Na vier roerige jaren Rutte II is de Nederlandse zorg meer dan ooit onderwerp van politieke discussie. Er gebeurde dan ook nogal wat. De langdurige zorg werd deels onder verantwoording van de gemeenten gebracht, die hun taak met sterk wisselend succes volbrengen. Maar ook in de geneeskundige zorg merkten burgers veranderingen. Het eigen risico steeg bijvoorbeeld in de afgelopen kabinetsperiode met 165 euro, van 220 euro in 2012 naar 385 euro in 2017. Er kwam een budgetpolis, waarmee zorgverzekeraars de mate van vrije zorgkeuze af kunnen laten hangen van de hoogte van de premie. Die vrije artsenkeuze was bovendien bijna de facto afgeschaft met het voorstel van minister Schippers om de zorgverzekeringswet zo aan te passen dat verzekeraars niets meer zouden hoeven betalen voor zorgverleners waar zij geen contract mee hebben. Dat voorstel strandde in december 2014 in de Eerste Kamer en leverde een korte kabinetscrisis op. 

Op dit moment staat het hele zorgstelsel opnieuw ter discussie. Een aantal partijen, waaronder de SP en 50Plus pleit ervoor om de zorgverzekeraars helemaal af te schaffen. Andere partijen zijn op onderdelen voor het inperken van de macht van zorgverzekeraars. Zo staan bijna alle partijen achter het voorstel om winstuitkeringen te verbieden. 

Tenenkrommende scènes waarin PvdA-politici de Eerste Kamer stonden te overtuigen van het nut van aandeelhouderskapitaal in een ziekenhuis

Follow the Money zette aan de hand van de belangrijkste beleidspunten in de verkiezingsprogramma's op een rijtje hoe partijen de zorg zien. Maar wat een partij tijdens verkiezingstijd roept, is niet altijd wat een partij in het kabinet of in de Kamer stemt. Het meest in het oog springende voorbeeld daarvan is de PvdA, die vier jaar geleden fanatiek campagne voerde met de leus ‘Schaf marktwerking in de zorg af’. Eenmaal in onderhandeling met de VVD liet de PvdA haar schijnbaar radicaal linkse masker uit de campagne vallen en werkte ijverig mee aan het voltooien van VVD-minister Edith Schippers' plannen om de zorgverzekeraars meer macht te geven en zelfs winstuitkering in zorginstellingen toe te laten. Dat leverde tenenkrommende scènes op waarin PvdA-politici de Eerste Kamer stonden te overtuigen van het nut van aandeelhouderskapitaal in een ziekenhuis. Drie senatoren werd het teveel: zij stemden, tegen hun eigen partijlijn in, tegen de afschaffing van vrije artsenkeuze en kregen daarna ironisch genoeg het stempel ‘dissident’ opgeplakt. 

Om heel beknopt toch de meetlat van daadwerkelijk gevoerd beleid langs de mooie beloften te leggen, kijkt Follow the Money bij de bestaande partijen dus ook even terug op hun standpunten en beleid in het verleden. Waren zij voor de invoering van marktwerking in de zorg? Wilden ze meewerken aan het afschaffen van de vrije artsenkeuze of niet? En wat was hun positie op winstuitkering in de zorg? De nieuwe partijen kunnen aan die vragen uiteraard niet getoetst worden. 

Follow the Money's Zorg Stemwijzer

Hier de visuele stemwijzer van Follow the Money, waarin de partijen geplaatst zijn langs de volgende twee assen: 

Horizontaal: Meer markt of meer overheid? Zien de partijen de zorg als een publieke verantwoordelijkheid of geven ze veel ruimte voor privatisering? Partijen die meer voor de markt kiezen, geven marktwerking meer ruimte. Partijen die dichter bij de overheid staan, willen de zorg in publieke handen houden. 

Verticaal: Bottom up of Top Down? De partijen zijn hier beoordeeld op de mate waarin ze burgers en zorgverleners invloed gunnen op de besluitvorming in de zorg. Bottom Up betekent hier meer zeggenschap voor verzekerden, cliënten, zorgverleners en burgers. Top Down staat hier voor meer beslissingsbevoegdheid aan de top, of dat nu overheid is of de zorgverzekeraars. 

