De zon schijnt volop als Jeremy Lyell en Frank Olberts op 12 april 2007, even voor elf uur 's ochtends, het parkeerterrein opdraaien bij de monumentale villa van Staalbankiers in Haarlem. Lyell, een Britse miljonair van begin vijftig met grijze krullen en keurige dictie, is onder de indruk van wat hij ziet. Het statige pand is precies wat hij zich voorstelt bij private banking: netheid, luxe, een prettig soort exclusiviteit. Een country club feel, zal hij het later noemen. Het idee voor de afspraak komt van Olberts, een ervaren financieel planner. Die helpt Lyell om in Nederland een bank te vinden.

Lyell is blij dat hij op deze mooie dag mee naar Haarlem is gekomen. Hij is op zoek naar een hypotheek. Een lening bij Staalbankiers lijkt hem een uitstekende optie. Olberts en Lyell parkeren de auto en lopen naar binnen. Daar schudden ze de hand van Jeroen Goederaad, senior private banker bij Staal. Goederaad blijkt uitstekend Engels te spreken. Hij neemt zijn gasten mee naar een vergaderzaaltje, waar een kroonluchter boven een kleine ronde tafel hangt. Daar gaan ze zitten.

Zwembaden voor de jetset

Lyell, een Londenaar met Schotse voorouders, is rijk geworden in de zwembadhandel. Vanaf eind jaren ’70 legde hij samen met een compagnon zwembaden en jacuzzi's aan in de huizen van de Londense jetset. Types als acteur Rowan Atkinson (‘Mr. Bean’), de Spaanse koning Juan Carlos, hedgefondsmanager Sir Mark Weinberg en bandleden van Queen en de BeeGees behoorden tot zijn klantenkring. Midden jaren negentig verkocht Lyell zijn aandelen in de zaak. Tegelijk verkocht hij zijn appartement in Londen met enorme winst. Vanaf dat moment was hij meervoudig miljonair. Hij verhuisde zijn vermogen naar de Turks & Caicoseilanden, een belastingparadijs, en zichzelf naar Italië. Kort na de millenniumwisseling kreeg hij een dochter met zijn vriendin, die in Amsterdam woonde. Daarop vertrok hij naar Nederland.

Acteur Rowan Atkinson, de Spaanse koning Juan Carlos en bandleden van Queen behoorden tot zijn klantenkring

Na enige tijd met zijn gezin een appartement aan de Prinsengracht te hebben gehuurd, vond de Brit het tijd om in Nederland een eigen huis te kopen. Hij wilde zich settelen, en met vriendin en dochter ergens buiten Amsterdam op het platteland gaan wonen. Zijn droomhuis had hij al gevonden: een woonboerderij uit 1920 aan het Gein, een riviertje even buiten Amsterdam-Zuidoost. De vraagprijs: bijna 1,4 miljoen euro. Lyell's totale vermogen, zo had hij berekend, bedroeg op dat moment bijna 4 miljoen dollar (destijds ongeveer 3 miljoen euro). Hij zou daarom de woonboerderij prima voor de helft uit eigen zak kunnen betalen. Voor de andere helft zou hij externe financiering zoeken. Dat brengt hem op deze voorjaarsdag bij Staalbankiers.

Lening in Zwitserse franken

Zijn vraag aan Goederaad is simpel: kan Staalbankiers hem een hypotheek van 700.000 euro verstrekken? ‘Dat kan, maar dat is niet zo interessant voor Staalbankiers,’ zegt Goederaad daarop, zo zullen Lyell en Olberts later verklaren. Nee, de bankier heeft een beter plan. Wat nou als Lyell, in plaats van de helft, het héle aankoopbedrag van 1,4 miljoen euro bij Staalbankiers leent? Goederaad heeft namelijk een uniek voorstel. Hij laat zijn gasten een grafiek zien. Veel klanten van Staalbankiers sluiten hun hypotheek niet af in euro's, maar in Zwitserse franken. CHF-hypotheken, noemen ze dat bij Staal, naar de gangbare afkorting voor de Zwitserse munt. Het is de specialiteit van het huis: later zal blijken dat 37 procent van de totale hypotheekportefeuille van Staal uit deze CHF-leningen bestaat. Geen andere bank in Nederland brengt deze hypotheken zo fanatiek aan de man.

