De treurige werkelijkheid achter Rabo's feelgood-film over Bijzonder Beheer

Met een rustgevend muziekje op de achtergrond introduceert Rabobank in een 'klantenfilm' vijf ondernemers die vertellen over hun ervaringen met de afdeling Bijzonder Beheer, de 'ziekenboeg' van de Rabobank. 'Ik ben er wel supertrots op dat Rabobank het coöperatieve karakter ook weet waar te maken,' zegt een van de ondernemers, de Zeeuwse aardappelboer Daan Dees. 'Wij zijn erg transparant, wij hebben geen geheimen, want wij zien de bank als een partner. Een keer een misstap en de vertrouwelijkheid is gelijk weg tussen twee partijen,' zegt Hans Devenijns voor de camera. https://youtu.be/EWoncUineSU Vervolgens komen twee medewerkers van Bijzonder Beheer aan het woord die een geruststellende toon aanslaan: het doel van de bank is om ondernemingen er weer bovenop te helpen. Ze benadrukken het belang van maatwerk. 'Gelukkig' lukt het om twee op de drie bedrijven weer uit Bijzonder beheer te halen en terug te brengen naar het gewone beheer, horen we.

Wat gebeurt er als je het verhaal opschrijft van vijf door Rabo geselecteerde ondernemers?

'Deze compilatie van tien minuten geeft een beeld van het traject dat klant en bank met elkaar doorlopen,' zo beveelt de coöperatieve bank het filmpje aan. Tot grote tevredenheid van de bank werd het in korte tijd ruim drieduizend keer bekeken. Maar de vraag is of ondernemers wel een goed beeld krijgen van Bijzonder Beheer als ze het feelgood-filmpje van Rabo bekijken. In de media verschijnen vaak verhalen van ondernemers die eerder het gevoel hebben dat de ziekenboeg niet door verpleegkundigen, maar door slagers wordt bemand, die rücksichtslos bedrijven 'over het randje duwen'. Vanuit bancaire hoek is de repliek dan al snel dat het om rancuneuze ondernemers gaat die niet tegen hun verlies kunnen. Het Rabo-filmpje geeft een mooie gelegenheid om te kijken hoe het ervoor staat met de klantbeleving van Bijzonder Beheer: wat gebeurt er als je niet het verhaal van 'rancuneuze' ondernemers opschrijft, maar van vijf door Rabobank geselecteerde ondernemers? Follow The Money nam deze kans waar en dook in de verhalen van de vijf ondernemers en hoe het hun in Bijzonder Beheer verging.

'Hals over kop' verkopen

Wie op het verhaal van Hans Devenijns en zijn CMF Sheet Metal Group BV afgaat, krijgt geen positief beeld over het optreden van de bank. Metaalondernemer Devenijns spreekt in het begin van het filmpje nog over vertrouwen en 'geen geheimen hebben', maar de curator van zijn failliete bedrijf denkt daar anders over. Hij opende na het faillissement de jacht op Devenijns, op zijn zakenpartner én op Rabobank. Devenijns, die met een ander bedrijf nog steeds actief is, stelt in het filmpje fouten te hebben gemaakt bij het overnemen van een bedrijf (CMF Sheet Metal): het was 'een kat in de zak'.

Rabo verkocht spullen door die helemaal niet van hen waren

Hoewel hij geen due diligence-onderzoek had gedaan, kreeg hij toch financiering van Rabobank. Als het bergafwaarts gaat met het bedrijf, verkoopt Rabo volgens de curator ‘hals over kop’ alle roerende zaken die aanwezig zijn in het bedrijfspand van het probleembedrijf CMF Sheet Metal, omdat de bank claimt dat die zaken dienen als onderpand voor de lening. Maar de curator zegt, dat dat pandrecht er helemaal niet is. Sterker nog: een deel van de spullen die zijn verkocht, waren helemaal niet van CMF Sheet Metal. De bank heeft dus spullen doorverkocht die helemaal niet van hen waren. Hoeveel precies is niet duidelijk, omdat de bank geen inventarisatielijst heeft gemaakt van de spullen die zij heeft verkocht. Ook een leasemaatschappij die haar spullen na het faillissement terugwil, wordt door de curator teleurgesteld: ook hun spullen zijn door Rabo verkocht. De curator is daarnaast van mening dat Rabobank misschien wel pandrecht had op bepaalde zaken, maar dat dit een tweede pandrecht was. Het bedrijf Scara heeft volgens hem het eerste pandrecht, maar kon daar geen gebruik van maken, omdat de bank en de bestuurders allerlei zaken al voor hun neus hadden verkocht. De curator vermoedt dat niet alleen Rabo, maar ook Devenijns spullen aan het bedrijf heeft onttrokken. De bestuurders claimden namelijk waardeloze spullen naar de stort te hebben gebracht, maar stortbewijzen werden niet gegeven. Ook betwijfelt de curator of het wel om waardeloze zaken gaat: 'Volgens de bestuurders waren het voornamelijk oude – waardeloze – zaken en was er sprake van een negatieve waarde,' schrijft de curator in zijn faillissementsverslag. 'Tussen de zaken bevonden zich wel een aantal boren en frezen die 1.250 euro hebben opgeleverd en welk bedrag aan een ander bedrijf van de bestuurders ten goede is gekomen.'