De standpunten op het zorgbeleid van alle partijen zijn hieronder toegelicht.

VVD

Meer of minder markt in de zorg? 

De VVD is van alle partijen de meest openlijke en vurige voorstander van marktwerking in de zorg, een overtuiging waaraan de partij onverkort vasthoudt in haar partijprogramma: de positie van de zorgverzekeraar moet versterkt worden en verzekeraars moeten ook de — door de minister gebudgetteerde — zorgkosten in de hand houden door selectief zorg in te kopen. Verzekeraars moeten winst kunnen uitkeren volgens de VVD, net als zorginstellingen zelf. Zorgverleners moeten duidelijker maken wat hun kwaliteit is, en tegelijkertijd wil de VVD kwaliteitsmetingen uniformeren om de bureaucratie te beperken. 

De VVD is de meest openlijke en vurige voorstander van marktwerking in de zorg

Eigen risico: de VVD heeft geen probleem met het huidige eigen risico en wil het dan ook in stand houden.

Vroeger… wist VVD-minister Hans Hoogervorst het nieuwe Zorgstelsel door de Kamer te loodsen, uiteraard met steun van zijn eigen partij. De VVD wilde in 2014 de vrije artsenkeuze opofferen voor meer mogelijkheden voor de zorgverzekeraars om selectief zorg in te kopen en was altijd al voor het toelaten van winstuitkering in zorginstellingen.

D66

Meer of minder markt in de zorg? 

Net als de VVD is D66 een sterk voorstander van marktwerking in de zorg. Als het aan de partij ligt moet de marktwerking zich verder ontwikkelen door meer informatie te verzamelen en inzichtelijk te maken over kwaliteit van zorg. D66 wil verder experimenteren met nieuwe soorten contracten en op het gebied van preventie. De zorgverzekeraar blijft aan het roer en moet de zorgkosten beteugelen. Daarbij past winstuitkering volgens D66 niet.

Eigen risico: Het eigen risico moet blijven, vindt D66. 

Vroeger… stemde D66 voor de invoering van marktwerking, voor de afschaffing van vrije artsenkeuze en was de partij ook voor winstuitkering door zorgverleners. De partij stemde wel in met het verbod op winstuitkering door zorgverzekeraars.

SGP

Meer of minder markt in de zorg? 

De Staatkundig Gereformeerde Partij zegt in haar programma vrijwel niets concreets over het zorgstelsel, maar blijkt door haar handelen tot nu toe een echte ‘marktwerkingspartij’. De zorg is een Christelijke opdracht, volgens de partij, die het best kan worden overgelaten aan de zorgverzekeraars. Aan het stelsel verandert, als het aan de gereformeerden ligt, dan ook niets. Een concreet voorstel is om verzekerden zelf hun rekening te laten controleren. 

Eigen risico: de SGP wil het eigen risico behouden, maar verlagen ‘tot een bedrag dat niet tot zorgmijding leidt’. 

Vroeger… stemde de SGP voor invoering van marktwerking in de zorg. Ook stemde de SGP voor het afschaffen van de vrije artsenkeuze, wat gezien de traditionele christelijke voorkeur voor keuzevrijheid een opmerkelijke zet was. De SGP was voor winstuitkering door zorginstellingen maar steunde ook het verbod op winstuitkering door zorgverzekeraars.

CDA

Meer of minder markt in de zorg? 

Het CDA is geen voorstander van het afschaffen van de zorgverzekeraars, maar wil hen meer regels opleggen, zoals het aanbieden van minimaal één standaardpolis waarop alle verzekeraars vergelijkbaar zijn. Budgetpolissen wil de partij verbieden. De zorgkosten blijven een zaak van de politiek: de minister moet met akkoorden de kosten in de hand houden. Verzekerden moeten meer invloed krijgen met maatregelen als het invoeren van cliëntenraden die meer invloed krijgen op het beleid van verzekeraars. 

Eigen risico: het CDA wil het eigen risico in stand houden en volgens haar programma ‘fors’ verlagen, maar zegt niet met hoeveel euro.

Vroeger… stemde het CDA voor de invoering van het nieuwe zorgstelsel, maar tegen de afschaffing van vrije artsenkeuze en was zij altijd tegen de invoering van winstuitkering door zorgverleners.

