De toestand in de wereld

Als we Rutte mogen geloven gaat het prima met Nederland. De groei trekt weer aan en het ergste is achter de rug, zo horen we hem voor de zoveelste keer zeggen. Is dat niet wat te optimistisch? Wie kennis neemt van het jongste Global Financial Stability Report van het Internationale Monetaire Fonds (IMF), leest daar dat lang niet alles weer koek en ei is in de wereldeconomie en in de financiële sector. In dat rapport waarschuwt het Fonds juist voor een dreigende nieuwe mondiale crisis.

Waarschuwing IMF

De economieën van de opkomende markten zitten in het slop; de groei van de ontwikkelde economieën laat te wensen over. Die economieën kampen bovendien nog met de erfenis van de vorige crisis en met een systematische zwakke liquiditeit in het bankenstelsel. De onophoudelijk dalende grondstoffenprijzen zorgen er intussen voor dat de inflatiedoelstellingen van de grote centrale banken niet gehaald worden. Ook hangt er een mogelijke renteverhoging van de FED, de Amerikaanse centrale bank, boven de markt.  Als er niets gebeurt dreigt een nieuwe, wellicht wereldwijde, recessie, zo waarschuwen de onderzoekers van het IMF uit Washington.

IMF: Als er niets gebeurt, dreigt een nieuwe, wellicht wereldwijde, recessie

Hiernaast nemen de spanningen in het Midden-Oosten toe, waar de kwestie Syrië tot een rechtstreekse confrontatie tussen 's wereld grootmachten kan leiden; is de rust in Oekraïne nog altijd niet weergekeerd; en is er een fors probleem met het in goede banen leiden van de huidige migratie naar de welvarender landen in Europa, een kwestie die de EU politiek ernstig lijkt te verdelen. Na de Noord-Zuid tegenstelling door de euro dreigt nu ook een Oost-West tegenstelling over de verdeling van de vluchtelingen.

Uitdagingen

Van 9 tot 11 oktober houdt het IMF zijn jaarvergadering in Lima, Peru. Voorafgaand daaraan ontvangt het land ook de delegatie van de Wereldbank. De crème de la crème uit de financiële wereld komt na 48 jaar weer samen in een Latijns-Amerikaans land, om de uitdagingen van de huidige wereldeconomie door te nemen. De wereldeconomie wordt volgens het IMF geplaagd door een lage economische groei. Het IMF heeft zijn groeiprognoses dan ook opnieuw naar beneden moeten bijstellen. Verder: een lage inflatie en een langdurig lage reële rente. Harvard hoogleraar Charles W Eliot constateert in een opiniestuk in de Financial Times, dat dit een al een kwart eeuw durende trend is. Hij zegt erbij dat naar verwachting de komende tien jaar ook nulrentes zullen laten zien. Eliot waarschuwt voor een ‘secular stagnation’: een langdurige periode van lage rentes en lage economische groei.

Toenemende inkomensongelijkheid is een van de factoren van lage economische groei

De toenemende inkomensongelijkheid in de wereld, de krimpende arbeidsmarkt, de afnemende arbeidsproductiviteit, de toenemende regulering van de financiële markten, de dalende grondstoffenprijzen – al deze factoren zorgen in combinatie met de lage rente voor economische krimp, maar tegelijkertijd ook voor bubbels op de beurzen, aldus Eliot.

Lijnrecht tegenover 'Duits' beleid

Met deze waarschuwing positioneert de Harvard econoom zich lijnrecht tegenover het 'Duitse model' van strenge bezuinigingen en het begrotingsfetisjisme van Merkel cum suis. Eliot wijst er bovendien op dat het instrumentarium van de centrale banken - met het gevoerde langjarige nulrente beleid - uitgeput is om de vastgelopen economieën weer vlot te trekken. Ook het geldverruimingsbeleid (QE) van de centrale banken heeft geen soelaas geboden voor de reële economie. De cash die banken kregen in ruil voor de verkoop van financiële activa aan de centrale banken werd niet gebruikt om de kredietverlening aan bijvoorbeeld het mkb te verhogen, maar gebruikt voor beleggingen op de beurs of ongebruikt gelaten.

