Met enige schroom treedt kapitein der luchtmacht Munirdin Jadikar (35) naar buiten, zegt hij tegen Follow the Money. Als militair ligt het niet in zijn natuur om in de media zijn verhaal te doen. Hij wil dat de Nederlandse staat meer druk uitoefent op China om zijn moeder en schoonzus vrij te laten uit de heropvoedingskampen in Xinjiang waarin ze nu al meer dan vier jaar vastzitten. 

Ook wil hij protesteren tegen de manier waarop de Nederlandse staat hem de afgelopen jaren heeft laten bungelen. ‘Ik vroeg om hulp om mijn familie vrij te krijgen,’ zegt Jadikar. ‘In plaats daarvan word ik verdacht van spionage. Het is de omgekeerde wereld.’ 

De Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (MIVD) onderzocht zijn zaak maar liefst twee jaar lang: van zomer 2019 tot juli 2021. De dienst kwam tot de conclusie dat ‘gewenste of ongewenste beïnvloeding’ door China niet is uitgesloten. China kan de gevangengenomen familieleden inzetten als pressiemiddel en kan Jadikar op die manier dwingen ‘om diensten voor dat land te verrichten’. Inmiddels heeft Defensie Jadikar op non-actief gezet.

‘Bijzonder pijnlijk,’ noemt Nilüfer Gündoğan het als de etnisch Oeigoerse achtergrond van Jadikar er indirect toe leidt dat hij zijn baan kwijtraakt. Het Tweede Kamerlid stelde op 20 februari Kamervragen over deze zaak en vroeg de regering om Jadikar te garanderen dat hij elders binnen de overheid aan de slag kan. 

Chinese dreiging

De MIVD liet in zijn jaarverslag van 2021 weten dat het China als een van de grootste bedreigingen ziet voor de Nederlandse veiligheid. ‘De Chinese spionageactiviteiten zijn omvangrijk en structureel,’ aldus de MIVD. 

Zo onthulden RTL Nieuws en Follow the Money eind vorig jaar dat China in Nederland (en ook in landen als Ierland en de Verenigde Staten) in het geheim politiebureaus had opgezet van waaruit in Nederland verblijvende Chinezen in de gaten werden gehouden. Die moesten per direct dicht, volgens minister Wopke Hoekstra. In Amsterdam kon men geen bureau vinden. 

In de Tweede Kamer vroeg Gündoğan op 8 februari zonder Jadikar met name te noemen aan premier Mark Rutte of er binnen de Europese Unie een centrale plek is waar het gedrag van China tegen diens onderdanen wordt geïnventariseerd. Rutte antwoordde dat minister Wopke Hoekstra van Buitenlandse Zaken in Brussel pleit voor een ‘afgestemd optreden’ tussen de lidstaten. 

Ook meldt de premier dat in werkgroepen wordt gesproken over dreigingen vanuit China. Rutte: ‘Ik onderstreep ook nog maar een keer hier het belang daarvan. Uiteraard is dat vertrouwelijke informatie en dat is nodig om ervoor te zorgen dat lidstaten bereid zijn om die informatie echt met elkaar te delen.’

Oeigoers? Geen probleem

Het leven van Jadikar verliep tot vier jaar geleden voorspoedig. Tussen 2011 en 2016 volgde hij de opleiding luchtvaarttechniek aan de Hogeschool van Amsterdam. Tijdens zijn studie raakte hij verliefd en trouwde in 2014 in Amsterdam. Zijn moeder Naisuru Yimanaimu kwam er speciaal voor over uit Xinjiang. De toen 52-jarige veearts bleef twee maanden in Nederland waarna ze weer terugkeerde naar China. 

Direct na zijn studie kon Jadikar aan de slag bij de luchtmacht. Een paar maanden volgde hij een interne opleiding aan de Koninklijke Militaire Academie (KMA) in Breda. Bij zijn eerste screening vertelde hij aan medewerkers van de MIVD over de situatie in Xinjiang en de voortdurende onderdrukking van de Oeigoeren door de Chinese autoriteiten. ‘Dat zagen ze toen niet als een probleem.’

In september 2017 voerde Jadikar via een videoverbinding voor de laatste keer een gesprek met zijn moeder. Ze was in tranen en vertelde dat ze beter geen contact met elkaar konden hebben vanwege de politieke situatie in Xinjiang. In 2017 begonnen de Chinese autoriteiten met het massaal opsluiten van Oeigoeren, in wat ze eufemistisch Vocational Education and Training Centres noemen. In feite zijn dat concentratiekampen. Jadikar: ‘Ik vond het vreselijk dat ik geen contact meer had met mijn familie, maar dacht dat dit het beste zou zijn, dat op deze manier hun veiligheid niet in gevaar kwam.’

Twee maanden later vertrokken Jadikar en zijn vrouw en hun pasgeboren dochter naar de Verenigde Staten. Hij had een baan gekregen bij het Test and Evaluation Squadron ‘Diana’ op de Edward Air Force Base in Californië. Op een foto op Facebook poseert Jadikar met zijn collega’s ter gelegenheid van het zeventigjarig bestaan van het squadron. 