PvdA 

Meer of minder markt in de zorg? 

Net als in de campagne van 2012 wil de PvdA minder marktwerking in de zorg. Maar het volume is flink teruggedraaid. Zo wil de PvdA geen Nationaal Zorgfonds. De socialisten willen in plaats daarvan een soort middenweg voor het stelsel: de zorgverzekeraars blijven bestaan, maar houden alleen nog zeggenschap  over de zorg in ziekenhuizen en de tweedelijns GGZ. Ze mogen geen winst maken en niet langer concurreren met verzekeringspolissen.

Eigen risico: De PvdA wil het eigen risico volledig afschaffen. 

Vroeger… stemde de Partij van de Arbeid tegen de invoering van het nieuwe zorgstelsel. De PvdA stond altijd bekend als tegenstander van marktwerking in de zorg, maar draaide als een blad aan een boom om toen de partij in 2012 met de VVD kon regeren. Daarna stemde de PvdA voor het afschaffen van de vrije artsenkeuze en steunde ze zelfs het voorstel om winstuitkering in ziekenhuizen en zorginstellingen toe te laten.

De PvdA wil geen Nationaal Zorgfonds, maar een soort middenweg

ChristenUnie

Meer of minder markt in de zorg?

Als het aan de ChristenUnie ligt, verandert er niet veel aan het huidige zorgstelsel. Marktwerking blijft, maar de overheid gaat meer bepalen. De CU stelt een maximale grootte voor zorgverzekeraars voor, maar specificeert die nog niet. Ook moeten verzekerden meer inspraak krijgen en moeten zorgverzekeraars gaan meebetalen aan een preventiefonds.

Eigen risico: De ChristenUnie wil het eigen risico behouden, maar sterk verlagen. 

Vroeger… stemde de ChristenUnie voor de invoering van marktwerking in de zorg. De ChristenUnie was ook bereid om vrije artsenkeuze op te offeren aan meer invloed voor de zorgverzekeraar. De partij was wel tegen het toestaan van winstuitkering door zorgverleners en steunde het voorstel om verzekeraars te verbieden winst uit te keren. 

GroenLinks

Meer of minder markt in de zorg? 

GroenLinks wil geen Nationaal Zorgfonds en wil het zorgstelsel daarmee niet fundamenteel wijzigen. De partij wil het huidige stelsel wel ingrijpend aanpassen om zorgverleners en patiënten meer invloed op de zorg te geven. De voorstellen daartoe zijn serieus: vrije artsenkeuze moet beschermd worden door verzekeraars altijd minimaal 80 procent van een door de patiënt gekozen zorgverlener te laten betalen, ook als die geen contract heeft. Verzekerden krijgen een eigen commissaris bij iedere zorgverzekeraar en patiëntenorganisaties moeten gefinancierd worden uit de premiegelden. 

Groenlinks is voor serieuze hervormingen van het huidige stelsel

Eigen risico: het eigen risico wordt afgeschaft als het aan GroenLinks ligt. 

Vroeger… stemde GroenLinks tegen invoering van marktwerking. Ook stemde GroenLinks tegen de afschaffing van vrije artsenkeuze en was de partij tegen winstuitkering door zorgverleners. GroenLinks steunde het voorstel om winstuitkering door zorgverzekeraars te verbieden.

SP

Meer of minder markt in de zorg? 

Zo duidelijk als de VVD voor marktwerking in de zorg is, zo duidelijk is de SP ertegen. De SP wil een Nationaal Zorgfonds, waarin de zorgvezekeraar vervangen wordt door een overheidsinstantie in de vorm van een rijksdienst die de premies int en lokale zorgfondsen in de vorm van stichtingen die gerund worden door vertegenwoordigers van ziekenhuizen, zorgverleners, lokale overheden en patiënten. De politiek stelt de budgetten vast op basis van regionale behoefte aan zorg. De Nederlandse Zorgautoriteit wordt afgeschaft. Zorgverleners worden niet meer per behandeling betaald, maar grotendeels per patiënt, met extra opslagen per handeling — zoals de huisarts nu ook bekostigd wordt. Er komt een basispakket waarin alle medisch noodzakelijke zorg wordt vergoed. 