Eliot en het IMF positioneren zich lijnrecht tegenover het 'Duitse model' van strenge bezuinigingen

Ook het IMF uit deze zorgen. De kans op onverwachte 'economische schokken' kan niet worden uitgesloten, zegt het Fonds, met alle risico’s voor de wereldeconomie van dien. Het IMF zegt dat deze economische schokken overal vandaan kunnen komen. Zowel uit de opkomende markten als uit de reeds ontwikkelde markten. En juist in combinatie met nog onvoldoende geadresseerde kwetsbaarheden van ons huidige financiële stelsel kan dit leiden tot een ernstige verstoring van de wereldwijde aandelenmarkten en het opdrogen van de liquiditeiten voor verschillende 'asset classes',  beleggingscategorieën als obligaties, aandelen, vastgoed en valuta.

Stimuleren overheidsuitgaven

Het Fonds pleit er daarom voor dat rijkere landen meer gaan uitgeven en krijgt hierin bijval van de Unctad, de handels- en investeringstak van de Verenigde Naties. De organisatie kiest voor het stimuleren van de investeringen door de publieke sector om een langdurige stagnatie van de wereldeconomie te verhinderen. Daarbij zouden overheden en bedrijven tegelijkertijd de lonen moeten verhogen om de koopkracht te stimuleren. De organisatie verwijst naar het idee van de Britse minister van Financiën, George Osborne, voor een ‘national living wage’, een vorm van ‘basisinkomen’ voor iedereen. Unctad pleit voor een inkomenspolitiek van overheden die er op gericht is het netto inkomen van de werkenden te verhogen. Zij stelt dat dit tevens de arbeidsproductiviteit ten goede zal komen.

Unctad: lage groei is niet de schuld van de opkomende markten maar van de rijke landen

Richard Kozul-Wright, directeur van Unctad’s divisie Globalisation and Development Strategies, legt de schuld van de lage groei niet bij de opkomende markten, maar juist bij de rijke landen, aldus een artikel in The Guardian.  'The blame for the looming downturn would lie not with the emerging economies that were sliding towards recession, but with the rich world', aldus Wright. Bovendien wijst Unctad er op dat de omvangrijke geldverruimingsprogramma’s van de diverse grote centrale banken weliswaar hebben geleid tot overmatig hoge waarderingen van aandelenprijzen, maar nauwelijks hebben bijgedragen aan investeringen in de reële economie. Zie onderstaande grafiek. Unctad zou graag zien dat er strengere controle plaatsvindt op wereldwijde kapitaalstromen om het risico op beursbubbels te voorkomen. Ook pleit de organisatie voor het instellen van internationale mechanismen voor failliete staten, zoals recent met Griekenland. Hoe die mechanismen er precies uit zouden moeten zien wordt evenwel niet nader toegelicht.

Negatieve effecten lage rentes

Welbeschouwd kan geconcludeerd worden dat de Unctad en het IMF dus op één lijn zitten voor wat betreft de aanpak van de dreigende stagnerende wereldeconomie. Maar niet alle internationale organisaties pleiten voor een uitbundige verhoging van de overheidsuitgaven - en dus staatsschulden. De Bank voor Internationale Betalingen (BIS) waarschuwt juist voor de negatieve effecten van de langjarige lage rentes voor de wereldeconomie. Als geld niks kost, leidt dat onvermijdelijk tot een verkeerde risicoperceptie en dus tot bubbels, aldus de bank. De BIS stelt voorts, dat dit het risico meebrengt van instabiliteit en chronische economische verzwakking op langere termijn. Zowel op nationaal als internationaal niveau wordt te veel naar de korte termijn gekeken in plaats van de effecten op lange termijn mee te wegen. De bank der centrale banken stelt voorts dat de lage rentes het internationale monetaire en financiële systeem 'lui' heeft gemaakt. De markten zijn er aan gewend geraakt dat geld niets kost. Bovendien - zo stelt de BIS - kijken de markten teveel naar de korte termijn winsten in plaats van naar de lange termijn effecten van hun beleid. Ook dit kan leiden tot ernstige marktverstoringen.