Ze staan voor een Nederlandse F-35, ook wel bekend als de Joint Strike Fighter, waarvan de staart is beschilderd met Diana, godin van de jacht. ‘Ik had daar een geweldige tijd,’ zegt Jadikar. Hij functioneert naar eigen zeggen goed in het team. Nadat hij vlakbij de basis getuige is van een verkeersongeluk en een kind redt uit een brandende auto krijgt hij wegens ‘bijzonder loffelijk optreden’ de erepenning van de Nederlandse luchtmacht opgespeld. 

In december 2018 ontvangt Jadikar dramatisch nieuws uit Xinjiang. Voor het eerst in bijna twee jaar neemt iemand van zijn familie vanuit China contact met hem op. Zijn schoonzus Ayhan Memet laat hem via de Chinese berichtendienst WeChat weten dat zijn moeder is opgepakt en naar een heropvoedingskamp is gebracht. 

Jadikar maakt zich ernstige zorgen over wat zich duizenden kilometers verderop voltrekt. Direct informeert hij zijn meerderen op Edward Air Force Base over het slechte nieuws. Hij hoopt dat de Nederlandse overheid op een of andere manier kan helpen om zijn moeder vrij te krijgen. Zijn leidinggevenden adviseren hem om contact op te nemen met het ministerie van Buitenlandse Zaken in Den Haag. ‘Ik heb nooit enige informatie achtergehouden,’ zegt Jadikar.

Bij Buitenlandse Zaken kunnen ze weinig voor hem doen. Wel informeert een ambtenaar de Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst. ‘In plaats van hulp te krijgen van Buitenlandse Zaken, startten ze een onderzoek naar mij,’ zegt Jadikar. Begin 2019 komen twee MIVD-medewerkers speciaal uit Den Haag naar de Verenigde Staten om Jadikar thuis te bezoeken. Als ze binnenkomen, is Jadikar zo zenuwachtig dat hij vergeet de mannen naar hun naam te vragen. De twee in burger geklede MIVD’ers vuren de ene na de andere vraag op Jadikar af. Jadikar ervoer het gesprek als een ‘harde militaire ondervraging’. 

‘Op de KMA heb ik geleerd dat je altijd integer moet zijn, en dat Defensie je dan altijd in bescherming neemt’

‘Toen ze me onder druk bleven zetten, werd ik echt boos. Ik voelde me onrechtvaardig behandeld. Op de KMA heb ik geleerd dat je altijd integer moet zijn, en dat Defensie je dan altijd in bescherming neemt.’ Na Jadikars uitval veranderden de mannen hun toon en zeiden ze dat het niet de bedoeling was geweest hem zo onder druk te zetten.  

Het bezoek van de MIVD’ers blijft niet zonder gevolgen. In de zomer van 2019 krijgt Jadikar van zijn meerdere op Edward Air Force Base te horen dat hij zijn socialmedia-accounts moet verwijderen. Wel kan hij lopende het MIVD-onderzoek blijven werken op de basis. Een nieuwe plaatsing bij een F-35-squadron is onwaarschijnlijk, krijgt hij te horen. ‘Wel gaf mijn meerdere op de basis de garantie dat ik binnen de luchtmacht verder kon met mijn carrière.’ 

Nadat zijn reguliere plaatsing in Amerika eind 2019 afloopt, keert hij met zijn vrouw en inmiddels twee kinderen terug naar Nederland. Daar krijgt hij te horen dat een nieuwe plaatsing bij de F-35’s niet meer aan de orde is. 

Een risico voor Defensie

Over het lot van zijn moeder tast Jadikar al die tijd in het duister. Zijn pogingen om via het ministerie van Buitenlandse Zaken informatie in te winnen heeft hij gestopt. Hij is bang om zijn baan te verliezen en houdt zich dus gedeisd. Na maanden thuis zitten krijgt hij van de luchtmacht in juni 2020 de oproep om zich te melden op het hoofdkwartier van de luchtmacht in Breda, waar hij als informatiemanager aan de slag kan. 

In februari 2021 krijgt hij te horen dat Defensie voornemens is zijn verklaring van geen bezwaar in te trekken omdat ‘gewenste of ongewenste beïnvloeding’ door China niet is uitgesloten nu zijn moeder en schoonzus in concentratiekampen zitten.

‘De omstandigheden van uw familieleden brengen een risico met zich mee voor zowel uzelf als voor de Defensieorganisatie. China zou uw familieleden immers in kunnen zetten als pressiemiddel en u proberen te dwingen om diensten voor dat land te verrichten,’ oordeelt toenmalig minister van Defensie Ank Bijleveld op advies van de MIVD. ‘Door de situatie van uw familieleden in China bent u kwetsbaar voor ongewenste beïnvloeding.’ Zeker omdat het F-35-gevechtstoestel ‘bij uitstek valt binnen het interessegebied van de Chinese inlichtingendiensten’.

Jadikar is het niet eens met het oordeel van de minister. Hij meldt dat hij zich helemaal van social media heeft teruggetrokken, zodat hij niet vindbaar is voor de Chinese autoriteiten. In 2017 was ook al sprake van onderdrukking van de Oeigoeren. Hij vraagt of hij op een andere functie kan werken binnen Defensie. 