Volgens de grafiek van Goederaad daalt de waarde van de Zwitserse frank ten opzichte van de euro al tijden, en zal die ontwikkeling nog wel even doorgaan. Bovendien ligt de rente op de Zwitserse munt een stuk lager dan op de euro. Met een lening in franken in plaats van in euro's ben je dus dubbel spekkoper. ‘Goederaad toverde die grafiek vrij snel uit zijn hoge hoed,’ zegt Olberts nu. ‘Hij presenteerde het als een no-brainer: als je een hypotheek in Zwitserse franken afsloot, werd je schuld na verloop van tijd vanzelf minder waard.’ Of, zoals Goederaad later verklaart: ‘Op dat moment was de CHF-libor rente laag en was de CHF een zeer stabiele valuta. In de financiële wereld waren er op dat moment ook geen verwachtingen dat dat in de nabije toekomst zou veranderen.’

Volgens de bankier hoeft Lyell maar een paar dingen te doen. Hij moet bij Staalbankiers honderd procent van de aankoopprijs van (omgerekend) 1,4 miljoen euro lenen in Zwitserse franken. Als onderpand voor die lening moet hij vervolgens een beleggingsportefeuille ter waarde van minimaal 700.000 euro (de helft van het leenbedrag) bij Staal onderbrengen. Met een beetje slim investeren wordt die zak geld in de loop der jaren juist méér waard. Op die manier zal Lyell jaarlijks netto een paar duizend euro mínder aan hypotheeklasten kwijt zijn dan wanneer hij slechts de helft van het aankoopbedrag in euro's zou lenen, zoals hij bij binnenkomst van plan was. Goederaad rekent hem voor dat het een droomdeal is. Lyell gelooft dat: ‘Ik had nog nooit van een dergelijke constructie gehoord, maar het klonk fantastisch.’

Rondje golf

In de weken na de ontmoeting in Haarlem bediscussiëren Lyell en Goederaad de plannen verder per mail. De Brit wil best als onderpand een beleggingsrekening bij Staalbankiers openen, maar dan ziet hij wel graag dat de bank het geld in een paar hedgefondsen belegt — op die manier verwacht Lyell het meeste rendement te kunnen halen. Goederaad mailt terug: ‘Je kunt een heleboel investeringen kiezen, obligaties, aandelen of fondsen, zolang het risico niet meer dan neutraal is.’ Lyell mailt dat hij het ‘honderd procent procent eens’ is met een ‘defensief’ beleggingsportfolio.

‘Ik had nog nooit van een dergelijke constructie gehoord, maar het klonk fantastisch’

Tegen de zomer besluit Lyell op het aanbod van Staalbankiers in te gaan. Hij kiest voor de CHF-hypotheek en stort 750.000 euro op een beleggingsrekening bij de bank. Op 6 augustus 2007 ondertekenen Goederaad en hij in het huurhuis aan de Prinsengracht alle benodigde documenten. Per brief laat de bank hem daarna weten dat hij een ‘niet-professionele belegger’ is en dat de bank wat hem betreft dus ‘het hoogste beschermingsniveau’ in acht zal nemen — bij Staal nemen ze hun wettelijke zorgplicht serieus.

Vrijwel meteen daarna merkt Lyell wat het inhoudt om klant te zijn bij het kleine, maar chique Staalbankiers. De Britse ex-zwembadbouwer wordt uitgenodigd voor een rondje golf op de Koninklijke Haagsche in Wassenaar, samen met andere vermogende klanten. Golfprofessional Robert-Jan Derksen slaat op de eerste hole een balletje mee. Lyell: ‘Het was fantastisch, stijlvol. Een brunch, gratis ballen, de ronde langs de holes en daarna champagne, oesters en een geweldig diner.’ Lyell raakt er alleen maar meer van overtuigd dat hij met Staalbankiers de juiste keuze heeft gemaakt.