Eigen risico: het eigen risico wordt afgeschaft als het aan de SP ligt. 

Vroeger… stemde de SP tegen de invoering van marktwerking in de zorg. Ook stemde de partij tegen het afschaffen van vrije artsenkeuze. De SP was altijd tegen winstuitkering door zowel zorgverleners als zorgverzekeraars en was initiatiefnemer van het recente verbod op winstuitkering door zorgverzekeraars.

50Plus

Meer of minder markt in de zorg?

Ook 50Plus wil een Nationaal Zorgfonds: weg met de zorgverzekeraar, die wordt vervangen door de overheid en lokale zorgfondsen. De politiek stelt de budgetten vast, op basis van regionale behoefte aan zorg. De Nederlandse Zorgautoriteit wordt afgeschaft. Zorgverleners worden niet meer per behandeling betaald, maar grotendeels per patiënt, met extra opslagen per handeling — zoals de huisarts nu ook bekostigd wordt. Er komt een basispakket waarin alle medisch noodzakelijke zorg wordt vergoed. 

Eigen risico: 50Plus wil het eigen risico afschaffen

Vroeger… De ouderenpartij stemde voor het afschaffen van vrije artsenkeuze in de Tweede Kamer, maar schoot het wetsvoorstel in de Eerste Kamer af. 50Plus was tegen het toestaan van winstuitkering door zorgverleners en steunde ook het winstuitkeringsverbod voor zorgverzekeraars.

PVV

Meer of minder markt in de zorg? 

De PVV heeft niets betekenisvols over de zorg in haar programma staan, maar woordvoerder Reinette Klever verduidelijkt persoonlijk waar de partij naartoe wil. En dat is dubbel: enerzijds is de PVV tegen het Nationaal Zorgfonds, anderzijds wil zij dat de zorgverzekeraar weer gaat doen wat het ziekenfonds deed: alleen de rekeningen controleren en het geld overmaken. Ook mogen verzekeraars daarbij geen winst maken en moeten zij de premies verlagen vanuit hun reserves en overschotten. 

De richting die de PVV op wil is dubbel: geen Nationaal Zorgfonds, maar de zorgverzekeraar moet als een ziekenfonds werken

Eigen risico: de PVV wil het eigen risico afschaffen

Vroeger… stemde Geert Wilders als ‘Groep Wilders’ voor de invoering van marktwerking in de zorg. Later werd de PVV linkser op dat dossier. Onder kabinet Rutte I, waar de partij als gedoogpartner deel van uitmaakte, werd het eigen risico wel flink verhoogd. De PVV stemde in 2014 tegen het afschaffen van de vrije artsenkeuze en was tegen winstuitkering door zorginstellingen.

Partij voor de Dieren 

Meer of minder markt in de zorg?

De Partij voor de Dieren is ook voorstander van het Nationaal Zorgfonds. De partij wil dus dat de zorgverzekeraar wordt vervangen door de overheid en lokale zorgfondsen. De politiek stelt de budgetten vast op basis van regionale behoefte aan zorg. De Nederlandse Zorgautoriteit wordt afgeschaft. Zorgverleners worden niet meer per behandeling betaald, maar grotendeels per patiënt, met extra opslagen per handeling — zoals de huisarts nu ook bekostigd wordt. Er komt een basispakket waarin alle medisch noodzakelijke zorg wordt vergoed. 

Eigen risico: de Partij voor de Dieren wil het eigen risico geheel afschaffen. 

Vroeger… stemde de PvdD tegen het afschaffen van vrije artsenkeuze en was de partij tegen winstuitkering door zorgverleners. Ook steunde de PvdD het verbod op winstuitkering door zorgverzekeraars.

Piratenpartij

Meer of minder markt in de zorg? 

De Piratenpartij wil minder marktwerking in de zorg en is een voorstander van het Nationaal Zorgfonds: weg met de zorgverzekeraar, die wordt vervangen door de overheid en lokale zorgfondsen. De politiek stelt de budgetten vast op basis van regionale behoefte aan zorg. De Nederlandse Zorgautoriteit wordt afgeschaft. Zorgverleners worden niet meer per behandeling betaald, maar grotendeels per patiënt, met extra opslagen per handeling — zoals de huisarts nu ook bekostigd wordt. Er komt een basispakket waarin alle medisch noodzakelijke zorg wordt vergoed. 

