
Onze economie is in zijn wezen niet duurzaam. Was ze dat wel, dan zou de wereld er een stuk beter uitzien. Het goede nieuws is dat dat mogelijk is, als de economie een echte wetenschap wordt. Maar daar is nogal wat voor nodig. Een omslag in denken, om te beginnen. En een boek. Lees meer
Onze wereld wordt geteisterd door grote structurele problemen. Klimaatverandering, armoede, instortende economieën, om er een paar te noemen. We beschikken over tal van middelen om deze op te lossen. Dat de problemen desondanks blijven bestaan, is volgens wetenschapper Niko Roorda een kwestie van economie. Vrijwel alle grote tragedies in de wereld, meent hij, zijn er doordat we economisch gezien niet begrijpen wat we doen. We moeten toe naar een economisch systeem dat intrinsiek duurzaam is, en hebben een economische wetenschap nodig die dat ontwerpt en invoert. Hierover schrijft Niko Roorda zijn nieuwste boek, en dat wil hij samen met de lezers van FTM doen.
Het achtvoudige pad naar de wetenschap
Een andere economie begint met anders denken over geld
Kunnen we vooruitgang meten?
Waarheid en werkelijkheid
Is winst hetzelfde als motivatie?
Groei moet, zegt de economie
Groei en rechtmatig eigendom
Economische impetuswoorden
Gekopieerde methoden
Vanzelfismen en andere mythen
Doelen en randvoorwaarden
Het FTM-dossier Een Duurzame Economie publiceert het boek dat Niko Roorda over economie en duurzaamheid schrijft in afleveringen. Een introductie erover staat in de aflevering van 12 januari 2019. Hoofdstuk 1 is te vinden vanaf 20 januari. De reacties en adviezen in het FTM-forum gebruikt Niko om het boek sterker te maken. De huidige aflevering bevat paragraaf 1.5.
In de vorige aflevering, waarin ik §1.4 publiceerde, heb ik het model van de Vier Sferen nader toegelicht. Ik liet zien hoe ingrepen om duurzaamheid te bevorderen in elk van de vier sferen uitpakken. Bovendien heb ik toegelicht waarom het denken in termen van ‘economie’ te beperkt is, en heb ik het woord ‘omniconomie’ gebruikt.
Uit een reactie van Christiaan Duijst werd me duidelijk dat niet voor iedereen zichtbaar is dat de afleveringen in dit forum samen een vervolgverhaal vormen. Voor wie vers in het forum instapt, is dat niet erg zichtbaar, en als je dan een afzonderlijke aflevering probeert te begrijpen valt dat niet mee. Daarom heb ik deze keer bovenaan een korte toelichting geplaatst, en ik ben van plan om dat te blijven doen. Bedankt, Christiaan!
FemFem schreef over de politosfeer: “Wetten, en vooral verboden en restricties, zenden een heel duidelijk en goed te begrijpen signaal naar de samenleving.” Zo te zien verwacht ze daar veel van. Dat ben ik wel met haar eens, maar ik zie ook de beperkingen daarvan, wat voor mij de reden is om daarnaast te pleiten voor acties in de andere sferen, tot en met de logosfeer. FemFem gaf een aantal voorbeelden die beginnen met “Stel je voor dat…” en dat is nu precies mijn probleem: je kunt van alles stellen, maar er gebeurt heel veel niet of te weinig. En dus moeten we grondiger te werk gaan.
Deze discussie is ongetwijfeld nog lang niet afgelopen, en dat is mooi: dat gaat vast en zeker nieuwe inzichten opleveren, zowel bij mij als bij jullie.
Hetty Litjens en anderen hielpen me om na te denken over het contractaanbod dat ik heb ontvangen van een New Yorkse wetenschappelijke boekuitgeverij. Zij willen mijn boek (dat het onderwerp van dit forum is) graag op de markt brengen en daarvoor nu al een contract tekenen, hoewel het boek nog niet klaar is. Dat is erg mooi, maar ik heb wat twijfel, met name of het niet-wetenschappelijke deel van mijn doelgroep daarmee voldoende bereikt wordt. Het advies werd gegeven, onder meer ook door Lydia, om twee versies te maken. Ik denk erover na, ik hoef voorlopig nog geen knoop door te hakken.
Ik kan eraan toevoegen dat ik deze week een gesprek had met een uitgever van Nederlandstalige boeken. Ook die is bereid om nu direct een uitgeefcontract te sluiten. Ook de beslissing daarover neem ik nog even niet; in de komende tijd proberen we samen (de uitgever en ik) een paar op marketing gerichte gesprekken te arrangeren.
Mocht je actief bij die marketing kunnen helpen, bijvoorbeeld in de richting van de media of van presentaties voor zalen, wil je me dan een email sturen?