BIS: te hoge staatsschulden dragen niet bij aan hogere econ0omische groei

Het gevolg is dat staten en private sector teveel schulden maken en zo zorgen voor lage economische groei, aldus de BIS.

Renteverlaging?

In dit verband is het opvallend dat de hoofdeconoom van de Bank of England, Andy Haldane, in een artikel in The Guardian juist pleit voor een renteverlaging door de BoE. Hij wees onder andere op de gevolgen voor de wereldeconomie van de recente afnemende groei van de Chinese economie. Tijdens een toespraak met de veelzeggende titel ‘How low can you go?’ suggereerde Haldane dat juist een soepeler monetair beleid voor de hand zou liggen. Volgens Haldane zal een ruimer monetair beleid er juist voor zorgen dat de groei van de britse economie ondersteund wordt en de inflatiedoelstelling van 'dicht tegen de twee procent' per jaar zal worden gehaald. Volgens The Guardian contrasteert Haldanes visie echter met de rest van het monetaire comité van de centrale bank, die juist van mening is dat de economie van Groot-Brittannië prima in staat is om eventuele economische schokken – als gevolg van een dalende vraag uit de opkomende markten – op te vangen.

Liquiditeitskrapte

In een artikel in de Financial Times waarschuwt columnist Martin Wolf - net als het IMF - voor het dreigende liquiditeitstekort in de financiële markten. Tegelijkertijd signaleert hij een zekere dubbelzinnigheid in de aanbevelingen van het IMF (‘The IMF’s conclusions are ambiguous'). Dat komt, zo zegt Wolf, door een aantal factoren. Ten eerste, omdat de markt niet voor álle obligatie leningen illiquide is [alleen voor de high yield en emerging markets bonds, red.]. Ten tweede, omdat de factoren die liquiditeits risico's op dit moment maskeren snel kunnen veranderen. Ten derde, omdat de nieuwe financiële regelgeving een wisselend effect hebben (gehad) op de market-making door banken [dat is de mate waarin banken er in slagen om een markt tussen kopers en verkopers in een bepaald product, zoals obligaties, te onderhouden, red.]. Ten vierde wijst Wolf op de toegenomen invloed van investeringsmanagers van pensioen en andere grote beleggers als oorzaak van een minder elastische liquiditeit. En tenslotte heeft het ruime monetaire beleid weliswaar de marktliquiditeit verhoogd, maar tevens ook het risico.   Hij stelt daarom dat investeerders beter kunnen kijken naar de risico’s van investeringen, ook al betekent dat een voorlopige 'stand still' en dus een liquiditeitskrapte in de markt: ‘keeping markets liquid when panic comes risks making the next crisis worse’, besluit Wolf.

Big Bang

Verder is er nog de uitdaging van de impact die de emigratie naar Europa heeft op de economische groeiverwachtingen. Volgens de Britse minister van Binnenlandse Zaken, Theresa May, zullen de economische effecten daarvan nihil zijn: ‘The economic benefits, May said, would be "close to zero,"’ zo citeert een artikel op CNBC.com haar. Als de toevloed te massaal is, zal dat juist ten koste gaan van de cohesie in de samenleving, zo voegde zij er aan toe. Samenvattend kunnen we dus concluderen dat het IMF, Unctad en een waslijst aan internationale economen zich scherp keren tegen het op Duitse leest geschoeide bezuinigingsbeleid in de eurozone. Ook trekken partijen als het IMF de conclusie dat er vooralsnog geen sprake is van een stabiel financieel stelsel en een aantrekkende wereldhandel. Integendeel, het Fonds moest haar verwachtingen neerwaarts bijstellen. Anderen, zoals de Amerikaanse ex valutahandelaar Martin Armstrong, bekend van zijn profetische voorspellingen, luiden de noodklok. Volgens hem staan we zelfs aan de vooravond van een economische downturn, een Big Bang, die wordt ingezet op 1 oktober 2015 en duurt tot begin 2020. In zijn documentaire The Forecaster licht hij zijn sombere profetie verder toe. Of Armstrong gelijk krijgt met zijn sombere voorspelling zal de toekomst moeten uitwijzen.