Afgelopen donderdagavond vond het Nationale Energiedebat plaats in perscentrum Nieuwspoort in Den Haag. Het was te merken dat de campanges hun tol beginnen te eisen, zo in deze laatste week voor de Tweede Kamerverkiezingen. Eric Smaling van de SP meldde zich voor aanvang al af door ziekte; halverwege de avond verliet ook Sharon Dijksma, staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu en nummer 4 op de lijst van de PvdA, het debat vanwege griep.

Ook de VVD en PVV schitterden in afwezigheid, maar bij deze partijen lag het niet aan gezondheidsredenen. Voor de VVD was het een bezwaar dat er entree werd gevraagd voor het debat; de PVV houdt zich überhaupt niet bezig met klimaat en energie. Daarmee bleef het Nationale Energiedebat, georganiseerd door de Vereniging van Milieuprofessionals (VVM) om politiek en praktijk op dit onderwerp bij elkaar te brengen, een onderonsje voor de resterende oppositie van GroenLinks, D66, CDA en Partij voor de Dieren.

Klimaatverandering vormt een van de grootste bedreigingen voor de stabiliteit van ons land

En dat is jammer. Want als er één thema is dat het zou hebben verdiend om deze campagne de boventoon te voeren, dan is het wel klimaatverandering en de transitie naar duurzame energie. In het RTL-debat in Carré werd gedebatteerd over de AOW, het eigen risico en de bescherming van de Nederlandse cultuur. Daarnaast wordt de campagne sinds de gebeurtenissen van het afgelopen weekend overschaduwd door de relatie met Turkije. Maar zijn dat echt de meest dringende thema’s voor het land?

De grootste uitdaging die Nederland de komende jaren staat te wachten is het omvormen van onze economie tot één die zowel duurzaam als werkzaam is. Klimaatverandering vormt een van de grootste bedreigingen voor de stabiliteit van ons land: niet alleen vanwege de zeespiegelstijging en steeds extremer weer, maar ook vanwege de te verwachten sociale ontwrichting in delen van Afrika en het Midden-Oosten. Tegelijkertijd moet de economie echter niet komen te lijden onder de aanstaande energietransitie. 'Meer banen, minder uitstoot', luidt het doel.

Als een konijn uit de hoge hoed

Voormalig minister van Milieu Ed Nijpels trok vorige week dan ook hard aan de bel. Als voorzitter van de borgingscommissie houdt Nijpels toezicht op de naleving van de afspraken uit het Nationaal Energieakkoord. Maar om de klimaatdoelen uit Parijs te halen zijn nieuwe, verdergaande afspraken nodig: volgens het Planbureau voor de Leefomgeving moet Nederland zijn CO2-emissies in 2050 met 85-95 procent terugdringen om de klimaatopwarming tot 2 graden te kunnen beperken. Dat betekent een vermindering van minstens 40 procent in CO2-uitstoot tegen 2030.

Met het huidige beleid komen we hooguit op 24 procent uit; de keuzes die het nieuwe kabinet de komende vier jaar gaat maken zullen dan ook cruciaal zijn om de doelen te halen. ‘Wanneer het Nederland niet lukt om op korte termijn een trendbreuk in CO2-emissies te realiseren richting een koolstofarm energiesysteem, is het onwaarschijnlijk dat deze ambitie op tijd zal worden bereikt,’ aldus het Planbureau.

Nijpels is bang dat de burger straks voor een hoop onaangename verrassingen komt te staan. ‘Dat klimaatkonijn komt straks uit de hoge hoed bij de kabinetsformatie. En ik kan u garanderen dat dat konijn een heel duur prijskaartje om z'n nek heeft hangen.’

De sociale, economische, en ruimtelijke impact van de transitie naar duurzame energie is enorm

Daarnaast zal ook de energietransitie alle vlakken van de samenleving diep gaan raken. Of we het nu hebben over alternatieven voor de gaswinning in Groningen, windmolenparken in de achtertuin, boeren die hun veestapel moeten verkleinen, hele woonwijken die massaal nul-op-de-meter moeten worden, elektrisch rijden, of een vlieg- en vleestaks: de sociale, economische, en ruimtelijke impact is enorm. Om nog maar te zwijgen van de grootste fiscale herstructurering die dit land ooit heeft gezien, zoals GroenLinks voorstelt in hun verkiezingsprogramma. De energietransitie draait om miljarden en gaat iedereen aan.

