Handelaren van het Rotterdamse grondstoffenhandelshuis Nidera zochten regelmatig de grenzen van het toelaatbare op. Dankzij biodiesel-handelaar Tim Remie kreeg Rotterdam in september 2015 zelfs internationale faam. Toen berichtte de Wall Street Journal over ‘de Nederlandse rogue trader’ die zijn handelsboek zó ver te buiten was gegaan dat Nidera 200 miljoen dollar zag verdampen. Een pijnlijk verlies voor Nidera, maar ook voor het Chinese graanconcern Cofco, dat een half jaar daarvoor 1,3 miljard dollar had betaald voor een meerderheidsbelang in het handelshuis. Het was destijds de grootste overname van een Nederlands bedrijf door een Chinese partij.

Follow the Money deed vorig jaar uitgebreid onderzoek naar het Rotterdamse grondstoffenhandelshuis, maar tot nu toe was niet precies duidelijk hoe dit megaverlies, ter grootte van bijna twee keer Nidera’s jaarwinst 2014, precies kon ontstaan. Een Forensisch Onderzoeksrapport van accountant PricewaterhouseCoopers (PwC), in handen van Follow the Money, geeft nu een helder inzicht in het hoe en waarom van wat een van de grootste schandalen in geschiedenis van de Nederlandse handel zou worden. Het onderzoek zélf kan mogelijk ook een schandaal opleveren voor PwC, want de advocaat van Remie heeft een tuchtklacht ingediend tegen het accountantskantoor.

Grote verdwijntruc

De 250 pagina’s tellende PwC-rapportage schetst een onthutsend beeld van administratieve chaos en dubieuze klanten. En dat in een handelshuis als Nidera, dat jaarlijks voor zo’n 18 miljard dollar aan bulkgoederen als granen, oliehoudende zaden en biobrandstoffen verhandelt én produceert. Zo blijkt Nidera jarenlang een handelsrelatie in biodiesel te hebben onderhouden met een Poolse playboy die zich ontpopte tot een notoire wanbetaler. Dat was slikken voor het bedrijf: maar liefst 70 miljoen dollar bleven onbetaald. Nog eens 127 miljoen dollar verdampten door, onder meer, foutieve waarderingen van opgeslagen biodiesel en overgewaardeerde termijncontracten. Zo veranderde er bijvoorbeeld, puur door het wijzigingen van een paar letters in het handelssysteem, een partij biodiesel gemaakt van palmolie (zogeheten pme) zomaar in biodiesel op basis van afgedankt frituurvet (ucome). Het instant resultaat: 7 miljoen dollar.

Code rood

De affaire komt eind 2014 aan het rollen doordat er op Nidera’s Rotterdamse hoofdkantoor grote gaten ontdekt worden in de administratie van de afdeling biodiesel. Het gaat daar om een relatief kleine, maar winstgevende desk binnen het internationale handelshuis.

De onregelmatigheden leiden om te beginnen tot een intern onderzoek. Gevolg: code oranje wordt alras code rood. Accountantsorganisatie PwC wordt ingeschakeld om mogelijke fraude te onderzoeken. Een Nederlands team pluist vanaf begin 2015 de hele biodieselafdeling door en zwaargewicht David Coulon, PwC-partner in het Londense hoofdkantoor, neemt de interne organisatie onder de loep. Coulon houdt niet alleen de directie van Nidera op de hoogte, maar ook het Nidera’s bankenconsortium onder leiding van ING en Rabobank Internationaal. Dit vanwege een recente herfinanciering van 900 miljoen dollar.

De luchtkastelen

De forensische rekenmeesters van PwC nemen meer dan 2000 biodieseltransacties in Nidera’s handelssysteem door uit de periode 2012 – 2014. Zij interviewen 20 Nideramedewerkers, inclusief handelaar Tim Remie. De onderzoekers stuiten in de contracten op veel gebakken lucht. De waarde van lopende contracten bleek maar liefst 127 miljoen te hoog te zijn voorgesteld, door het hanteren van enerzijds opgeklopte marktprijzen (+88 miljoen) en anderzijds door het opgeven van te hoge volumes (+39 miljoen).
Niets blijkt te zijn wat het leek. Vracht- en verzekeringskosten waren vaak niet realistisch ingeschat, biodieselvoorraden in de opslagtanks bleken overgewaardeerd vanwege verkeerde labeling: ‘gewone’ biodiesel werd in de administratie opgevoerd als, veel duurdere, gecertificeerde biodiesel. Het handelsboek bleek zelfs niet-bestaande contracten te bevatten, terwijl bestaande contracten er soms juist niet instonden.

Wonderlijke veranderingen

Het handelssysteem werd aan alle kanten gemanipuleerd, zo blijkt. Zo reconstrueerden de PwC-onderzoekers een deal die op 18 juli 2014 in het handelssysteem werd ingevoerd. Het betreft een koopcontract van ongeveer 10 miljoen liter gecertificeerde biodiesel, gemaakt van palmolie. De ongerealiseerde winst bedraagt op dat moment 15 duizend dollar. Maar anderhalve maand later wordt door Remie het nog aan te kopen product op papier gewijzigd. Nu gaat het opeens niet langer over een partij biodiesel van palmolie, maar over biodiesel van raapzaad. En een maand later wordt het op papier wéér een ander product: dure biodiesel gemaakt van afgedankt frituurvet.