'Geld onterecht naar Rabo, ten koste van andere schuldeisers'

Maar het belangrijkste pijnpunt dat de curator benoemt, is de doorverkoop van een Slowaaks dochterbedrijf. De opbrengst daarvan is naar Rabo gegaan. De bank had vlak voor het faillissement pandrecht gevestigd op de aandelen van het dochterbedrijf; die actie wordt door de curator betwist. Volgens hem is er sprake van paulianeus handelen: de bestuurders hadden er baat bij dat Rabo op deze manier werd betaald, omdat zij persoonlijk borg stonden voor de Rabo-schuld, terwijl de schulden bij andere schuldeisers bij een faillissement in de failliete boedel zouden komen.

'Enkel Rabobank heeft geprofiteerd van de verkoop'

'De Curator is van mening dat de verkoop van de aandelen in CMF Slowakia sro op 1 oktober 2010 paulianeus is,' staat in het faillissementsverslag. 'Op dat moment was duidelijk dat er serieuze problemen waren en was door de bank de opzegging van het krediet aangekondigd. Doordat de aandelen zijn verkocht en de koopsom is betaald op de bankrekening, heeft de bank zich door verrekening op deze koopsom verhaald. Ook al zou sprake zijn van een realistische prijs, dan heeft enkel de Rabobank geprofiteerd van de verkoop. De bank had namelijk geen pandrecht op de aandelen.' De curator wil Rabo, Devenijns en zijn zakenpartner daarom aanpakken. Uiteindelijk sluit hij een deal met hen. Rabo ziet af van de ruim half miljoen euro aan vorderingen die zij nog hadden op de boedel en Devenijns en zijn zakenpartner betalen gezamenlijk 66.000 euro aan de boedel. Devenijns laat weten geen behoefte te hebben aan het geven van commentaar op de zaak. ‘Ik ga daar verder niet op in.’ Rabobank zegt niet op individuele zaken van klanten in te gaan.

Ondernemer of oud-Rabo-medewerker?

Funderingsondernemer Ted van ’t Hek vertelt in het filmpje over de schok toen hij met zijn funderingsbedrijf bij Bijzonder Beheer terecht kwam. 'Je wordt je heel bewust dat [de bank] niet alleen een leverancier van geld is. […] Du moment dat je overgaat naar Bijzonder Beheer is men terecht zeer kritisch,' vertelt Van ’t Hek. Dat klinkt redelijk als een redelijk mild oordeel richting de bank. Maar wat Rabobank er niet bij vertelt, is dat Van ’t Hek twee jaar lang voor de bank heeft gewerkt, op precies diezelfde afdeling Bijzonder Beheer.

Kijkers weten niet of ze naar een ondernemer zitten te kijken, of naar een oud-medewerker van de bank

Geeft Rabobank daarmee wel een eerlijk beeld van Bijzonder Beheer aan de ondernemers die het filmpje bekijken? Kijkers weten immers niet of ze naar een ondernemer zitten te kijken, of naar een oud-medewerker van de bank. Rabobank laat in een reactie weten dat het 'meer dan tien jaar geleden is' dat Van 't Hek voor Rabo werkte (hij werkte er tot 2008) en het 'een beetje flauw te vinden om hem dat na te dragen'. 'Het geeft aan dat je ook als oud-medewerker van Bijzonder Beheer in Bijzonder Beheer kunt komen,' zegt de Rabo-woordvoerder. Maar de vraag is niet of de ondernemer iets moet worden nagedragen, maar of Rabo als maker van het filmpje niet relevante informatie weglaat. De woordvoerder laat daarop weten dat het filmpje een 'realistisch beeld' geeft van Bijzonder Beheer. Van 't Hek zelf zegt in een reactie tegen Follow the Money dat zijn ervaring bij Bijzonder Beheer voor hem juist handig was om te begrijpen wat er bij de bank speelt, toen hij plots aan aan de andere kant van de Bijzonder Beheer-tafel terecht kwam. Het geeft hem een welkome voorsprong op andere ondernemers die in Bijzonder Beheer komen, maar betekent ook dat zijn ervaringen met Bijzonder Beheer niet representatief zijn voor de ervaringen van anderen, die die voorsprong niet hebben. Van ’t Hek werkte bij de afdeling van Bijzonder Beheer die zich richtte op insolventies - grofweg voor de bedrijven die niet meer te redden zijn – en niet op de afdeling die nog probeert om bedrijven er bovenop te helpen.

