Door de eurocrisis is het land in een zware recessie beland. Miljoenen Spanjaarden zitten werkloos thuis, onder wie de helft van de jongeren tot 25 jaar; de lonen zijn drastisch gedaald; en de sociale uitkeringen verder versoberd. Als gevolg daarvan zijn in de voorbije jaren vele honderdduizenden de straat op gegaan om te protesteren tegen het afbraakbeleid van de regering Rajoy, die sinds november 2011 aan de macht is.

Regering misbruikt parlementaire meerderheid

De regering wil nu een einde maken aan die massale protestacties door draconische boetes op te leggen voor het minste of geringste, onder het mom voor grotere ‘veiligheid’ van de burgers. En omdat de regering Rajoy over een overweldigende meerderheid beschikt in het parlement -terwijl ze er in de peilingen beroerd voorstaan - is de wet afgelopen zomer aangenomen. De meeste partijen waren tegen, net als meer dan tachtig (!) procent van de bevolking. De regering misbruikt haar politieke meerderheid van dit moment in het parlement, aldus de in Barcelona, Catalonië, woonachtige schrijver en journalist Don Quijones, die in een alarmerend artikel op de nieuwssite Wolfstreet.com waarschuwt voor het einde van de democratie in Spanje.

De regering wil het recht van demonstratie aan banden leggen

Het recht van demonstratie is een democratisch recht, maar daar denkt de huidige Spaanse regering anders over. Wat zijn de gevolgen van de nieuwe wet? Een selectie uit de getroffen boeteregelingen: Een regeringsgebouw omsingelen: 30.000 euro; Kritiek uiten op het land, de regering of het staatshoofd tijdens een protest of via sociale media: 30.000 euro; Deelnemen aan een demonstratie die geen voorafgaande goedkeuring kreeg van de regering: 100 euro – 1.000 euro; Een demonstratie organiseren die eindigt in geweld: 30.000 euro; Niet-gewelddadige deelname aan een demonstratie die uit de hand loopt: 1.000 euro; Weigering om ID of paspoort te tonen aan de politie: 1.000 euro; Beelden op internet plaatsen van politie-acties waarvan de regering oordeelt dat ze de eer, het privéleven of het publieke beeld van de ordediensten aantasten: 100 euro tot 1.000 euro; Deelname aan een demonstratie buiten het hoofdkantoor van een politieke partij op de verkiezingsdag: 30.000 tot 600.000 euro; Het trachten tegen te gaan van gedwongen huisuitzettingen, iets wat dagelijkse praktijk is in Spanje: 1.000 tot 30.000 euro boete.

Democratische rechten onder druk

Dit zijn maar enkele voorbeelden uit een lange lijst. De democratische rechten van de burgers worden in naam van ‘betere veiligheid’ ingeruild voor burgercontrole en geld, aldus Quijones. En dat laatste komt de Spaanse regering in hoge mate tekort. Een regering die zich de afgelopen jaren toch al niet bijster populair heeft gemaakt: geen enkele verkiezingsbelofte werd waargemaakt; in plaats daarvan is zij verwikkeld in het ene corruptieschandaal na het andere; en wordt zij ook verantwoordelijk gehouden voor de val van enkele van Spanje’s grootste banken.

De regering Rajoy ontpopt zich als een politiestaat

Volgens Quijones handelt de regering Rajoy, die in zijn ogen elke politieke legitimiteit verloren heeft, nu zoals een politiestaat dat zou doen: het redden van de eigen nek en het zeker stellen van de belangen van de grote corporaties en de financiële instellingen.

Ook onafhankelijkheid rechterlijke macht ter discussie

Maar dit is nog niet alles. Ook de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht wordt bedreigd. Deze maand nog nam de Spaanse procureur-generaal Eduardo Torres Dulce ontslag, omdat hij de bemoeienis van de regering met het werk van justitie méér dan zat was. De regering had hem onder zware druk gezet om een rechtszaak tegen de schatkistbewaarder van de Partido Popular stop te zetten én om de Catalaanse premier te vervolgen voor de organisatie van het referendum over een onafhankelijk Catalonië. Het is al de derde procureur-generaal in drie jaar tijd die wegens politieke druk aftreedt. De vervanger van Dulce is Consuelo Madrigal Martínez-Pereda, waarover Quijones opmerkt, dat haar zittingsperiode afhangt van de coöperatie met de Spaanse regering. Werkt ze niet mee, dan vliegt ook zij er uit. Quijones: “Torres Dulce’s replacement – a judge by the name of Consuelo Madrigal Martínez-Pereda – will be Spain’s third Attorney General in as many years. Just how long she lasts in the job will, one assumes, depends on her ability and willingness to see things the government’s way.” En ook de media moeten er aan geloven. Zowat alle journalisten bij de publieke radio en televisie, die kritische geluiden lieten horen over de onpopulaire bezuinigingsmaatregelen werden ontslagen.