Voor de rechter

Inmiddels zijn we negen jaar verder. Lyell denkt bepaald anders over de geweldige mensen' bij Staalbankiers. Hij noemt zichzelf een ‘idioot’ omdat hij destijds in Haarlem met de rijkeluisbank in zee ging. Het investeringsplan met de CHF-hypotheek is compleet misgelopen: Lyell becijfert zijn schade op meer dan een miljoen euro. De verhoudingen zijn verstoord. De afgelopen jaren ontmoetten de Brit en de bankiers elkaar niet meer op de golfbaan, maar voor de rechter.

En dat niet alleen. Volgens Lyell hebben de bankiers zich, tijdens het juridische gevecht dat volgde, schuldig gemaakt aan fraude en valsheid in geschrifte. Uit het dossier, dat door Follow The Money is onderzocht, blijkt dat die aantijging bepaald niet uit de lucht komt vallen.

Dit is het verhaal van een klant die het gevecht aangaat met zijn bank. En verliest.

Gifpil

Wat Lyell tijdens in die zomer van 2007 niet weet, is dat de financiële wereld aan de rand van de afgrond staat. De kredietbubbel staat op knappen. In augustus pompen centrale banken wereldwijd tientallen miljarden in de banken om het systeem overeind te houden. Dat najaar schrijft de ene na de andere grote bank miljarden af op de vastgoedportefeuille. In december raakt de Amerikaanse economie in recessie. De beurzen kelderen. Vrijwel alle hedgefondsen hebben het moeilijk. Bankiers raken in paniek.

Op 18 januari 2008 krijgt Lyell een telefoontje van zijn bank. Staalbankiers waarschuwt hem dat hij risico’s loopt met zijn belegging in een reeks hedgefondsen. Een paar dagen later stuurt de bank hem een brief. Daarin staat een samenvatting van het telefoongesprek en de boodschap dat Lyell in de ogen van de bank voortaan in de risico-categorie ‘E Plus’ valt: ‘Daarom wijzigen wij uw profiel van Offensief naar Risicovol.’ De bank verzoekt Lyell de brief te ondertekenen en terug te sturen. Lyell kan zich niet herinneren dat hij eerder tekende voor een specifiek klantenprofiel, laat staan voor een ‘offensief’ profiel. Hij heeft ook wat moeite met de inhoud, omdat de brief — anders dan veel eerdere correspondentie — in het Nederlands is opgesteld, een taal die hij nauwelijks machtig is. Maar hij doet wat hem gevraagd wordt. Hij zet een krabbel en doet de brief terug op de post.

Het duurt niet lang voordat Lyell inziet waarom het relevant is dat hij heeft getekend voor het lopen van risico's. In september 2008 valt Lehman Brothers om en beleeft de wereldeconomie in de grootste crisis sinds de Tweede Wereldoorlog. Het blijkt funest voor zijn hypotheekplan. In plaats van te dalen, stíjgt de Zwitserse frank juist enorm ten opzichte van de euro. En de rente op de CHF stijgt mee. De specialiteit van het huis, die Staalbankiers een jaar eerder nog enthousiast aan de man bracht, blijkt voor klanten een gifpil. De lening van Lyell wordt omgerekend in euro's alleen maar duurder. Tegelijk daalt zijn onderpand, de beleggingsportefeuille, fors in waarde. Nog voor het eind van het jaar komt Lyell daarom met de bank overeen dat hij 150.000 euro zal bijstorten. ‘De crisis bleek voor mij een perfect storm,’ zegt Lyell nu. ‘Ik heb er daarna in overleg met de bank extra geld ingestoken. Ik maakte me veel zorgen over hoe het verder moest.’

In plaats van te dalen, stíjgt de Zwitserse frank juist enorm ten opzichte van de euro

Dat is niet onterecht, want na 2008 wordt de situatie er alleen maar slechter op. De koers van de Zwitserse frank blijft stijgen, de waarde van zijn beleggingen blijft dalen. Zijn hypotheek staat al gauw een ton onder water.