'Beleving ondernemers secundair'

'Wat de beleving van ondernemers is, is [voor Bijzonder Beheer] van secundair belang,’ zegt Van 't Hek terugkijkend. 'Ik heb in mijn Bijzonder Beheertijd meegemaakt dat een ondernemer in privé tekende [waardoor hij ook als privépersoon risico liep als zijn bedrijf de schuld niet terugbetaalt, red.], maar het voordeed alsof 'ie zich daar niet bewust van was. Toen ik bij Bijzonder Beheer werkte dacht ik: dat is een toneelspelletje. Nu denk je als ondernemer: die kleine lettertjes heb ik zelf ook niet gelezen.'

'Het is niet zo dat ik denk: wat een boeven werken daar'

De funderingsondernemer zegt met goede herinneringen terug te kijken op zijn Rabo-tijd. ‘Ik werkte daar voor de grote hausse [de instroom van probleemkredieten naar Bijzonder Beheer na de kredietcrisis, red]. Ik had echt het gevoel dat er integer werd omgegaan [met die klanten]. Het is niet zo dat ik denk: wat een boeven werken daar.’

Eigen geld eerst

Maar ook voor het bedrijf van Van ’t Hek - dat een solvabiliteit heeft van zo’n 35 procent, en volgens het filmpje inmiddels uit Bijzonder Beheer is - geldt dat de bank haar eigen positie iets belangrijker vindt dan die van andere schuldeisers, zo blijkt uit de jaarrekening over 2014. De schuld bij Rabo wordt afgebouwd, terwijl de schulden bij andere crediteuren oplopen. 'Het zou onzin zijn om dat volledig te ontkennen,' zegt Van ’t Hek kalm, als hem dat wordt voorgelegd. Toch zit hij daar niet erg mee in zijn maag. Zijn voornaamste kritiek op Rabo is dat de overgang van 'gewoon beheer' naar Bijzonder Beheer zo groot is. Reguliere accountmanagers zijn volgens hem weinig kritisch en meer gericht op hun targets, zoals het verstrekken van krediet. 'Het verschil is groot. [Bij het gewone beheer] zijn ze vooral niet te kritisch en bij Bijzonder Beheer opeens drie keer zo kritisch.'

'Voeren van geld'

Die kritiek van Van ’t Hek wordt ook door Hugo Karsten gedeeld, een van de andere ondernemers in het Rabo-filmpje. 'Ik heb het Bijzonder Beheer-traject heel positief ervaren, maar over de aanpak van Rabo in het begin ben ik niet zo te spreken.' De accountmanager van de bank was volgens hem teveel gericht op het 'voeren van geld' in goede tijden en stond te weinig stil bij de risico's die de bank en de ondernemer aangingen door die kredietverstrekking: als het misgaat, is de betreffende bankmedewerker immers weer weggepromoveerd. De rommel wordt bovendien toch niet opgeruimd door de accountmanagers, maar door een andere afdeling: Bijzonder Beheer.

'Je staat onder curatele, maar ze geven je het gevoel dat je nog zelf beslissingen kunt nemen'

Uiteindelijk ging Karstens bouwbedrijf failliet en maakte hij een doorstart met een klein deel van het personeel. Rabobank heeft in het faillissement geen veer hoeven laten, blijkt uit het faillissementsverslag. 'De bank heeft grip op de situatie, door alle pandakten. Maar dat zou ik misschien zelf ook doen als ik in de situatie van de bank zou zitten,' zegt Karsten. 'Bijzonder Beheer kijkt als een soort vader of moeder over je schouder mee. Je staat onder curatele van de bank, maar ze geven je het gevoel dat je nog zelf beslissingen kan nemen.' Dat klinkt misschien niet heel positief, maar toch heeft Karsten dat wel als positief ervaren. 'Ik was er natuurlijk niet heel gelukkig mee dat ik bij Bijzonder Beheer kwam, maar achteraf gezien is het mij meegevallen.'

