Een gloednieuw voetbalstadion, te midden van de jungle, in een stad met enkel een D-klasse voetbalclub: de Arena da Amazonia in Manaus. Al voordat het wereldkampioenschap in Brazilië begon, groeide dit stadion uit tot hét symbool van geldverkwisting. Niet alleen door de onhandige locatie - het gebied is door het omringende regenwoud zo moeilijk bereikbaar dat het materiaal voor de bouw via de rivier moest worden aangevoerd – maar ook door het gebrek aan een sterke lokale voetbalclub. Naar verwachting zal nog geen vierduizend van de ruim veertigduizend stadionstoelen bezet zijn tijdens de eerstvolgende wedstrijd na het WK. ‘Onbegrijpelijk’, aldus Vandick Lima terwijl hij met ons een rondje langs het Mangueirao stadion in de stad Belém loopt. Belém was samen met Manaus in de race om een speelstad te worden voor het WK. Toen Belém het moest afleggen, stroomde de e-mailbox van Lima - de president van A-klasse club Paysandu – vol met boze reacties: ‘Iedereen dacht dat het WK naar ons toe zou komen. Niet alleen vanwege het groot aantal voetbalsupporters dat wij hier hebben, maar ook omdat dit stadion in 2002 nog is verbouwd. We voldeden praktisch aan alle FIFA-eisen, en toch besloot de regering een geheel nieuw stadion te bouwen in de Amazone.’

It’s the politics, stupid!

Een verkeerde beslissing, vindt ook sporteconoom Ricardo Ajauri. In de aanloop naar het WK hield Ajauri een blog bij over de ontwikkelingen rondom de stadions in Brazilië. Hij vreest voor ‘witte olifanten’: hoogstaande architectonische werken, maar zonder enige overlevingskans. Ajauri: ‘In plaats van te investeren in stadions waar de wedstrijden van de lokale teams daadwerkelijke bezocht worden, koos de regering ervoor om miljoenen euro’s te pompen in het bouwen van nieuwe stadions op plekken waar de lokale voetbalteams niet eens relevant zijn. Dat is vragen om witte olifanten.’ Waarom dan toch juist dáár investeren? ‘Politiek!’ roept Ajauri. ‘De federale overheid was enkel en alleen geïnteresseerd in de electorale voordelen van het bouwen van stadions in steden waar dezelfde of een geallieerde politieke partij aan de macht was. En met de presidentsverkiezingen in zicht [oktober, red.], is dat natuurlijk een slimme zet. Ze wisten van te voren dat deze stadions na het WK niet levensvatbaar zouden zijn.’ En Manaus is niet de enige stad met een witte olifant na het WK. Het stadion in Brasilia, de hoofdstad van het land, staat hetzelfde lot te wachten. Daar werd voor 630 miljoen euro een stadion met 70.000 zitplaatsen gebouwd, terwijl de lokale teams zoals Gama en Brasiliense  slechts een paar honderd fans trekken. Ook Cauiba (190 miljoen euro) en Natal (113 miljoen euro) beschikken over spiksplinternieuwe stadions met slechts een C- of D-klasse team om in te spelen. Ook daar zijn te weinig fans en zullen de inkomsten dus te laag zijn om de stadions te onderhouden.