Kritische journalisten worden zonder pardon ontslagen en vervangen door regeringsgezinde

Zo werd de populaire presentatrice van de Spaanse staatsomroep RTVE (Radio y Televisión Española) Ana Pastor in 2012 ontslagen, nadat ze tijdens een televisie uitzending kritiek had durven uiten op het bezuinigingsbeleid van premier Rajoy. Officieel ontkende RTVE dat ze Pastor hadden ontslagen, maar dat haar een andere baan was aangeboden, die Pastor echter geweigerd zou hebben. Op twitter werd dit echter door Pastor zelf ontkend: er was haar helemaal niets aangeboden; ze moest weg vanwege kritiek op het regeringsbeleid. Pastor was niet de enige die het veld moest ruimen. In juni 2012 werd de belangrijkste nieuwslezer van het Spaanse staatsjournaal Fran Llorente vervangen door iemand uit de Partido Popular, de partij van premier Rajoy, eveneens omdat hij zich kritisch over de regering had uitgelaten. De regering Rajoy had daarnaast ook de leidende hand in het ontslag van een aantal hoofdredacteuren bij nationale kranten, waaronder El Mundo en La Vanguardia. De Spaanse democratische rechtsstaat krijgt het zo zwaar te verduren.

De Bankia sage

Het beeld van een ondemocratisch en corrupt Spaans bestel komt ook tot uitdrukking in de Bankia sage, die gekenmerkt werd door fraude, leugens, bedrog en omkoping van accountants en financiële toezichthouders. Bankia was het resultaat van een fusie van zeven kleinere caja’s, (spaarbanken): Caja Madrid, Bancaja, La Caja de Canarias, Caja Ávila, Caja Laietana, Caja Segovia en Caja Rioja. Bankia was daarmee vanaf het begin ‘too big to fail’. Een enorme hoeveelheid belastinggeld was nodig om de bank uiteindelijk van een faillissement te redden, inclusief een bijdrage van de troika (de Europese Commisie, de ECB en het IMF).

het onderzoek opende een beerput aan fraude, leugens en bedrog

Wat was de uitkomst van dat onderzoek naar de ware toedracht van de gebeurtenissen rondom de IPO (Initial Public Offering, ofwel beursgang, red.) van aandelen Bankia? De bank schreef in mei 2011 een preferente aandelenemissie uit, waaraan 360.000 investeerders en 238.000 'gewone' burgers meededen. Hun was gouden bergen beloofd, de bank schreef zelfs cliënten aan die al tot over hun oren in de schulden zaten. Maar dat was voor Bankia geen probleem: zij konden bij de bank terecht voor een lening om de stukken te kopen. De zaken werden voorgesteld als een zekere, goudgerande belegging. Het liep anders. De top van de bank bevoordeelde grote beleggers (en zichzelf) door hun stukken met winst te verkopen aan gewone burgers, die vervolgens konden opdraaien voor de verliezen. Zij verloren vrijwel al hun ingelegde geld en ook de Spaanse - en indirect de Europese - belastingbetaler werd gedupeerd door de daarop volgende nationalisatie van Bankia. In een normale rechtsgang zou een dergelijke frauduleuze gang van zaken tot een veroordeling leiden van de verantwoordelijken, waaronder Bankia topman en een voormalig president van het IMF, Rodrigo Rato. Ook de integriteit van functionarissen van de Spaanse centrale bank en van accountant Deloitte staan in deze zaak ter discussie.

