'Met de vandaag bekendgemaakte schikking met het OM zetten we een streep onder een uiterst ongelukkige zaak uit het verleden', zo vatte Jurgen van Breukelen, voorzitter van de Raad van Bestuur van KPMG op 30 december 2013 in een persbericht de deal van 7 miljoen met het Openbaar Ministerie hoopvol samen. Met de schikking werd de schuld van KPMG afgekocht en kon het OM zich concentreren op het onderzoek naar de drie verdachte accountants die namens KPMG zo bereidwillig hun medewerking hadden verleend aan het toedekken van smeergeldtransacties door de firma Ballast Nedam. De uitspraak van Van Breukelen blijkt amper twee weken later nogal voorbarig te klinken. Follow the Money nam contact op met enkele verdachten en tekende daarbij enkele brisante uitspraken op. ‘Ik heb conform de destijds geldende regelgeving gehandeld', zei verdachte Jack Van Rooijen. 'Ik sta daar ook nog steeds volledig achter.’ Ook zei Van Rooijen dat ‘de berichtgeving in de Telegraaf in lijn is met wat er gebeurd is.’ Hiermee bevestigde de vorig jaar gepensioneerde accountant eerdere publicaties van de Telegraaf waaruit bleek dat de top van KPMG al in 2003 op de hoogte was van de smeergeldpraktijken binnen Ballast Nedam.

Bouwfraude

Het Financieele Dagblad vond later nog een 'goed ingevoerde' anonieme bron om de verklaring van Van Rooijen aan Follow the Money te bevestigen: ‘Hij heeft de betaling van de steekpenningen en de schaduwboekhouding waarin met Zwitserse bankrekeningen werd gewerkt, stopgezet.' Verder stelde hij meteen het toenmalige bestuur van KPMG van zijn bevindingen op de hoogte. Dat gaf hem de opdracht aan alle onregelmatigheden een einde te maken.' Dit laatste speelde zich in 2003 af. Kort daarvoor, op 12 december 2002, had de Parlementaire Enquêtecommissie Bouwnijverheid (PECB) onder aanvoering van Marijke Vos (Groen Links) haar eindrapport over de bouwfraude afgeleverd. Ook in die kwestie speelde KPMG - als een van de voornaamste accountantsorganisaties in de Nederlandse bouwsector - een belangwekkende rol. Tijdens de eerdere verhoren was gebleken dat klantvriendelijke boekencontroleur al jarenlang op de hoogte was van de frauduleuze praktijken in de bouwwereld. Die verklaring werd destijds gedaan door Jacques de Bie een controller van, jawel, Ballast Nedam. 'Ik heb de accountant het hele systeem uitgelegd', zei De Bie. 'KPMG was volledig op de hoogte van de situatie in de bouw. Het bureau of de accountant in persoon, is daar later nooit op teruggekomen.'

'KPMG was volledig op de hoogte van de situatie in de bouw. Het bureau of de accountant in persoon, is daar later nooit op teruggekomen.'

Het SP-Kamerlid Jan de Wit maakte destijds deel uit van de PECB. En het was ook De Wit die samen met twee SP-collega's op 6 januari van dit jaar aan minister Ivo Opstelten van Veiligheid en Justitie Kamervragen stelden over de schikking van 7 miljoen euro die het OM met KPMG overeen was gekomen. 'Hoe hebt u bij uw afweging het feit beoordeeld dat het OM spreekt van zonder meer verwijtbaar ontoereikende accountantscontroles, dat in deze zaak sprake is van een schaduwboekhouding die kennelijk door KPMG werd verhuld en dat er nagenoeg op hetzelfde moment in de Tweede Kamer een parlementaire enquête werd gehouden over de bouwfraude waarin schaduwboekhoudingen een prominente rol speelden?', luidde één van de vragen.

Vervolging

De Wit c.s. wezen Opstelten ook op de clementieregeling die na de bouwfraude-enquête door de Nederlandse Mededingingsautoriteit (NMa) werd ingesteld. Bedrijven die nog een schaduwboekhouding verborgen hielden, konden bij het vrijwillig aanbrengen rekenen op strafvermindering. De SP'ers constateerden terecht dat KPMG dat met de schaduwboekhouding met de smeergelden niet had gedaan en dat er geen gebruik is gemaakt van de clementieregeling. 'Wordt door deze schikking nog wel recht gedaan aan de in de samenleving naar aanleiding van deze affaire ontstane verontwaardiging over de handelwijze van Ballast Nedam en over de handelwijze van haar accountant KPMG?', vroegen de SP'ers aan Opstelten. En zou de firma KPMG niet alsnog door het OM vervolgd moeten worden?

'Wordt door deze schikking nog wel recht gedaan aan de in de samenleving ontstane verontwaardiging over de handelwijze van Ballast Nedam en over de handelwijze van haar accountant KPMG?'