Begin 2010 wordt zijn klantdossier binnen Staal overgedragen aan een nieuwe private banker: Remco Massaar. In maart van dat jaar neemt Massaar contact op met Lyell. Volgens de bankier heeft Lyell in augustus 2007 een paar risicovolle producten bij Staalbankiers afgenomen, maar in zijn klantdossier is nergens een serieus risicoprofiel van Lyell te vinden. Massaar stelt daarom voor om zo’n profiel alsnog te laten maken.

Op 16 maart 2010 vult Lyell daarom een lijst met zestien vragen in: over zijn inkomen, beleggerservaring en houding tegenover risico’s. Zijn eindscore — 295 punten — geeft hem volgens de interne richtlijnen van Staalbankiers ‘profiel 3’: een ‘neutraal’ beleggersprofiel. Volgens Lyell is Massaar zeer verbaasd over die uitkomst. Met zijn hypotheek in Zwitserse franken en beleggingen in hedgefondsen als onderpand, zijn de producten die Lyell bij Staal afnam immers allerminst neutraal te noemen. Hoe is het mogelijk dat deze klant hier tweeënhalf jaar eerder mee naar buiten liep?

Twee ton onder water

De verhoudingen tussen Lyell en Staal worden onvriendelijk als in het voorjaar van 2011 blijkt dat zijn hypotheekplan ruim twee ton onder water staat. Staal eist per brief dat hij op korte termijn 220.000 euro bijstort. Lyell is dat niet van plan. Hij erkent best dat hij zelf verantwoordelijkheid draagt voor het afsluiten van de slechte deal, maar hij vindt het onterecht dat de bank zelfs niet een béétje meedeelt in de verliezen — de hypotheek in Zwitserse franken was immers niet zíjn idee. Maar Staalbankiers legt ook in volgende brieven de schuld volledig bij Lyell en blijft eisen dat hij bijstort. Als de bank in februari 2012 dreigt zijn hypotheek op te zeggen en de woning te executeren, besluit Lyell een advocaat in de arm te nemen. Hij spant een rechtszaak tegen Staalbankiers aan bij de rechtbank in Den Haag, waar het hoofdkantoor van de bank staat.

‘Staalbankiers had hem er zelf van overtuigd een hypotheek in Zwitserse franken af te sluiten, op een moment dat al duidelijk was dat je dat beter niet kon doen,’ zegt advocaat Jan Duvekot, die de zaak namens Lyell aanhangig maakt. ‘Bovendien was niet duidelijk of hij door de bank wel voldoende was voorgelicht. De bank heeft een zorgplicht jegens cliënten, maar ik heb absoluut niet de indruk dat die hier is nagekomen. Lyell is in een constructie getuind die hij niet doorzag, niet begreep en die hem ook niet goed werd uitgelegd.’

‘De bank heeft een zorgplicht jegens cliënten, maar ik heb absoluut niet de indruk dat die hier is nagekomen’

Lyell wil de zaak nog wel buiten de rechter om oplossen, maar dan moet de bank bereid zijn de helft van de verliezen op zich te nemen. De bank gaat daar niet op in. De partijen ontmoeten elkaar daarom op 24 oktober 2012 in de Haagse rechtbank voor een zogeheten comparitie van partijen.

Het weekend voor de zitting stuurt Lyell zijn vriendin en dochter de deur uit voor een weekendje bij vrienden. Zo kan hij zich thuis in alle rust op de zitting voorbereiden. Twee dagen lang graaft hij door alle documenten, opnieuw en opnieuw. Hij wil er zeker van zijn dat hij straks de hele zaak uit zijn hoofd kent.

