Als je baby diarree krijgt, is de kans groot dat hij het niet overleeft. Althans, als je ten zuiden van de Sahara leeft. Woon je in Nederland, dan is het euvel doorgaans snel verholpen. Het is niet voor niets een gevleugelde uitspraak: we mogen ons rijk rekenen met de Nederlandse zorg.

In die zin zijn we allemaal een beetje een winnaar, ook al staan we daar niet vaak bij stil. Wat er allemaal ook niet deugt aan de inrichting van ons zorgstelsel, wij Nederlanders hebben wereldwijd volgens de onderzoeken van de OECD nog steeds een van de best functionerende zorgvoorzieningen. Niet alleen in relatie tot derdewereldlanden, maar zelfs ten opzichte van de rijke Verenigde Staten mogen we onze handjes dichtknijpen. Wij gaan doorgaans niet failliet als we een ongeluk krijgen en onverzekerd blijken. Zorg is voor ons bereikbaar en van goede kwaliteit. 

Maar die hoge kwaliteit is niet per se te danken aan de Zorgverzekeringswet die in 2006 werd ingevoerd. Ook voordien prijkten we in de bovenste regionen van de wereldlijstjes van goede zorg. Sindsdien betalen we echter wel veel meer voor die zorg – denk aan het eigen risico, maar ook aan de gestegen premies. Wie is daarvan de dupe, en wie spint er juist garen bij? De komende periode slaan Arts en Auto en Follow the Money de handen ineen om de verliezers en winnaars van het zorgstelsel in kaart te brengen. 

Bitter voor de burger

De grootste verliezer van het zorgstelsel is in financiële termen de burger. En dan met name de zieke burger met een laag of gemiddeld inkomen. Follow the Money analyseerde in 2016 de verdeling van zorgkosten over burgers, bedrijfsleven en overheid sinds de invoering van de Zorgverzekeringswet. De bittere conclusie luidde dat de burger zowel relatief gezien als in harde euro’s steeds dieper in de buidel moet tasten om het zorgstelsel te bekostigen.

De zieke, arme burger is dus de allergrootste verliezer van ons stelsel

Tussen 2004 en 2012 stegen de zorgkosten van 65,4 miljard euro naar 92,8 miljard euro. Die stijging viel niet te verklaren met vergrijzing en innovatie alleen, volgens het Centraal Planbureau. De burger betaalde ruim 20 miljard euro van die stijging en zag de rekening groeien van 30,5 miljard in 2004 naar 50,6 miljard in 2012. Ook steeg het aandeel dat op zijn bordje belandde in relatie tot de kosten die de overheid en het bedrijfsleven betaalden. De burger droeg in 2004 46,6 procent van de zorglasten en in 2012 54,2 procent.

De grote winnaar in dit verhaal? Het bedrijfsleven. De kosten voor bedrijven daalden in absolute zin ongeveer 500 miljoen euro, recht tegen de forse kostenstijging in. In 2004 betaalde het bedrijfsleven voor 15,3 miljard euro mee aan de zorg, ofwel 23,5 procent van de totale kosten. In 2012 was dat bedrag 14,9 miljard euro, en 16 procent van de totale kosten. 

Dubbele verliezer

Waar de burger als verliezer kan worden gezien, is de zieke burger een dubbele verliezer in dit verhaal. Sinds de Zorgverzekeringswet geldt namelijk een eigen risico en die is bovendien sterk gegroeid. Momenteel ligt het verplichte eigen risico zo rond de 400 euro per verzekerde. Naast het eigen risico is ook nog een eigen bijdrage van toepassing op de zorg die door de gemeenten gefinancierd wordt. Hoe hoog die eigen bijdrage is, verschilt per gemeente en per vergoeding. 

In essentie betalen zieken meer dan gezonde mensen mee aan het zorgstelsel door deze eigen bijdragen en het eigen risico. Dat is vooral nadelig voor mensen met een chronische ziekte, die in feite standaard extra belast worden om de zorg te financieren. Daarom worden deze instrumenten nogal eens weggezet als een ‘straf op ziek zijn’. Los daarvan is de consequentie ook dat mensen met lage inkomens hoger worden belast voor zorg. Het eigen risico is immers niet inkomensafhankelijk en het wordt niet gecompenseerd met zorgtoeslag, zoals de basispremie. Dus een patiënt met een laag inkomen betaalt relatief gezien veel meer dan een patiënt met een hoog inkomen. De zieke, arme burger is dus de allergrootste verliezer van ons stelsel. 