De kernvraag zou hier zijn geweest of men bij KPMG op bestuurlijk niveau weet had van de door de eigen accountants doelbewust toegedekte steekpenningentransacties. Tot woensdag 8 januari konden de bestuurders van KPMG het nog afdoen als een geïsoleerd geval waarvan zij geen kennis hadden, maar de uitspraken van Jack van Rooijen tegenover Follow the Money zetten de zaak op scherp. Het bestuur wist er wél van en dat betekent dat zaak Ballast Nedam/KPMG zonder enige twijfel gaat escaleren.

Vuurwerk

Tot die conclusie komt ook Marcel Pheijffer. Pheijffer is als hoogleraar Forensische Accountancy verbonden aan de universiteiten Leiden en Nyenrode en bestuursvoorzitter van de Stichting NIVRA-Nyenrode. Hij is zeer goed bekend met het bouwfraude-dossier. Tijdens de Parlementaire Enquête Bouwnijverheid trad Pheijffer op als inhoudelijk secretaris van de enquêtecommissie. Pheijffer schreef afgelopen vrijdag in zijn column op de Accountant.nl dat we nog 'veel vuurwerk en negatieve publicaties' mogen verwachten als inderdaad blijkt dat het bestuur weet had van de smeergelden. 'Nu er een schisma is ontstaan tussen KPMG dat heeft geschikt en de (voormalige) partners die door het OM in onderzoek zijn - en blijkens het persbericht van het OM ook als verdachten zijn aangemerkt - is het immers wachten op modder gooien over en weer.' Daar zullen de commentaren van (oud)-bestuurders en partners die van 'niets' weten, weinig aan kunnen veranderen. Intussen kijken we met veel belangstelling naar wat minister Opstelten De Wit c.s. gaat antwoorden. Het Ballast Nedam/KPMG-dossier kon voor de VVD-minister wel eens gevoelige materie blijken. Is hij ervoor om corporates die zich misdragen een riant voordeel te bieden en ze voor een nietige buidel duiten vrijgeleide te geven of gaat hij écht achter de witte boorden-boeven aan?    

Terug naar september 2002

De enquêtecommissie hoorde in september 2002 Jacques de Bie, toenmalig controller bij Ballast Nedam. De Bie gaf antwoorden op vragen van de voorzitter van de commissie (Marijke Vos) aangaande rol van KPMG (in relatie tot kartelvorming en de bijbehorende schaduwadministraties). Met zijn antwoorden gaf De Bie destijds al een ontluisterend inkijkje in de volstrekt kritiekloze houding van de toenmalige KPMG-accountant.   De heer De Bie: KPMG is onze accountant. Die was ervan op de hoogte dat dit speelt in de bouw. De voorzitter: Die was ervan op de hoogte dat dit speelt in de bouw. Waarop berust deze bewering van u? Heeft KPMG u dat zelf verteld? De heer De Bie: Ik heb daar zelf met KPMG over gesproken. De voorzitter: Wanneer heeft u daar met hen over gesproken? De heer De Bie: Dat weet ik niet meer. Ik denk in 1998 of 1999. De voorzitter: Toen heeft u daarover gesproken en toen heeft u dus ook gesproken over de wijze van verrekening, landelijk, met andere bouwbedrijven. De heer De Bie: De systematiek heb ik uitgelegd. De voorzitter: U heeft gesproken over het feit dat er verrekend werd, ook via facturen? De heer De Bie: Ik kan mij dat gesprek niet woordelijk herinneren, maar ik denk dat dat best ter sprake kan zijn gekomen. De voorzitter: U denk dat dat ter sprake kan zijn gekomen. Dit is een belangrijk gegeven voor ons. Wat was de reactie van KPMG? Kunt u zich dat nog herinneren? De heer De Bie: Naar mij toe niets. De voorzitter: Zij hebben u geen nadere vragen gesteld toen u dit heeft verteld? De heer De Bie: Nee. De voorzitter: Zij hebben u niet gevraagd hoe u verrekent of u facturen gebruikt en wat de grootte van de facturen was? De heer De Bie: Nee. Ik heb met KPMG wel eens gepraat over het systeem van vooroverleg, zoals dat in de bouw plaatsvindt en dus ook over het bijhouden van registratieoverzichten. Daarvan was KPMG op de hoogte. KPMG zal denk ik ook wel geweten hebben dat er wel eens een factuur moet worden opgemaakt, maar niet welke factuur dat zal zijn geweest. Die kunnen zij ook niet vinden, want die zien er uit als normale facturen. De voorzitter: KPMG heeft dus niet gevraagd toen u dat vertelde, in welke regio’s dat gebeurde en om wat voor bedragen het gaat. De heer De Bie: Nee, niet aan mij.