Die zondagmiddag blijft zijn oog hangen op één document in het bijzonder: een ‘Cliëntrapportage Beleggingsprofiel,’ gedateerd 6 augustus 2007. Op die dag tekenden Goederaad en hij alle hypotheekpapieren. Lyell verbaast zich erover dat hij op die bewuste dag kennelijk inderdaad tekende voor een ‘offensief profiel,’ terwijl ze eerder per mail juist afspraken geen onnodige risico’s te nemen. Blijkbaar vulde hij de bijbehorende vragenlijst zó arrogant en zelfverzekerd in, dat de bankiers hem — de voormalig zwembadbouwer — konden kenschetsen als een soort West-Europese Warren Buffett. Dat hij destijds de vragenlijst invulde kan Lyell zich niet herinneren, maar hij ondertekende die dag een hele reeks documenten, daar zat het vast tussen.

Lyell kan zich overigens ook niet herinneren dat hij op 4 december 2007 tekende voor de aanpassing die er onderaan het profiel met de hand bijgekrabbeld is: ‘Doordat Lyell uitsluitend in hedge-fonds [...] gaat, is het profiel Zeer offensief.’ Toch staat ook daar zijn handtekening onder. Lyell vreest dat die krabbels zijn zaak tegen de bank er niet sterker op maken — hij heeft immers zélf getekend voor al die risico's toen hij zijn hypotheek afsloot.

Die zondagnacht kan hij niet slapen. Dan, tegen een uur of twee 's ochtends, bedenkt hij het: dat beleggersprofiel in zijn dossier kán hij helemaal niet getekend hebben. Op de vraag wat zijn hoogst voltooide opleiding is, antwoordde hij volgens het document: ‘WO/Master’. Maar Lyell heeft de universiteit nooit afgerond. Als mensen hem naar zijn hoogste opleidingsniveau vragen, zegt hij altijd naar waarheid ‘middelbare school’. Hij was misschien zelfverzekerd toen hij in 2007 de woonboerderij kocht, maar in zo'n document liegen over een academische achtergrond? Nee. En wat zei bankier Remco Massaar begin 2010 ook alweer? Die wilde toch een beleggersprofiel van hem opstellen omdat er nog geen in zijn dossier zat?

Lyell stapt uit bed en pakt de papieren er nog eens bij. Hij ziet het meteen. De handtekeningen die erop staan, drie in totaal, zijn niet van hem. Iemand heeft zijn handtekening nagemaakt. Hij kan het nauwelijks geloven. Zodra het die ochtend 9 uur is, belt Lyell zijn advocaat Jan Duvekot. ‘Ze hebben mijn profiel vervalst.’ Duvekot vraagt of hij het zeker weet. ‘Ja. Honderd procent.’

Het is te kort dag om het vermoeden van fraude al tijdens de comparitie op woensdag te behandelen. Maar op 5 december 2012 vraagt advocaat Duvekot de rechter formeel om een schriftkundig onderzoek te laten uitvoeren. Op die manier moet zijn vast te stellen of er inderdaad een vals beleggersprofiel van Lyell is opgemaakt. Het is een sleuteldocument. De hele zaak draait immers om de vraag wie verantwoordelijk is voor de risico’s die gepaard gingen met de slechte hypotheekdeal.

‘Ze hebben mijn profiel vervalst. Honderd procent’

Lyell en zijn advocaat wachten het antwoord van de rechtbank niet af. Ze vragen Peter Zevenbergen, forensisch schriftdeskundige en voormalig politierechercheur, om de drie handtekeningen van Lyell op het profiel te vergelijken met diens echte handtekening. Op 14 december heeft Zevenbergen zijn onderzoek klaar. De uitkomsten laten weinig te raden over. ‘Op basis van het door mij ter beschikking gestelde materiaal, zijn de drie betwiste handtekeningen naar mijn opvatting geen echte handtekeningen van de heer Lyell, maar betrekkelijk slechte nabootsingen daarvan,’ schrijft Zevenbergen in zijn rapport. Het heeft er, kortom, alle schijn van dat de bankiers een nepprofiel van Lyell hebben opgemaakt.