Eigen risico: de Piratenpartij is tegen het eigen risico en wil het geheel afschaffen.

VNL

Meer of minder markt in de zorg? 

VNL is voorstander van marktwerking en wil de verzekeraars behouden, maar zet daar stevige overheidsmaatregelen tegenover om de verzekeraars te sturen. De zorgpremie moet omlaag, iets dat de zorgverzekeraars moeten bekostigen vanuit hun reserves. VNL wil honderden miljoenen euro’s extra uittrekken voor chronisch zieken en gehandicapten. VNL wil bezuinigen op het basispakket door zaken als dieethulp en hulp bij stoppen met roken niet langer te vergoeden. Eigen verantwoordelijkheid vindt de partij daarin belangrijk. Als het aan VNL ligt kan iedere burger zijn eigen basispakket samenstellen.

VNL vindt eigen verantwoordelijkheid erg belangrijk 

Eigen risico: het eigen risico blijft, maar VNL wil het verlagen. 

Vroeger… was er de Groep Bontes/Van Klaveren, waaruit VNL is ontstaan. Deze afsplitsing van de PVV stemde voor het afschaffen van vrije artsenkeuze. De groep stemde voor een verbod op winstuitkering door zorgverzekeraars.

De Ondernemerspartij 

Meer of minder markt in de zorg? 

De Ondernemerspartij heeft een compleet boekwerk aan zorgbeleid geschreven; de partij heeft duidelijk goed over de zorg nagedacht. De Ondernemerspartij is voor marktwerking, maar wil dat de kansen die daaruit ontstaan vooral door zorgverleners benut kunnen worden. Die krijgen meer invloed ten opzichte van zorgverzekeraars. Bij kleine praktijken en huisartsen wordt bijvoorbeeld het contracteerproces afgeschaft. Ook wil de partij het declaratiesysteem versimpelen en de DBC's/DOT's afschaffen. 

Eigen risico: voor de basiszorg wil de Ondernemerspartij het eigen risico afschaffen.

DENK

Meer of minder markt in de zorg? 

DENK wil het stelsel niet wijzigen: de verzekeraars blijven en marktwerking ook. Maar de partij wil dat de overheid meer invloed krijgt door de winsten van zorgverzekeraars af te romen. Ook wil DENK dat 80 procent van het geld dat de overheid bijdraagt aan het Zorgverzekeringsfonds waaruit de verzekeraars voor de helft betaald worden, afhankelijk wordt van kwaliteitsuitkomsten van de verzekeraars. Het betreft een idee op hoofdlijnen, licht DENK toe, want wat kwaliteit is en hoe die transparant gemaakt kan worden, is in de realiteit nog een zoektocht.

Eigen risico: DENK wil het eigen risico afschaffen.

Nieuwe Wegen

Meer of minder markt in de zorg? 

Nieuwe Wegen is ook een voorstander van het onderzoeken van de noodzaak van een Nationaal Zorgfonds. Ook moet tandzorg terug in het basispakket. Het geld daarvoor wil de partij reserveren door reserves en winsten van verzekeraars af te romen. De meest opmerkelijke wijziging is dat Nieuwe Wegen de 1366 behandelingen die door de Nederlandse Federatie van UMC’s afgelopen november als ‘overbodig’ werden aangemerkt, niet langer wil vergoeden. Mochten deze maatregelen niet voldoende opleveren, dan vult Nieuwe Wegen dat wellicht aan via belastinginningen. 

Eigen Risico: Nieuwe Wegen wil het eigen risico afschaffen.

Libertarische partij

Meer of minder markt in de zorg? 

De Libertarische partij is niet blij met het zorgstelsel zoals het nu is, en wil de zorg zo veel mogelijk aan de markt overlaten. Zo vervalt de verzekeringsplicht en is iedereen vrij om te bepalen al dan geen zorgverzekering te nemen. Of daarmee de zorgplicht van ziekenhuizen voor onverzekerden ook vervalt, is niet duidelijk. De Libertarische Partij stelt voor dat het mogelijk moet worden om direct een abonnement af te sluiten bij een ziekenhuis of zorgverlener. 