'Met een particulier kun je tenminste als echte kerels afspraken maken over geld lenen. bij een bank draait het om kleine lettertjes'

Karsten zegt inmiddels niet meer afhankelijk te zijn van bankfinanciering. 'Je hebt de bank nodig voor een betaalrekening, maar ik leen er geen geld meer van, dat doe ik bij een particulier. Daar kun je tenminste afspraken mee maken als echte kerels: een woord is een woord. Bij de bank weet je dat toch niet zeker. Daar kom je er toch pas als het fout gaat achter wat er allemaal in de kleine lettertjes staat.' Het filmpje over Bijzonder Beheer geeft volgens Karsten 'wel een beetje een te positieve afspiegeling van wat er speelt [bij Bijzonder Beheer]. Er zitten geen ondernemers in die echt hun gal spuwen.'

Orchideënkweker lovend over Bijzonder Beheer

Wie wel volledig lovend is over Bijzonder Beheer en Rabobank, is Piet Koning. Bij deze voormalige orchideeënkweker valt vrijwel geen onvertogen woord over de ziekenboeg van de bank. 'Natuurlijk heb ik wel kritiekpunten, maar dat zijn kleine dingen. Er zijn momenten dat je denkt: krijg de klere. Maar daarom heb je goede adviseurs nodig die zeggen: je hebt alleen jezelf ermee als je nu het bijltje er bij neergooit. Gewoon je kalmte bewaren.' Koning is dan ook sceptisch over de horrorverhalen die andere tuinbouwondernemers vertellen over Bijzonder Beheer – en dat terwijl zijn eigen verhaal niet veel afwijkt van dat van andere tuinders: Op het hoogtepunt van de markt bouwde hij zijn kas uit, ‘met de bijpassende financiering’. In de jaren daarna komen de problemen: de economie raakt in een duikvlucht, de bedrijfsopvolger valt weg, zijn vrouw wordt ziek en zelf is hij de pensioengerechtigde leeftijd dan al een paar jaar eerder gepasseerd. 'Ik kwam aan met een herstelplan dat zo’n 5-6 jaar nodig had. Toen zei de bank: wat voor beweegredenen heb je nog om door te gaan? Maar mijn drive om door te gaan was dat je toch verplichtingen voelt richting je medewerkers, je leveranciers, richting de bank. Toen heb ik een paar dagen nagedacht en zijn we er gezamenlijk uitgekomen, door het bedrijf te gaan afwikkelen.'

'Regie niet uit handen geven aan de bank'

Koning benadrukt het belang van zelf de controle houden en niet de regie uit handen geven aan Bijzonder Beheer. Hij kwam naar eigen zeggen met een plan om de incourante miljoenenvoorraad aan orchideeënplanten, die bij een executieveiling weinig zouden opleveren, stapsgewijs te verkopen om de leveranciers af te betalen. Rabo ging daar volgens hem mee akkoord, ook al ging dat ten koste van de positie van de bank, omdat de schuldeisers anders faillissement konden aanvragen, en de voorraad zonder medewerking van Koning niet goed verkocht kon worden. Na anderhalf jaar werd de kas met een fiks verlies verkocht. Hij heeft vervolgens een deal gesloten met Rabobank over de manier waarop met de restschuld werd omgegaan, al wil hij niet ingaan op de details daarvan.

'Je bent altijd ondernemer geweest. Dan wil je dit ook tot een goed einde brengen'

'Ik zag het als mijn plicht en een uitdaging,' kijkt Koning terug op het afbouwen van zijn bedrijf. 'Je bent altijd ondernemer geweest, dan wil je dit ook tot een goed einde brengen. Andere ondernemers hebben wel kritiek op de bank, die zeggen ''laat het toch ploffen''. Daar heb ik me over verbaasd. Je bent zelf die financiering aangegaan, en het dan zo laten zitten…?' Rabobank zegt dat tweederde van de bedrijven bij Bijzonder Beheer er weer gezond uitkomt. In die zin is de selectie die zij maakte voor dit filmpje niet representatief. Slechts een bedrijf (Van ’t Hek) is zonder kleerscheuren uit Bijzonder Beheer gekomen. Twee ondernemers hebben een deel van hun bedrijven moeten afbouwen en verkopen, en twee zijn failliet gegaan. Maar dat zegt Rabobank er dan weer niet bij in het filmpje.

Follow The Money heeft geprobeerd in contact te komen met de vijfde ondernemer in het filmpje, aardappelboer Daan Dees, maar slaagde daar niet in. Dees kwam in de problemen doordat hij een aardappelopslag- en verpakkingsbedrijf was begonnen en de markt vervolgens tegenviel. Hij heeft zijn opslagbedrijf vorig jaar verkocht.