Vertrouwelijke stukken

Met het schriftkundig rapport in handen besluit Lyell op 4 januari 2013 contact op te nemen met Pierre Huurman, ceo van Staalbankiers. Hij wil hem wijzen op de mogelijke fraude binnen de bank en hoopt alsnog buiten de rechtbank om tot een schikking te komen. Maar Huurman weigert om met Lyell te praten. Hij meldt per mail dat hij de zaak overlaat aan zijn bedrijfsjuristen, aangezien de rechtszaak al ‘in een vergevorderd stadium is.’

Lyell vraagt daarop aan Remco Massaar, de bankier die in 2010 zijn ‘neutrale’ klantprofiel opstelde, om in het kader van de rechtszaak een verklaring op te stellen over de kwestie. Massaar werkt op dat moment al niet meer bij Staal, maar hij wil best meewerken. In zijn verklaring schrijft hij: ‘De reden om met jou de vragenlijst door te nemen en een beleggingsprofiel op te stellen was het ontbreken van een dergelijke vragenlijst en bepaling van jouw beleggingsprofiel in jouw dossier, voor zover mij bekend was.’

Die verklaring is nogal nadelig voor Staalbankiers, en dat krijgt Massaar te horen. ‘Ik ben er door Staal fijntjes op gewezen dat ik informatie over vertrouwelijke stukken binnenboord diende te houden. Er is mij duidelijk gemaakt dat ik mij hier niet verder mee moest inlaten,’ zegt Massaar aan de telefoon. Hij is daarom niet bereid tot verder commentaar.

Staalbankiers verdedigt zich tegen de aantijging tijdens een zitting die plaatsvindt op 6 maart 2013. De advocaten van de bank omzeilen vakkundig de vraag of er een vals klantprofiel van Lyell is opgemaakt. Ze claimen dat het betwiste ‘zeer offensieve’ profiel zich 'vanaf 5 december 2007’ in de dossier van de bank bevond, en dus niet vanaf 6 augustus, de datum die onder het profiel staat. De advocaten beweren dat Staal ‘geen enkele noodzaak’ had om het document te vervalsen, omdat Lyell op 22 januari 2008 een brief zou hebben ondertekend waarmee hij ‘heeft ingestemd met de wijziging van het profiel Neutraal in Risicovol’. Waarom zou Lyell in ’s hemelsnaam zo’n brief moest ondertekenen, als hij op dat moment al in het systeem van de bank stond als een cliënt met een ‘zeer offensief’ beleggingsprofiel? Ook die vraag laten de advocaten onbeantwoord.

Volgens de advocaten is het debacle sowieso de eigen schuld is van Lyell: ‘De cliëntrapportage waarvan Lyell betwist dat hij deze ondertekend heeft, is slechts een verdere onderbouwing van het beleggingsprofiel. Of deze al dan niet ondertekend is, doet niet af aan de vaststelling dat Lyell instemde met het bewuste risicoprofiel. [Dus] kan de discussie over de ondertekening van de cliëntrapportage om die reden buiten beschouwing blijven.’

De advocaten brengen ook een geschreven verklaring in van Jeroen Goederaad, de betrokken bankier. Goederaad erkent daarin dat hij het betwiste profiel van Lyell heeft opgemaakt, inclusief de handgeschreven krabbels onderaan. Maar hij ontkent de handtekening vervalst te hebben. Volgens hem zijn de handtekeningen wel degelijk van Lyell. Goederaad erkent wel — net als de bank — dat het profiel geantedateerd is. Op het profiel staat dat het op 6 augustus is ondertekend, maar volgens Goederaad gebeurde dat in werkelijkheid ‘op of na 5 december 2007’. ‘Misschien heb ik de datum 6 augustus 2007 ingevuld op basis van de gesprekken die wij met hem gehad hebben en waarin één en ander besproken is.’

De rechter volgt het betoog van Staalbankiers volledig en wijst het verzoek tot een schriftkundig onderzoek af

Het hele betoog heeft ten doel de rechtbank ervan te overtuigen dat het helemaal niet zo relevant is of de bank nou wel of geen klantprofiel heeft vervalst. Dat plan slaagt. De rechter volgt het betoog van Staalbankiers volledig en wijst het verzoek tot een schriftkundig onderzoek af, met de mededeling dat de rechtbank het ‘niet van belang acht of Lyell op 6 augustus 2007 al dan niet een overeenkomst inzake zijn profiel heeft getekend’. Volgens de rechter had Lyell namelijk — kort gezegd — zelf kunnen en moeten weten dat hij in 2007 met Staal een risicovolle deal aanging.