Deze twee simpele administratieve ingrepen (de zogeheten ‘hook' ISCCPME wordt veranderd in ISCCRMEE en daarna in ISCUCDDC) hebben grote invloed op de marktwaarde van het contract: een bescheiden winstje van 15 duizend dollar is gestegen naar maar liefst 7 miljoen dollar.

Disproportioneel

Het is geen incident. De PwC-onderzoekers inventariseerden dat er tussen 18 april 2013 en 31 december 2014 maar liefst 526 keer 'haakjes' zijn veranderd en 2524 keer prijststellingen. Ook contractueel afgesproken hoeveelheden zijn veelvuldig (1581 keer) aangepast. PwC schrijft dat zulke wijzigingen gebruikt kunnen worden om de resultaten te manipuleren.

De onderzoekers tasten in het duister over de exacte bedoelingen achter de ‘disproportionele hoeveelheid’ wijzigingen, maar twijfelt of alle contractwijzigingen ook overeengekomen is met tegenpartijen. Zo komen ze meerdere contracten en wijzigingen tegen die niet door de tegenpartijen bevestigd kunnen worden. PwC spreekt dan ook over ‘niet-bestaande’ contracten.

Opmerkelijk is ook dat bij veel contracten het moment van leveren steeds verder in de tijd is verschoven. Een termijncontract met levering over drie maanden werd gewijzigd in levering over 4 maanden, over 5 maanden enzovoort. Door het ‘doorrollen’ van de contracten hoefde de luchtbel niet doorgeprikt te worden. Zo kan ongerealiseerde winst langdurig in de lucht gehouden worden.

Verweer Tim Remie

In het PwC-rapport is ook het verweer opgenomen van Tim Remie. Het handelssysteem van Nidera is verouderd, geeft hij aan, het is niet toegespitst op de complexe handel in biodiesel. Hij moest daardoor kunstgrepen toepassen, hij noemt deze ‘workarounds’, om deals te registreren. Het hoe en waarom krijgen de PwC-onderzoekers niet uitgelegd.

Remie zegt ook dat het hoger management, in casu Chief Risk Manager Tony Walker, en commercieel directeur Marc Kwakkelstein, wel degelijk op de hoogte was van de te hoog gewaardeerde contracten. ‘Ze waren volledig op de hoogte dat de administratie niet op orde was en volledig gebaseerd op workarounds.’ Hij vermoedt dat Nidera bewust de problemen en de opgeblazen winst niet heeft getackeld vanwege de aanstaande overname door het Chinese agriconcern Cofco en een geplande herfinanciering door de banken. ‘De financiën moesten zo goed als mogelijk zijn.’

Wanbetalers

Remie’s goocheltrucs leidden in ieder geval tot afwaarderingen ten bedrage van 127 miljoen dollar. Maar er was meer aan de hand. Hij bleek ook veel te handelen met onbetrouwbare bedrijven die de gewoonte hebben zich te ontpoppen als wanbetalers en wanpresterende leveranciers. Handelspartijen, kortom, die zich niet houden aan termijncontracten en op het moment suprême óf niet betalen óf niet leveren.

Dit probleem speelde niet zozeer bij de grote bedrijven, waarmee Nidera handelde, bedrijven als Glencore, ADM, Argos, Shell en Gunvor, maar bij kleinere spelers. Nidera moest uiteindelijk bijna 80 miljoen dollar afschrijven op contracten waarbij de tegenpartij zich niet aan de afspraak had gehouden. De grootste wanbetaler was InterDraco, een Poolse handelsonderneming. Op dit bedrijf moet Nidera maar liefst 70 miljoen dollar afboeken: dat is meer dan de helft van Nidera’s jaarwinst van 2014.

Poolse playboys

InterDraco staat in de markt bekend als het in- en verkoopkantoor van de grote Poolse biodieselproducent Lotos en is in handen van twee Syrische broers, Kamil en Emil Haidar. Het tweetal staat bekend als een stel playboys; Emil verschijnt regelmatig in de Poolse roddelbladen met zijn verloofde Doda, een sexy Poolse zangeres die hij later zal verruilen voor Angelika Jakubowska, een Playboy-model en Polens inzending voor de Miss Universe-verkiezing in 2009.

Ook Remie onderhield een vruchtbare handelsrelatie met InterDraco. Het loopt echter helemaal uit de hand, zo constateren de PwC-onderzoekers achteraf. Maar liefst een op de vijf biodiesel-deals vindt plaats met InterDraco en met aan InterDraco gerelateerde partijen, zoals Lotos en haar Duitse dochteronderneming Croton. De ingestelde interne handelslimiet bij Nidera – volgens PwC maximaal 10 miljoen dollar risico voor iedere klant – wordt omzeild en de deals met InterDraco blijven het handelsboek vullen zónder opgemerkt te worden door de risk afdeling van Nidera.

