-mensen.

En als je de krantenkoppen mag geloven, dacht het journaille er net zo over. Kaag raakt snaar, kopte het NRC Handelsblad. Bij Trouw heette het dat zwijgen over populisme gevaarlijk is. In het AD heette het dat Kaag opriep tot meer weerwoord tegen het populisme. En in De Volkskrant noemde stercolumnist Sitalsing Kaags lezing ‘een verademing’. Het zegt meer over het journaille dan over Kaag: allemaal encanailleren ze zich met dezelfde gegoede middenklasse die Kaag belichaamt.

De echo van een wereldbeeld dat na de val van de muur hegemoniaal werd en dertig jaar later Trump en de Brexit baarde

Stilte, heette haar lezing. Ze begon met een verhandeling over goede en slechte stiltes, om te eindigen met een lofzang op de wereld van na 1989 die ons vrede, welvaart en voorspoed heeft gebracht. Een situatie die ons zo gewoon is geworden dat we, verwende nesten die we zijn, niet beseffen hoe bevoorrecht we zijn. Aldus Kaag. Of hoezeer de multilaterale wereldorde — waar zij haar carrière, status en inkomen aan heeft te danken — dat allemaal mogelijk heeft gemaakt. En hoezeer deze orde dus verdediging behoeft tegen de irrationele krachten van nationalisme en xenofobie. Dát is zo ongeveer Kaags boodschap.

Als je echter luistert naar de stilte die zij in haar eigen tekst laat vallen, hoor je de echo van een wereldbeeld dat na de val van de muur hegemoniaal werd en dertig jaar later Trump en de Brexit baarde. Haar lofzang op de multilaterale wereldorde – en daar hoort de Europese Unie uitdrukkelijk bij – rept namelijk met geen woord over de structurele onevenwichtigheden in de verhouding tussen kapitaal en arbeid die het heeft veroorzaakt. Mondialisering is fijn geweest voor de factor kapitaal, maar heeft desastreus uitgepakt voor de factor arbeid. Kijk de arbeidsinkomensquote er maar op na.

Noch tref je in haar lezing ook maar een vingerwijzing aan naar de ecologische rampspoed die globalisering heeft veroorzaakt. Volgens data van het Centraal Bureau voor de Statistiek en het Planbureau voor de Leefomgeving is de ontgrenzing van het kapitaal gepaard gegaan met een dramatische achteruitgang van het milieu. Ging tot aan de jaren zeventig de stijging van onze welvaart gelijk op met die van ons welzijn, vanaf de jaren zeventig zijn beide maatstaven steeds meer verschillende waardes gaan aanwijzen: de stijging van onze welvaart is ten koste gegaan van ons welzijn.

Maar het ergste is dat Kaag met geen woord rept over de democratische erosie die haar zo bejubelde wereldorde heeft veroorzaakt. De Europese Unie, de euro, onafhankelijke centrale banken, multilaterale handelsverdragen, de arbitragehoven waar je als multinational overheden kunt aanklagen – het is allemaal bedoeld om de regels van de internationale marktorde buiten het bereik van boze kiezers te houden. Het onttronen van politiek en democratie is het expliciete doel geweest van de neoliberale intellectuelen die volgens de Amerikaanse ideeënhistoricus Quinn Slobodian aan de wieg ervan hebben gestaan.

Kaags Herzberglezing niets anders dan de vriendelijke, herbivore kant van datzelfde hardvochtige neoliberalisme

En dat werpt toch echt een ander licht op Kaags lezing.

Wat mij betreft is Kaags Herzberglezing niets anders dan de vriendelijke, herbivore kant van hetzelfde hardvochtige neoliberalisme dat ons sinds 2010 vijftig miljard euro aan bezuinigingen en lastenverzwaringen heeft gekost. Dat ons een ondemocratisch Europa en ondemocratische handelsverdragen heeft gegeven. Dat ons in een op roof en uitbuiting gebaseerd gefinancialiseerd kapitalisme heeft doen belanden. Dat onze verzorgingsstaat heeft uitgekleed. En dat ons een premier heeft gegeven die zonder enige argumentatie een belasting wil afschaffen die Nederlandse burgers twee miljard euro per jaar gaat kosten — een kostenplaatje waar diezelfde burger voor mag opdraaien.

Ruttes provocerende lach is niet het contrapunt van Kaags zalvende mijmering, zoals de babbelende kaste lijkt te denken. Die is slechts de cynische overdrijving ervan. Wie goed luistert, hoort dat Kaag net zoveel minachting koestert voor de reële vernederingen en krenkingen van de lager opgeleide Nederlander als Rutte zelf. Alleen is het bij Kaag gehuld in de beschaafde klanken van de estheet — en klinkt het dus niet door in wat ze zegt, maar in waarover zij zwijgt.