Omdat Lyell op zijn klompen aanvoelt dat hij de zaak aan het verliezen is, doet hij nog voordat er een vonnis ligt, aangifte van valsheid in geschrifte tegen Staalbankiers. Hij dient de aangifte op 2 april 2013 in bij de Haagse hoofdofficier van justitie Cees Korvinus. ‘Door de inbreng van een valselijk opgemaakt document [...] dreig ik ernstig te worden benadeeld en tevens wordt een eerlijke rechtspleging bedreigd,’ schrijft Lyell.

Geen strafzaak

Het helpt niets. Op 1 mei 2013 doet de rechter uitspraak: Lyell verliest op alle fronten. Hij moet per direct zijn schuld aan Staal overmaken, die inmiddels ruim boven de 2 miljoen Zwitserse frank ligt.

En hoe moeilijk het is om de juridische molen te laten draaien tegen een alom gereputeerde partij als Staalbankiers, blijkt drie weken later opnieuw. Hoofdofficier Korvinus laat weten dat hij mogelijke fraude door de bankiers niet verder gaat onderzoeken. Het Openbaar Ministerie (OM) in Den Haag ziet naar eigen zeggen geen brood in een strafzaak, omdat het mogelijk valse klantprofiel geen doorslaggevende rol heeft gespeeld in de civiele procedure die Lyell aanspande.

Lyell en zijn advocaat zijn verbijsterd over die redenering. En zij niet alleen. ‘Ik vind het onbegrijpelijk,’ zegt ook Lyells voormalig bemiddelaar Frank Olberts. ‘Als je in Nederland tegen een bank procedeert, sta je per definitie met 1-0 achter.’

Ook Fred Speijers, voormalig advocaat-generaal en officier van justitie bij het Functioneel Parket, neemt het op voor Lyell. Speijers heeft zich grondig in de zaak verdiept. ‘Deze klant had een heel beschaafd, bescheiden, risicoloos profiel moeten hebben. De bank heeft zich daar niet aan gehouden en zich daarmee onttrokken aan iedere vorm van zorgplicht. Staalbankiers had moeten zeggen: nee, die lening en dat beleggingsproduct, dat doen we niet, dat is veel te risicovol. De bank heeft dat niet gedaan en zit daarmee ten principale fout. En vervolgens vindt de rechter het geen relevante vraag of de bank valsheid in geschrifte heeft gepleegd? Ik twijfel er geen moment aan dat de bank dat gedaan heeft. Wat mij betreft is dat oordeel van de rechter volstrekt ongeloofwaardig.’

‘Als je in Nederland tegen een bank procedeert, sta je per definitie met 1-0 achter’

Lyell gaat in hoger beroep tegen het vonnis. Maar na tweeënhalf jaar doorprocederen met een paar verse advocaten, verliest hij in oktober 2015 ook die zaak. De rechters van het Gerechtshof volgen volledig de eerdere beslissing van de rechtbank. Ook het Hof noemt de vraag of de bankiers zijn beleggingsprofiel al dan niet vervalst hebben ‘niet ter zake dienend’.

Vooral uit wanhoop gaat Lyell begin dit jaar over tot een ultieme stap. Met hulp van weer een nieuwe advocaat begint hij een zogeheten Artikel 12-procedure: een verzoek aan het Hof om Justitie te dwingen een strafrechtelijk onderzoek naar fraude door Staalbankiers in te stellen. Die bankiers kunnen daar toch niet mee wegkomen? In de aanklacht, gedateerd op 4 februari, wijzen Lyell en zijn advocaat uitdrukkelijk op de maatschappelijke verantwoordelijkheid van de bank: ‘Aan de samenleving is niet uit te leggen dat bankiers niet vervolgd worden voor de misdrijven die zij plegen, zeker niet wanneer die misdrijven verstrekkende gevolgen voor een individuele burger kunnen hebben.’