Na een jaar herhaaldelijk informeren krijgt Jadikar op 21 juli 2021 een brief met het definitieve oordeel van Defensie: zijn verklaring van geen bezwaar wordt ingetrokken. Wel acht de MIVD het ‘niet op voorhand uitgesloten dat Jadikar binnen Defensie een functie kan krijgen buiten ‘de interessegebieden van China’. 

Niet lang na deze beslissing nodigt de commandant van zijn eenheid Jadikar uit voor een gesprek. Van een mogelijke andere functie is geen sprake meer. Hij krijgt het bevel direct zijn toegangspasjes voor de basis in Breda waar hij werkt in te leveren. ‘Ik was echt geschokt. In plaats van dat de Nederlandse staat helpt om mijn familie vrij te krijgen, word ik weggestuurd.’ 

Een andere aanleiding daarvoor dan zijn etnische achtergrond kan hij niet aanwijzen: tot dit moment waren zijn beoordelingen zonder uitzondering goed.

Nadat hij op non-actief is gesteld, besluit Jadikar in augustus 2021 opnieuw contact op te nemen met het ministerie van Buitenlandse Zaken. Hij krijgt een bemoedigend bericht terug. ‘Wat een vervelende manier om uw baan bij de luchtmacht te moeten stoppen, zeker bovenop het vreselijke nieuws van uw moeder en schoonzus,’ schrijft een lid van het China Team bij Buitenlandse Zaken. 

De man belooft dat de directeur van de afdeling Azië Jadikars zaak onder de aandacht zal brengen tijdens een gesprek met de Chinese ambassadeur. Wel tempert de diplomaat de verwachtingen, omdat Nederland voor het verkrijgen van informatie volledig afhankelijk is van de Chinese autoriteiten. ‘We blijven het proberen.’ Drie maanden later, op 22 november 2021 komt er eindelijk bericht uit Beijing. 

Het zijn twee gortdroge zinnen die de bodem onder Jadikars bestaan wegslaan. Zijn moeder is in december 2018 – toen Jadikar dus nog in de VS zat – veroordeeld tot vijftien jaar gevangenisstraf wegens ‘ondersteuning van terroristische activiteiten en het aanwakkeren van etnische haat en discriminatie’. 

‘Het is vreselijk zwaar nieuws en er is helaas niet veel dat de Nederlandse overheid kan doen’

Zijn schoonzus Ayihan Maimaiti, de vrouw die hem in 2018 via WeChat liet weten dat zijn moeder was opgepakt, zou ‘op illegale wijze’ informatie hebben verstrekt aan buitenlandse strijdkrachten. Daarvoor kreeg ook zij vijftien jaar celstraf. 

Buitenlandse Zaken vraagt de Chinese autoriteiten in welke stad de moeder en schoonzus zijn opgesloten en of Jadikar kan corresponderen met zijn familieleden. ‘Daar kon de ambassade helaas niets nuttigs over zeggen. Het is vreselijk zwaar nieuws en er is helaas niet veel dat de Nederlandse overheid in hun zaak kan doen,’ schrijft de ambtenaar van Buitenlandse Zaken aan Jadikar.

Jadikar slaagt er in de zomer van 2022 zelf in meer informatie te krijgen over het lot van zijn moeder en schoonzus. Een journalist van Radio Free Asia belt met een lokaal politiebureau in de stad Kumul, waar zijn moeder woonde. Daar krijgt de verslaggever te horen dat Jadikars moeder is veroordeeld omdat ze in 2014 in Nederland de bruiloft heeft bezocht. Zijn schoonzus kreeg gevangenisstraf omdat ze het WeChat-bericht verstuurde aan Jadikar. 

Dossier is ‘vergeten’

Vanuit Defensie hoort Jadikar ondertussen niets meer van zijn meerderen. Pas nadat hij contact opneemt met de Inspecteur-Generaal der Krijgsmacht en met de Vakbond voor Burger en Militair defensiepersoneel (VBM) komt er weer enige beweging. Na hun interventies krijgt Jadikar van Defensie toestemming om vanaf september 2021 de opleiding Data Science and Society te doen aan de universiteit van Tilburg. Die opleiding heeft hij inmiddels cum laude afgerond. 

Van zijn collega’s bij de luchtmacht verneemt hij al die tijd taal noch teken. Jadikar voelt zich alleen en afgewezen. Een jurist van de vakbond die hem bijstaat, doet navraag bij de luchtmacht over een mogelijke ontslagprocedure. De jurist krijgt in november 2022 te horen dat ze het dossier-Jadikar zijn ‘vergeten’. ‘Officieel ben ik nog in dienst,’ zegt Jadikar. ‘Ze kunnen mij bellen of een e-mail sturen, dat is wel het minste dat ik van de luchtmacht verwacht.’ 

In reactie op vragen van Follow the Money laat een woordvoerder van het ministerie van Defensie weten om privacyredenen niet in te kunnen gaan op de zaak van Jadikar.