De Libertarische partij wil de zorg zo veel mogelijk aan de markt overlaten

Eigen risico: het verplichte eigen risico wil de Libertarische partij afschaffen.

Vrijzinnige Partij

Meer of minder markt in de zorg? 

De Vrijzinnige Partij wil, net als de PVV, niet het stelsel wijzigen maar wil wel dat zorgverzekeraars als ziekenfondsen gaan werken. Zij moeten het basispakket gaan uitvoeren onder directe controle van de overheid. Aan de andere kant wil de Vrijzinnige Partij dat de ACM goed blijft opletten of zorgverleners zich niet verenigen en zo te sterk worden als partij tegenover de verzekeraars. De partij wil dat de overheid het patentrecht laat vervallen als medicijnen onverantwoord duur zijn. 

Eigen risico: De Vrijzinnige Partij wil het eigen risico afschaffen, en dat betalen vanuit de reserves van zorgverzekeraars.

Forum voor Democratie 

Meer of minder markt in de zorg? 

Thierry Baudet's Forum voor Democratie wil niets veranderen aan het zorgstelsel, maar wil wel een aantal maatregelen om de macht van zorgverzekeraars in te perken. Ze mogen wel winst blijven maken, maar die winst moet ten goede komen aan verzekerden. Hoe dat moet gebeuren, wordt niet gespecificeerd. En er moet een beperking komen aan het aantal polissen dat verzekeraars aanbieden. 

Eigen risico: het Forum voor Democratie wil het eigen risico behouden, maar verlagen tot maximaal 200 euro per persoon.

Artikel 1

Meer of minder markt in de zorg?

De partij van Sylvana Simons is voor gelijkheid op alle fronten en vult zo ook het zorgprogramma in, dat zeven punten telt. Artikel 1 steunt het Nationaal Zorgfonds en wil daarmee de zorgverzekeraar vervangen door een rijksdienst die als een ziekenfonds functioneert, met lokale zorgfondsen. Artikel 1 onderscheidt zich verder door te pleiten voor cultuursensitieve zorg. 

Eigen risico: Artikel 1 is tegen het eigen risico.

De Burger Beweging

Meer of minder markt in de zorg? 

De Burger Beweging heeft op de gezondheidszorg niet zozeer een complete visie als wel een aantal losse ideeën, variërend van het beperken van salarissen van artsen en managers in de zorg tot losse onderzoeken naar ADHD en doden door medicijngebruik. Concreet beleid op de manier waarop het verder moet met de marktwerking in het zorgstelsel, ontbreekt. 

Eigen risico: het verplicht eigen risico moet verdwijnen.

Mens en Spirit/Basisinkomenpartij/Beweging voor vrede en recht

Meer of minder markt in de zorg? 

Zonder het woord Nationaal Zorgfonds letterlijk in de mond te nemen pleit Mens en Spirit, samen met de Basisinkomenpartij en de Beweging voor Vrede en Recht, voor het afschaffen van marktwerking in de zorg. Het huidige stelsel moet worden vervangen door een nationaal zorgsysteem. Hoe precies, wordt niet toegelicht. 

Eigen risico: het eigen risico moet worden afgeschaft door Mens en Spirit.

Jezusleeft 

De Heiland gaf nooit concrete plannen door voor het Nederlandse zorgstelsel

Meer of minder markt in de zorg? 

De Heiland heeft geen concrete plannen voor het Nederlandse zorgstelsel aan ons doorgegeven en dus moet Jezusleeft het met de geest van zijn woorden stellen om een verkiezingsprogramma te schrijven. Daar ontbreekt het dan ook volledig aan concrete beleidsvoorstellen. Maar op basis van de tekst gokt Follow The Money dat Jezusleeft voor minder markt in de zorg is: ‘Jezusleeft wil dat commercie, te dure medicijnen, te hoge salarissen en te hoge kosten op korte termijn aangepakt worden. Het is niet acceptabel dat in de zorgsector grof wordt verdiend, ten koste van patiënten en uitvoerend personeel.’ 

Eigen risico: Jezusleeft zegt niets over het eigen risico.