En de winnaar is...

Maar nieuwe winnaars zijn er ook. Dat moet wel, al die stijgende kosten moeten immers ergens naartoe. ‘We kunnen allemaal heel erg veel geld verdienen,’ zei zorgondernemer Loek Winter in 2012 tegen Follow the Money. De genereuze oud-radioloog riep iedereen op om te delen in die winst. ‘Jullie zijn allemaal in deze sector uitgenodigd. Help ons om deze diamant te polijsten.’ 

Er valt geld te verdienen in de zorg en de marges blijken de moeite waard

Zo zijn er partijen die winst maken in de zorgsector. Er valt geld te verdienen in de zorg en de marges blijken de moeite waard. Cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS, Nationale Rekeningen 2014) laten zien dat er in de gehele zorg 9,8 procent winst gemaakt wordt. Dat is ruim het dubbele van wat er gemiddeld in de industrie en het onroerend goed wordt verdiend. 

De zorg blijft weliswaar stukken minder winstgevend dan de meeste sectoren in de economie, zoals de delfstoffenwinning (63,6 procent) en het bankwezen (36,5 procent). Maar het winstpercentage in de zorg bevindt zich bijna op het niveau van sectoren als de bouw (10,3 procent), energiesector (10,1 procent) en de autohandel (11,3 procent). Bovendien is de zorg extreem winstgevend in vergelijking met de sector overheid, die slechts 0,8 procent winstmarge boekt. 

Wie krijgt wat?

Maar in wiens zakken belanden die winsten uiteindelijk? Consultancybedrijf Gupta Strategists publiceerde eerder dit jaar het rapport Ezeltje strek je, naar aanleiding van eigen onderzoek naar winsten in de zorg. De onderzoekers van Gupta zetten op een rij hoe de totale winst in de zorg van 7 miljard euro in 2015 werd verdeeld. 

Verreweg het grootste stuk van die taart ging naar de leveranciers en producenten van geneesmiddelen, hulpmiddelen en medische apparatuur. Met 2,9 miljard euro winst op zak waren zij goed voor 41 procent van het totaal. Instellingen verdienden bij elkaar 1,5 miljard euro of 22 procent van het geheel en professionals in de zorg kwamen op de derde plaats met 16 procent van de winst, of 1,1 miljard euro in totaal. Verzekeraars verdienden 5 procent van de zorgwinsten in dat jaar, of 0,4 miljard euro. Dienstverleners als banken, adviesbureaus, ICT-leveranciers en bouwbedrijven verdienden in totaal net als alle zorgprofessionals samen 1,1 miljard euro. 

Qua winstmarge valt op dat de banken relatief gezien het meest verdienen aan de zorg: 25 tot 30 procent winst. Farmaceuten komen op de tweede plaats met 20 tot 25 procent. ICT-bedrijven en andere dienstverleners lopen met 15 tot 25 procent winst de deur uit na een klus in de zorg.

Deze grote winstmakers zijn echter niet allemaal per se winnaars van de stelselhervorming. De farmaceutische industrie heeft altijd hoge winstpercentages behaald en zag die door strenger geneesmiddelenbeleid in Nederland zelfs licht teruglopen. De apothekers zagen hun inkomsten de afgelopen jaren fors krimpen. De banken, echter, zagen hun inkomsten in de zorg juist groeien doordat instellingen steeds afhankelijker van hen werden. Bijvoorbeeld voor de financiering van hun vastgoed, nu ze daar sinds enkele jaren zelf verantwoordelijk voor zijn. 

Big business, die zorgadviesmarkt

Ook consultants zijn winnaars in de zorg. Follow the Money riep in 2016 de toorn van minister Edith Schippers over zich af met een kritisch artikel over de advieswerkzaamheden in de zorg van echtgenoot Sander Spijker. Zijn voormalige werkgever P5COM verdient een mooie boterham met het adviseren van zorginstellingen, en is daar zeker niet de enige in. 