En dan nu: de nieuwe aflevering. Waarin ik een drietal belangrijke vragen beantwoord, die betrekking hebben op het plan dat ik vorige week aankondigde en volgende week online plaats.
1.5. Doelen en randvoorwaarden
Het plan is gebaseerd op een drietal randvoorwaarden waaraan dat plan moet voldoen. Daar begin ik mee, zodat je weet wat je mag verwachten – en wat niet. Ik formuleer de randvoorwaarden in de vorm van antwoorden op drie dringende vragen.
Eerste vraag: Kan dat wel, intrinsieke duurzaamheid?
Ik weet het, het klinkt nogal fantastisch: duurzaamheid die vanzelf tot stand komt. Met een mooi woord: duurzaamheid die systeemgeïntegreerd is. Duurzaamheid gaat – zo is mijn doel – een basiseigenschap van het wereldwijde omniconomische systeem worden, die niet meer uit zichzelf kan verdwijnen of wegebben.
De vraag is dus: is dat te mooi om waar te zijn? Is intrinsieke duurzaamheid – laten we dat kortheidshalve ‘ID’ noemen – een sprookje, een mooie wensdroom die nooit zal uitkomen?
Mijn eerlijke antwoord is: ik kan niet bewijzen dat ID bereikbaar is. Maar: jij kunt niet bewijzen dat ID niet bereikbaar is. Dat is een principiële kwestie: het is per definitie onmogelijk om te bewijzen dat iets niet kan. Hoewel sommigen zoiets wel eens geprobeerd hebben, kijk maar.
Op 30 december 1959 werd prof. mr. dr. George van den Bergh (1890-1966) door Bert Garthoff geïnterviewd in een televisie-uitzending van de VARA. Het gesprek werd als boekje uitgegeven met de titel: ‘Ruimtevaart of luchtkasteel?’. Hier volgen een paar citaten.
“Mijn standpunt is dat ruimtevaart in de werkelijke betekenis van het woord, dat wil zeggen als bemande ruimtevaart, waarbij één of meer mensen van de aarde naar een ander hemellichaam vertrekken om daar enige tijd te blijven en vervolgens weer terug te keren naar de aarde niet mogelijk is. Nu niet en nimmer.”
“Het ruimteonderzoek is in een paar jaren sinds de eerste Spoetnik met grote stappen vooruitgegaan. Het is nu reeds mogelijk om een mens in een cabine op te sluiten met al wat daarbij hoort en zo’n cabine met een zogenaamde viertrapsraket de snelheid van meer dan 10 km per seconde te geven, die nodig is om de zwaartekracht van de aarde te overwinnen, zodat de aarde wordt verlaten. Zoiets kan inderdaad, maar er blijft een principieel bezwaar bestaan: hoe krijgt men een mens weer levend op aarde? Want niemand zal toch een mens de ruimte willen insturen als men weet, dat hij nooit terugkomt. Welnu – dat ‘re-entry’ probleem is niet opgelost en het is naar mijn mening ook onoplosbaar.”
“Denken we eens aan de kleinste werkelijke reis door de ruimte, dus naar de maan. We naderen de maan en we zien hem vanuit ons voertuig. Nog 10.000 km, nog 5000 km (we gaan snel), nog 2000 km – het wordt een snelle val naar de maan. We vallen met een snelheid van duizenden kilometers per uur. Nog 1000 km, nog 500 km – Vuur! Er wordt afgeremd, maar dat kan natuurlijk niet helemaal. Er blijft nog snelheid over en we vallen verder. Nu moet er opnieuw worden afgeremd, zwakker ditmaal en zo is het theoretisch mogelijk dat men tenslotte zo zacht op de maan neerkomt als een rozenblaadje op een stille vijver. Op aarde kan men die laatste snelheid altijd met een parachute opvangen, maar op de maan kan dat niet, want er is geen atmosfeer. Zelfs de grootste parachute helpt niet. Men kan dus slechts met tegenvuur werken en zelfs al houdt men een snelheid van tien meter per seconde over, wat bijna niets is in verhouding tot de voorafgaande snelheden, dan slaat men nog te pletter.”
Op 12 april 1961 verliet Yuri Gagarin als eerste mens de planeet Aarde en keerde na ruim een uur behouden terug op de grond. Op 20 juli 1969 landden twee bemanningsleden van de Apollo 11-missie op de Maan, die ze na circa vijf uren verlieten. De maanreizigers keerden veilig terug en landden op 24 juli in de Grote Oceaan, waarna ze door de USS Hornet thuis werden gebracht. Bemande reizen naar de planeet Mars worden door diverse partijen voorbereid voor de jaren na 2020.