Verhullende betaalregeling?

Remies – en daarmee Nidera’s – grote afhankelijkheid van InterDraco wordt eind 2014 problematisch, wanneer InterDraco zich niet houdt aan de deals. Facturen blijven onbetaald. Remie wordt daarom in december 2014 gevraagd om met Haidar een overleg te regelen in het Nidera-hoofdkantoor in Rotterdam. ‘Tijdens deze meeting hebben Mr. Haidar en Nidera alle open contracten besproken, de problemen, en de weg voorwaarts,’ zegt Remie tegen de PwC-onderzoekers.

Volgens Remie zouden daarna Nidera’s commercieel directeur en hoofd trading Marc Kwakkelstein en Gaston Goldfain, de businessunit manager ‘oliehoudende zaden’, een voorstel tot afbetaling over een periode van vijf jaar hebben gemaakt.

Het grote voordeel van zo’n afbetaalregeling is dat Nidera niet met de billen bloot hoeft bij haar banken, bij controlerend accountant EY en last but not least de kersverse nieuwe Chinese eigenaar Cofco. Kwakkelstein en Goldfain ontkennen in het rapport echter deze lezing van Remie. Ze geven aan dat ze weliswaar twee keer met Haidar hebben afgesproken in Rotterdam en in Polen, maar dat niet duidelijk was geworden of InterDraco kon voldoen aan de verplichtingen. Daarom ging Nidera volgens hen over tot het afschrijven van de schulden. Getracht is om Emil Haidar te spreken, maar hij was telefonisch niet bereikbaar en reageerde niet op een Facebook-bericht.

Dág verlovingsring

Tekenend voor de chaos: de problemen belanden - zo schrijven de PwC-onderzoekers - pas in januari 2015 op het bord van Nidera’s hoogste baas, Ton van der Laan. Hij krijgt dan van zijn medebestuursleden en Remie te horen dat Nidera ‘ongewenste risico’s’ loopt op klant Lotus waarmee 40 miljoen dollar op het spel staat. Hij wordt niet goed geïnformeerd: de klant betreft níet de gevestigde biodieselfabriek Lotus, maar alleen maar hun externe in- en verkoopkantoor InterDraco dat in handen is van Haidar.

Nidera kan daardoor fluiten naar haar centen en de eerder voorgestelde 40 miljoen zullen uiteindelijk – zoals blijkt uit het PwC-rapport – 70 miljoen dollar bedragen. Met de andere helft van het Haider-duo, Emil, loopt het niet goed af: hij gaat over de kop en moet de Poolse fiscus nog 4,4 miljoen euro betalen. De Poolse roddelpers weet in december te melden dat zelfs de verlovingsring van 60.000 euro van zijn voormalige geliefde, de sexy zangeres Doda, is ingevorderd. En Remie? Hij is inmiddels leidend voorwerp in een strafrechtelijk onderzoek waarin justitie al beslag heeft gelegd op 1 miljoen euro.

Raadsman Tim Remie dient een tuchtklacht in tegen PwC

Robbert-Jan Boswijk, de raadsman van Tim Remie, laat in een reactie aan Follow the Money weten dat hij een tuchtklacht heeft ingediend tegen PwC. ‘Bevindingen in het PwC-rapport ontberen soms iedere grondslag of onderbouwing. Wij hadden al vermoedens dat de relatie PwC/Nidera niet onafhankelijk was. Niet alleen financieel omdat in twee maanden tijd voor bijna 1 miljoen euro verspijkerd is [de kosten van de onderzoekswerkzaamheden door PwC, red], maar nu blijkt dus ook dat PwC betrokkenheid heeft gehad bij gesprekken met banken in verband met de nieuwe kredietverlening van Nidera.’

‘Vermoedelijk zal binnenkort ook duidelijk worden dat de zogenaamde 200 miljoen dollar afschrijving in Nederland, net zoals de afschrijving van 150 miljoen dollar in Brazilië, enkel de schuld is van Nidera zelf en om andere redenen zeer gemakkelijk wordt toegeschreven aan mijn cliënt. Wat ik ook niet begrijp is dat Nidera van mening is dat mijn cliënt niet bestaande winsten zou hebben voorgespiegeld, maar dat zij die onbestaande winst wel van hem vergoed willen hebben. Gebakken lucht is blijkbaar ècht heel wat waard.’

PwC-woordvoerder Meint Waterlander bevestigt de tuchtklacht, maar wil daar nog niet inhoudelijk op in gaan. Nidera-woordvoerder Bert Ooms wilde niet inhoudelijk reageren op de PwC-bevindingen en de tuchtklacht. Hij geeft wel aan: 'De resultaten van het externe onderzoek gaven Nidera redenen om in mei 2015 de arbeidsovereenkomst met de handelaar te beëindigen. Nidera is toen ook een civiele procedure begonnen om de schade te verhalen. Daarnaast heeft Nidera de zaak aangebracht bij het Openbaar Ministerie. De gevonden onregelmatigheden zijn de reden dat Nidera gestopt is met de handel in biodiesel.'