Steeds meer managers en consultants bevolken tegenwoordig de gangen van ziekenhuizen en instellingen. De zorgadviesmarkt groeit al jaren volgens analistenorganisatie Source, die jaarlijks onderzoek doet naar de wereldwijde consultancymarkt. De markt voor zorgadvies in de Benelux was in 2014 een kleine 100 miljoen euro groot. Voor adviseurs in de farmaceutische en biotech-industrie viel nog eens 100 miljoen euro te verdienen. Ook in 2016 behoorden de zorg en de farmaceutische industrie tot de snelle groeiers. 

Specialisten vs. huisartsen

Volgens de analyse van Gupta zijn het onder de zorgprofessionals vooral de huisartsen en paramedici die er met de winst vandoor gaan; 15 tot 20 procent, terwijl de medisch specialisten het met 10 tot 15 procent moeten doen. Maar dat geeft een vertekend beeld, zo blijkt uit de CBS-cijfers over inkomens van medische professionals. 

De huisarts blijkt een verliezer van het stelsel, terwijl de medisch specialist er juist op vooruitging

De huisarts blijkt in reëel opzicht namelijk een verliezer van het stelsel. Het inkomen van de zelfstandige huisarts blijkt namelijk gedaald van 116 duizend euro in 2007 naar 98 duizend euro in 2015. Dit in tegenstelling tot de medisch specialist: de zelfstandige specialist ging er juist op vooruit in het afgelopen decennium en verdient tegenwoordig gemiddeld 187 duizend euro tegenover 170 duizend in 2007.

Een aantal specifieke specialisten profiteerden in de eerste jaren van het nieuwe zorgstelsel flink van de manier waarop bepaalde handelingen gedeclareerd werden. Zo konden onder meer radiologen een aantal jaar profiteren van extra inkomsten. In het jaar 2009 piekten de gemiddelde inkomens van vrijgevestigde specialisten daardoor op een kleine 260.000 euro per jaar, volgens een onderzoek dat het ministerie van VWS liet uitvoeren. Daarmee behoorden de Nederlandse specialisten tot de grootverdieners in Europa en wereldwijd. Sindsdien is het declaratiesysteem aangepast en daalden de inkomens van de vrijgevestigde specialisten weer. 

De positie van de specialist als financiële winnaar binnen het zorgstelsel kwam enigszins onder druk te staan door de sluimerende en af en toe oplaaiende discussie over het invoeren van een verplichting om in loondienst te gaan. Ook is het de bedoeling dat specialisten onder de Wet normering topinkomens (WNT) komen te vallen, wat nu nog niet het geval is.

Net als voor de huisartsen geldt voor paramedici dat hun inkomens niet per se gestegen zijn, en in sommige gevallen zelfs gedaald. Het gemiddelde uurtarief voor fysiotherapie bijvoorbeeld steeg in tien jaar tijd nauwelijks twee euro. De praktijkkosten stegen echter wel. Het was het lot van alle paramedici, zo laten de cijfers van het CBS zien: hun gemiddelde inkomen daalde van 48.000 euro in 2007 naar 36.000 euro in 2015. 

Maar daarmee zijn we er nog niet

Deze winnaars en verliezers zijn relatief duidelijk in beeld te brengen. Maar er zijn ook partijen bij wie de positie lastiger te bepalen is. Want is de zorgverzekeraar met zijn kleine winstmarge aan te merken als een verliezer in het stelsel? Of maakt iedere procent winst van de verzekeraar (met miljardenbudget) een winnaar, alleen al vanwege het recht om die winst te maken? En wat te denken van fraudebestrijding in het nieuwe stelsel: is de fraudeur daarvan de verliezer of juist winnaar ten opzichte van de welwillende zorgverlener? Zijn managers de winnaars van de zorg? En hoe staat het met het overige zorgpersoneel? 

Achter de cijfers gaan verhalen schuil die we de komende periode in beeld willen brengen. Daarbij kunnen we uw tips en verhalen goed gebruiken. Bent u een winnaar in het stelsel en bent u daar trots op? Weet u hoe er wat extra verdiend kan worden in de zorg? Of ziet u verliezers ontstaan waar u ons op wil wijzen? U kunt zich melden bij Eelke van Ark om (eventueel anoniem) uw verhaal te doen en ons verder te helpen in dit onderzoek.