De witte olifanten van Japan, Korea en Zuid-Afrika

Het is een terugkerend probleem. Popelend om de rechten van het prestigieuze voetbaltoernooi te winnen, verleiden de gastlanden de FIFA met mooie bouwplannen voor de meest futuristische stadions. Om vervolgens geconfronteerd te worden met enorme bouw- en onderhoudkosten voor de stadions. In de grafiek hieronder staan de totale kosten van het renoveren en bouwen van nieuwe stadions tijdens de laatste vier WK’s en de gemiddelde kosten per gebruikt stadion.     De totale stadionkosten voor het WK van 2002 in Japan en Korea waren het hoogst. Maar dit werd veroorzaakt omdat de landen zich eerst allebei afzonderlijk kandidaat hadden gesteld om het toernooi te organiseren. Uiteindelijk werd besloten het WK zowel in Japan als in Korea te houden, maar beide landen waren al begonnen met het bouwen van stadions. Korea kreeg tien nieuwe stadions, Japan zes. De investeringen betaalden zich echter niet uit. Volgens CNN maken acht van de tien WK-stadions in Japan jaarlijks tussen de 2 en 6 miljoen dollar verlies. In 2010 organiseerde Zuid-Afrika het Wereldkampioenschap. Het lokale bestuur van Kaapstad wilde dat het bestaande Athlone Stadium een van de tien speelstadions zou worden. Maar toen de FIFA op bezoek kwam om het stadion te bekijken, werd dit plan moeiteloos van tafel geveegd. Reden: het stadion lag in het armere gedeelte van de stad. ‘A billion television viewers don’t want to see shacks and poverty on this scale', zo zei een FIFA gedelegeerde tegen het gemeentebestuur. Veel mooier zou een gloednieuw stadion zijn. Eentje die spectaculaire televisiebeelden op zou leveren, gelegen aan de baai van Kaapstad, met uitzicht op de Tafelberg en het Robbeneiland. Het Cape Town Stadium kostte 600 miljoen dollar, maar is vier jaar na het WK het grootste deel van de tijd verlaten.

 Het 600 miljoen dollar kostende Cape Town Stadium in Zuid-Afrika

  Een andere Zuid-Afrikaanse witte olifant vind je in de stad Durban. Ook Durban had al een stadionkandidaat: het King's Park Rugby Stadium. Dit stadion voldeed wel aan de wensen van de FIFA, er was enkel een renovatie nodig om het aantal stoelen uit te breiden. Maar de gemeenteraad wilde een nieuw stadion, een prestigieuze nieuwe aanwinst voor de stad. Naast het bestaande stadion werd daarom het Moses Mabhida Stadium gebouwd met plek voor 70.000 mensen. Maar na het WK bleef succes uit. Het rugby team wilde het King's Park Stadium niet verruilen voor het nieuwe stadion vanwege de hoge huur en het oude stadion wordt dan ook vele malen beter bezocht dan de 380 miljoen dollar kostende witte olifant daarnaast, die in 2013 een recordverlies van ruim 2 miljoen euro maakte.

Popconcerten en gevangenissen

En dus wordt er in de WK-landen druk gezocht naar alternatieven om de stadions op een of andere manier toch winstgevend te houden. Dit blijkt alleen niet altijd even makkelijk. Op de website van het stadion in Kaapstad staat op dit moment nog maar één activiteit gepland: een concert van de popgroep One Direction in april 2015. Ook gaan er geluiden op om het stadion eenvoudigweg af te breken omdat het goedkoper is dan het stadion leeg te laten staan. Binnen het stadsbestuur van Manaus is de vraag gerezen of het stadion niet zou kunnen dienen als gevangenis, meldt The Telegraph. De huidige gevangenis in de Amazone-stad heeft maar plek voor tweehonderd tot driehonderd gedetineerden, maar in het stadion zouden er minstens duizend opgesloten kunnen worden. Dat deze vraag nu pas gesteld wordt, vindt sporteconoom Ajauri veel te laat. ‘Men was veel te druk om van het WK een succes te maken en nu pas wordt er nagedacht over de exploitatie van de stadions ná het WK. Wil je je investeringen terug kunnen verdienen, dan moet je daar eerder aandacht aan besteden.’ Rusland, de gastheer van het WK 2018, is van plan om 3,8 miljard dollar te besteden aan het bouwen van nieuw stadions. Qatar, de gastheer van het WK 2022, is van plan om 3 miljard dollar te besteden. Afgaande op ervaringen uit het verleden, kan het uiteindelijke prijskaartje nog wel eens veel hoger zijn. Ajauri: ‘Laten we hopen dat deze twee landen wél lering trekken uit het verleden.'