Uit de reactie van het Haagse OM blijkt vervolgens dat justitie inderdaad nogal wat twijfels heeft over de echtheid van Lyells beleggingsprofiel. ‘Het bewijs ter zake de valsheid in geschrifte in het dossier bedraagt momenteel de verklaring van klager dat hij deze handtekening niet heeft gezet, alsook — als ondersteunend bewijs — het forensisch schriftonderzoek,’ schrijft de betrokken advocaat-generaal op 13 april 2016 in een brief aan het Hof. ‘Ook het gegeven dat er meerdere data op het beleggingsrisico profiel staan, doet vragen rijzen over de zorgvuldigheid waarmee dit document is opgemaakt: immers hoe kan het zijn dat een document in december 2008 is uitgeprint en vervolgens in augustus 2008 ondertekend.’

Desondanks blijft het OM bij haar eerdere standpunt. Omdat de financiële schade van Lyell — aldus Justitie — ‘het directe gevolg [is] van de ingewikkelde financiële constructie die hij zelf is aangegaan,’ moet hij nu niet komen zeuren over een eventueel door de bank vervalst document. Het OM raadt vervolging van de bankiers af. Op 30 juni besluit het Hof — voorgezeten door voormalig financieel ombudsman Jan Wolter Wabeke — die redenering te volgen. Er komt definitief geen strafzaak tegen de bankiers.

Oud-officier Speijers: ‘Het Hof oordeelt dat Lyell geen persoonlijk belang heeft bij vervolging, omdat hij de civiele zaken al verloren heeft. Dat is volkomen krankzinnig! Hoezo geen persoonlijk belang? De man heeft daar alle belang bij!’

Woonboerderij te koop

Nu het juridische gevecht ten einde is, likt Lyell zijn wonden. Zijn vrouw heeft hem onlangs verlaten. Volgens hem liep de relatie stuk toen hij zijn geloof in de rechtszaak verloor. De woonboerderij staat sinds kort te koop. De opbrengst zal vrijwel volledig ten goede komen aan de bank. Lyell heeft berekend dat hij in totaal meer dan een miljoen euro verloor op de CHF-constructie — terwijl hij ooit bij Staal binnenliep voor een lening van 700.000 euro.

Lyell heeft berekend dat hij in totaal meer dan een miljoen euro verloor op de CHF-constructie

Zelf is Staalbankiers overigens ook bepaald niet beter geworden van het heilige geloof in de Zwitserse frank. Mede vanwege een dalende hypotheekrente bleken de CHF-leningen een kostenpost van tientallen miljoenen euro's per jaar. De bank moest om die reden fors inkrimpen en werd afgelopen zomer door moederbedrijf Achmea verkocht aan Van Lanschot. Na honderd jaar verdwijnt de naam Staalbankiers uit het Nederlandse zakenleven.

Voormalig officier van justitie Speijers kan daar niet rouwig om zijn. ‘Ik ben enorm verontwaardigd over de handelswijze van Staalbankiers. Kijk naar de manier waarop de bank met Lyell als klant is omgegaan. En kijk naar hoe de rechter er vervolgens over oordeelt. In wat voor samenleving leven we dan?’

NASCHRIFT: Follow The Money heeft alle in dit verhaal genoemde documenten en correspondentie in bezit. Alle betrokkenen zijn benaderd voor een reactie. Bankier Jeroen Goederaad weigerde aan dit artikel mee te werken. Per mail liet hij weten: ‘Ik heb in 2012 een verklaring afgelegd ten behoeve van het geschil. Daarmee is voor mij de zaak afgehandeld. Ik wens dan ook geen vragen te beantwoorden.’ Achmea, tot deze zomer moederbedrijf van Staalbankiers (en nu geleid door voormalig Staalbankiers-topman Pierre Huurman), liet weten van de zaak op de hoogte te zijn, maar wilde niet op inhoudelijke vragen reageren.