De eerste ronde in de behandeling van de wisselkoersfraude leverde vorige maand vijf grootbanken een boete op van in totaal 2,7 miljard euro. In de slipstream daarvan hebben toezichthouders in een paar lijvige rapporten de manipulatieve handelspraktijken geopenbaard op de besmette valutadesks van UBS, HSBC, Citi, JPMorgan en RBS. De documenten bieden een fascinerend inkijkje in de modus operandi van valutahandelaren die jarenlang doelbewust belangrijke benchmarks manipuleerden in een markt waar dagelijks 5.300 miljard dollar in omgaat.

De London fix

Dit nieuwe bankschandaal in de vrijwel ongereguleerde valutamarkt draait hoofdzakelijk om de zogenoemde London fix die dagelijks klokslag 16:00 wordt vastgesteld (zie kader). Deze fix vormt een belangrijke benchmark waar pensioenfondsen op afgerekend willen worden. Ze geven grote koop-en verkooporders van valuta al ruim vóór het meetmoment van 16:00 door aan een valutadesk. Met de opdracht om de order uit te voeren tegen de prijs op fix. Zo’n order zorgt voor voorkennis en daar is misbruik van gemaakt.   Uit de schikkingsdocumenten van de Britse toezichthouder Financial Conduct Authority (FCA) blijkt hoe valutahandelaren van verschillende banken samenspanden in chatgroepen met namen als The Bandits’s Club en The Cartel. Het gezamenlijke doel: de London fix-prijs van een valuta omhoog stuwen bij (netto) kooporders of juist in elkaar laten klappen bij verkooporders. Een principe dat ook bekendstaat als banging the close.

De trucs

In de schikkingsdocumenten passeren verschillende tactieken de revue:

‘Leaving you with the ammo’

Valutahandelaren van verschillende banken verenigden zich in chatgroepen om van daaruit een gezamenlijke handelsstrategie te bepalen. De eerste stap was het inventariseren van eenieders positie. Hoeveel moet er op basis van alle klantorders netto gekocht of verkocht worden van een valuta? Van enige terughoudendheid op het gebied van vertrouwelijke handelsinformatie was geen sprake. Zodra de meerderheid kooporders bleek te hebben dan kreeg degene met een verkooporder het verzoek om de order níet op de fix uit te voeren, maar al eerder af te kaarten (te ‘netten’) met een handelaar van een bank die geen onderdeel uitmaakte van de kongsi. Het kartelvoordeel: tijdens de fix moet er met scherp worden geschoten (een stapel kooporders die de fix-prijs door het dak moeten rammen) en zo’n tegenovergestelde order ondermijnt dat gedeeltelijk. Het doel is tenslotte ervoor te zorgen dat tijdens het meetmoment, de bepaling van de London fix, de vraag veel groter is dan het aanbod, zodat de (gemeten) prijs hoog komt te staan. Deze procedure stond te boek als ‘leaving you with the ammo’.

‘Clearing the decks’

Uit de schikkingsdocumenten blijkt ook dat chathandelaren die netto allemaal 'dezelfde kant op zaten' – dat wil zeggen: bijvoorbeeld allemaal Japanse yens moesten bijkopen voor hun klanten – alvast een paar orders vóór de fixing om 16.00 uur uitvoerden met als doel het neutraliseren van externe handelaren met tegenovergestelde posities. Het achterliggende idee: als zij hun verkooporders alvast hebben afgekaart, komen die niet meer terug tijdens de fix-meting. Kortom, een pre-emptive strike die in de wandelgangen ‘taking out the filth’ en ‘clearing the decks’ worden genoemd.

‘Giving you the ammo’

Bij deze tactiek dragen valutahandelaren van verschillende banken hun kooporder over aan één lid van de chatgroep. Hij mag dan de megaorder uitvoeren. Het idee erachter: het vergt minder afstemming om de bom te droppen.

‘Building’

Het stapelen van kooporders, door de kooporders van externe handelaren over te nemen. Hoe omvangrijker de kooporders, des te groter de impact op de fix.

‘Overbuying’

Om tijdens de fix het koopgeweld nog verder aan te wakkeren werd er soms meer van een valuta aangekocht dan een klant besteld had. Hierbij lijkt De Volcker-rule geschonden te worden, die speculeren door banken zonder dat dit ten goede komt aan klanten aan banden legt.