Hoe snel kan het gaan?

De oproep van Nijpels echode na in de woorden van staatssecretaris Dijksma tijdens het energiedebat donderdagavond. Dijksma waarschuwde tegen het risico om mensen kwijt te raken door alle veranderingen. ‘Het is cruciaal dat we het draagvlak voor de energietransitie behouden. Je kunt geen omslag maken zonder de mensen mee te nemen. Dit is ook een sociale transitie.’

Het was haar antwoord op de kritiek van Suzanne Kröger, kandidaat-kamerlid voor GroenLinks, die de PvdA beschuldigde van te weinig lef en ambitie op klimaatgebied. ‘De mensen die nu afhaken, zijn juist afgehaakt op het rechtse beleid van dit kabinet.’

Voor de milieuprofessionals die op het debat waren afgekomen is de grote vraag stevast welke vorm de energietransitie zal krijgen: van bovenaf opgelegd door de politiek, of van onderop aangewakkerd door de samenleving? De grote vraag waar de politici echter mee zitten is hoe snel ze de samenleving kunnen veranderen, zonder onderweg de burger te verliezen.

‘Als we deze veranderingen te snel doordrukken zitten we over vier jaar in nog kleinere zalen dan deze, met nog meer mensen die naar Geert Wilders zijn overgestapt,’ aldus de staatssecretaris. Dijksma toonde zich vooral de realist in het debat, met Groenlinks en de Partij voor de Dieren als de idealisten die voor meer lef en ambitie ijverden.

Wat willen de partijen?

Uiteindelijk was dit linkse onderonsje echter slechts gerommel in de marge. De echt grote verschillen zijn namelijk te vinden tussen deze partijen aan de ene kant, en de afwezige PVV en VVD aan de andere.

De PVV heeft er herhaaldelijk op gehamerd dat er geen geld meer naar windmolens mag gaan. Voor Wilders bestaat de opwarming van de aarde niet. Desondanks heeft de PVV zich ook herhaaldelijk aan de zijde van gedupeerde Groningers geschaard, die te kampen hebben met verwoestende aardbevingen. Als de partij werkelijk de zorgen van boze burgers in dit deel van het land serieus zou nemen, zou ze ook vol in moeten zetten op de energietransitie: zo kan het land namelijk zijn afhankelijkheid van Gronings gas verminderen.

Het klimaat is een onderwerp dat vanaf woensdag zwaar op de formatie zal drukken

Wat dat gas betreft: daar is ook de VVD, die andere spijbelende partij, steeds minder blij mee. De aardbevingsproblematiek laat een grote smet na op het blazoen van aftredend minister Kamp van Economische Zaken. En de confrontatie met boze Groningers die Rutte moest ondergaan bij Pauw en Jinek zal hem nog lang heugen. Voor het eerst zagen we een stamelende minister-president, die zich zichtbaar geen raad wist en krampachtig vasthield aan de leugen dat de gaswinning vrijwillig zou zijn gehalveerd door het kabinet (dit moest in werkelijkheid op last van de rechter, na eerst door datzelfde kabinet te zijn verhoogd).

Als het om de energietransitie gaat toont de VVD maar weinig ambitie. Zo zijn er volgens het Planbureau voor de Leefomgeving bij de VVD-plannen praktisch geen reducerende effecten op de uitstoot van broeikasgasemissies te verwachten. Dit terwijl die partij zich wel heeft gecommiteerd aan de afspraken van Parijs. Aan de andere kant trekken SP, D66, ChristenUnie en GroenLinks enkele miljarden per jaar uit om de CO2-uitstoot terug te dringen, en met zichtbaar effect, aldus het Planbureau.

Daarmee is het klimaat ook een onderwerp dat vanaf woensdag zwaar op de formatie zal drukken. Hoe snel willen we gaan? En hoeveel mag het kosten? Het is een gemiste kans dat dit bij de grote verkiezingsdebatten nog niet aan de orde is gekomen. Een sociale verschuiving zoals die naar een duurzame economie verdient het om uitgebreid besproken te worden. Als het aan een groep boze burgers ligt gebeurt dat morgen alsnog: met de leus #kiesklimaat riepen zij de NOS op om het onderwerp op de agenda van het slotdebat te zetten. Zo komt het onderwerp misschien tóch nog aan bod.

Nog twee dagen tot de verkiezingen. Laten we het hopen.