Opkomst Podemos geen toeval

Quijones concludeert dan ook, dat sinds de regering van Mariano Rajoy aan de macht is, het bergafwaarts gaat met de democratie in Spanje. Deze gebeurtenissen verklaren deels de onwaarschijnlijke opkomst van de nieuwe Spaanse protestpartij Podemos, die - evenals het Griekse Syriza - af wil van de harde bezuinigingen die door de troika zijn opgelegd. De pas op 11 maart van dit jaar opgerichte partij is er in zeer korte tijd in geslaagd om de grootste partij van het land te worden.

Het Spaanse volk is het bezuinigingsbeleid van de regering Rajoy meer dan zat

Groter dan de Partido Popular van Rajoy en ook groter dan de socialistische partij PSOE. Het is een onmiskenbaar signaal dat het Spaanse volk de bezuinigingen meer dan zat is en een andere politieke koers wil inslaan. Quijones is niet de enige die de alarmklok luidt over Spanje. De massabetogingen van de laatste jaren hangen rechtstreeks samen met de erbarmelijke sociaaleconomische omstandigheden in het land. Het is om die reden, dat Nicolas Palaclos, de voorzitter van de Spaanse Federatie van Voedselbanken recent die alarmklok ook heeft geluid. In een artikel in de Financial Times wijst hij er op dat het aantal Spanjaarden dat van de voedselbank afhankelijk is, meer dan verdubbeld is sinds het begin van de crisis. De economische groei mag in het derde kwartaal van vorig jaar dan minimaal gegroeid zijn [0,1 procent, red.], op jaarbasis was nog altijd sprake van een krimp van -1,2 procent. Zie onderstaande grafiek:  

Bron: Quartz
Data: Instituto National de Estadista

  De Franse zakenbank Natixis kwam al eerder tot die conclusie. In een uitgebreid landenrapport wijst de bank op de hoge werkloosheid, de dramatische huizenmarkt en de nog altijd zwakke bankensector in Spanje. Het aantal dubieuze kredieten ('non-performing loans') in de boeken van de banken is nog steeds onrustbarend hoog, zoals uit onderstaand grafiek blijkt:  

Bron: Italië: Bank of Italy en aanpassingen van Moody's; Frankrijk: Moody's financial metrics for banks; Duitsland: idem; Portugal: Bank of Portugal; Spanje: Bank of Spain met schattingen Moody's; UK: Moody's financial metrics for banks.

  Het enige vlak waarop Spanje wel 'vooruitgang' heeft geboekt is op het vlak van het omlaag brengen van de loonkosten, aldus het rapport dat de titel Wordt Spanje het China van Europa draagt, verwijzend naar de lage Chinese arbeidskosten. De loonkosten liggen nu in Spanje beduidend lager dan in de omringende landen als Frankrijk, Italië en ook Duitsland. In de auto-industrie bijvoorbeeld bedraagt het gemiddelde uurloon in Spanje 22,53 euro. Ter vergelijking: in Duitsland bedraagt datzelfde uurloon 34,90 euro en zelfs in Italië liggen de lonen met 26,63 euro fors boven die in Spanje. Het Spaanse bedrijfsleven verwelkomt deze arbeidskostenverlagingen uiteraard, maar veel Spanjaarden zullen hier anders tegenaan kijken. Hun koopkracht is dramatisch gedaald en de werkloosheid is enorm toegenomen en neemt bovendien nauwelijks af, ondanks de emigratie van veel jonge, hoogopgeleide Spanjaarden naar het buitenland.

De Spaanse middenklasse dreigt te worden weggevaagd

George Plassat, de vertegenwoordiger van de Franse warenhuisketen Carrefour in Spanje verklaarde eerder dat de eurocrisis de Spaanse middenklasse heeft 'weggevaagd'. Gevolg hiervan is een enorme vraaguitval en dus deflatie: de mensen hebben simpelweg geen geld meer om allerhande producten te kopen. Spanje is in rap tempo bezig een land te worden, waar de gegoede klasse het geweldig heeft en met haar de vertegenwoordigers van de grote multinationals, die een steeds groter deel van de belangrijkste sectoren overnemen, aldus de Fransman. De Spaanse regering loopt echter aan de leiband van Brussel en doet niets om deze ontwikkeling te keren. Integendeel, zij wil het recht van demonstreren aan banden leggen met voornoemde wet. Het is echter de vraag in hoeverre deze wet in overeenstemming is met de Europese Waarden van de EU, waarvan Spanje deel uitmaakt en waarvan zij de waarden dus behoort te respecteren.