De wanpraktijken van RBS

In het FCA-document staat een reconstructie van de manier waarop een chatgroep rondom een RBS-handelaar een verkooporder van 200 miljoen Britse ponden tegen dollars wist uit te bouwen tot 399 miljoen Britse ponden op de fix, terwijl andere chatleden al doorkruisende factoren (clearing the decks) hadden afgevlakt. In de 9 minuten voor de start van het meetmoment (om 15:59:30) verkocht een RBS-handelaar alvast 167 miljoen pond en zijn chat-collega 26 miljoen pond. Op het handelsplatform van Reuters nam het duo vervolgens maar liefst 28 procent van alle handel in Britse ponden voor zijn rekening. De wisselkoers daalt op dat moment door de verkoopgolf geleidelijk van 1.6276 naar 1.6233.

Het leidt tot een snelle winst van 615 duizend dollar en lovende recensies

En dan komt het meetmoment, rond de klok van 16.00 uur. Let wel, het doel is de (afreken)prijs nog verder laten dalen, zodat alles wat in de voorgaande 9 minuten relatief hoog is verkocht, winst voor de bank is. Tijdens de meetperiode van 1 minuut verkoopt RBS 182 miljoen pond - 32 procent van alle verkopen in het valutapaar. Samen met zijn chat-collega domineert hij zelfs 41 procent van de verkopen. De wisselkoers klapt verder in elkaar en de door WM Reuters gepubliceerde London fix bedraagt uiteindelijk 1.6218. De afrekening van 399 miljoen pond met klanten vindt plaats tegen deze lage koers, terwijl de 167 miljoen pond die RBS daarvoor relatief hoog verkocht (tegen de aflopende koers van 1.6276). Het leidt tot een snelle winst van 615 duizend dollar en lovende recensies van andere chatgroepleden, die reageren met ‘what a job’, ‘bravo’ en ‘[RBS] is god’. Dat hun klanten te weinig dollars voor hun ponden hebben ontvangen, komt niet ter sprake. De snel verdiende 615 duizend dollar zorgt er bovendien voor dat de bewuste RBS-handelaar in één deal zichzelf al bijna voor de helft heeft terugverdiend. Zodra hij 1 miljoen pond voor de bank heeft binnengebracht dan begint zijn bonusteller te lopen. 'Er zijn banken die een senior valutahandelaar een vast salaris van 100 duizend pond per jaar betalen met daarbovenop een bonus van een paar procenten. Andere banken geven weer een total compensation (vast salaris + variabel deel, red) van 7 procent van de winst groter dan de kostenbasis. Als ze dan 4 miljoen omzetten, verdienen ze na aftrek van hun kosten, 210 duizend pond,’ rekende een voormalig directeur bij een toonaangevende bank in de internationale forex-handel FTM voor in een eerder artikel.

Lidmaatschap chatgroepen

Het verslag van de Amerikaanse toezichthouder Commodity and Futures Trading Commission (CFTC) biedt weer een interessant inzage in de cultus van de chatgroepen. Het blijkt dat handelaren vaak actief waren in meerdere chatgroepen georganiseerd rondom een specifiek valutapaar. De conversaties in de chatgroepen staan bol van de afkortingen en enige mystiek doet zich gevoelen bij het lezen van de codenamen waarmee de leden hun klanten aanduidden - om de monitoring-systemen van hun opdrachtgever niet te alarmeren. De toetreding tot de chatgroepen vond soms plaats op basis van invitation only.

'‘mess this up and sleep with one eye open at night'

In het CFTC-document is een chatdiscussie opgenomen over de mogelijke toetreding van een nieuw lid in de chatgroep rondom een handelaar van Citibank, de nummer 1 valutahandelaar met een marktaandeel van 16 procent. Het onderwerp ter tafel: is het voorgedragen lid wel in staat ‘to add huge value to this cartel’? Na overleg besluiten de leden de prospect toe te voegen aan de club voor een ‘1 month trial’. Degene die het nieuwe lid heeft voorgedragen krijgt van de Citibank-handelaar nog een ogenschijnlijk gekscherende waarschuwing: ‘mess this up and sleep with one eye open at night.’