Gedurende tienduizend generaties of meer hebben de meesten van onze voorouders geloofd dat mensen nooit zouden kunnen vliegen. Thans bevinden zich op elk moment van de dag meer dan een miljoen mensen hoog in de lucht. En hoewel ‘bewezen’ is dat ruimtevaart niet mogelijk is, is de ruimte buiten onze planeet al sinds een aantal jaren permanent bewoond. Luchtkastelen kunnen wél gebouwd worden.
Toen ik in de eerste fase van mijn loopbaan, als docent in de exacte vakken, in 1990 ging werken voor een hogeschool in het zuiden des lands (na negen jaar als leraar in het voortgezet onderwijs), werd ik lid van enkele vakgroepen die autonoom bepaalden wat voor onderwijs er in de diverse opleidingen gegeven werd. Ik trof er een aantal merkwaardige zaken aan, en stelde in de loop van mijn eerste docentenjaar aldaar regelmatig verbeteringen voor. Het vaste antwoord was iedere keer:
“Dat hebben we al geprobeerd en het werkte niet.”
Op een gegeven moment werd ik zo moe van die vaste reactie, dat ik voorstelde om die spreuk op een groot bord te schilderen en hem als leus boven de ingang van de hogeschool te spijkeren. (Geloof me, met zo’n voorstel maak je geen vrienden.) Wat ik daar op dit moment mee wil zeggen is: als iedereen altijd was blijven geloven dat lucht- of ruimtevaart onmogelijk was, dan konden we het nog steeds niet.
Ken je de Drie Wetten van de visionaire sciencefictionauteur Arthur C. Clarke?
Eerste Wet: Als een vooraanstaande maar oudere wetenschapper iets mogelijk acht, dan heeft hij vrijwel zeker gelijk. Als hij iets onmogelijk acht, dan heeft hij hoogstwaarschijnlijk ongelijk.
Tweede Wet: De enige manier om de grenzen van het mogelijke te ontdekken is er een stukje voorbij te gaan tot in het onmogelijke.
Derde Wet: Elke voldoende geavanceerde technologie is niet te onderscheiden van magie.
Bron: Arthur C. Clarke, sciencefictionschrijver, in Profiles of the Future (1962, 2000).
Roep dus niet te snel dat iets niet kan. Probeer het gewoon, want dat is de enige manier om te ontdekken of het kan. Zolang het niet lukt, kan het daarna altijd nog wel gaan lukken. Dus: blijf proberen. De Eerste Wet van Roorda: Pas als het lukt, weet je of het kan.
En dus zit er thans maar een ding op: we geloven erin dat intrinsieke duurzaamheid gerealiseerd kan worden, we werken eraan met alle kracht, en we maken het waar. We gaan hem gewoon bouwen, die intrinsieke duurzaamheid. Doe je mee?
Tweede vraag: Betekent intrinsieke duurzaamheid dat er nooit meer iets mag veranderen?
Er zijn ook mensen die, als ze horen wat ik voorstel, bang zijn dat ID uiteindelijk zou moeten uitmonden in een samenleving waarin nooit meer iets mag veranderen. Als we op een gegeven moment een soort ideaal evenwichtspunt bereikt hebben, moeten we daar angstvallig blijven zitten. Is dat zo, betekent stabiel duurzaam ook statisch duurzaam?
Het antwoord is ‘nee, gelukkig niet’. Gelukkig, omdat we anders met de verwerkelijking van ID het einde van het menselijk avontuur zouden bereiken. Het ‘einde van de geschiedenis’, om de titel van een beroemd boek (van Francis Fukuyama uit 1992) te citeren. Wat zou het leven dan saai worden! Het antwoord is ‘nee, het wordt nooit statisch’, en ik kan laten zien waarom aan de hand van iets wat ik als kleine jongen ooit meemaakte.
Ik weet het nog heel goed. Ik was doodsbang. Mijn ouders hadden mijn broertjes en mij meegenomen voor een dagje op het strand. Voor de eerste keer in mijn leven beklom ik een duin, kwam bovenaan, en nam mij voor om zo snel mogelijk naar beneden te rennen naar het strand en de zee. Ik holde omlaag, maar wat was dat nu? Ik kon niet meer stoppen! Ik dreigde voorover te vallen, en om dat te voorkomen moest ik steeds harder rennen! Ik heb gegild van angst.
Gelukkig was er een onbekende meneer die voor mij uit wandelde. Hij hoorde mijn geschreeuw, keerde zich om en ving mij op. Gered! Het zweet spatte aan alle kanten van mij af.
Op die bijna pijnlijke manier ontdekte ik een belangrijk principe dat je nodig hebt om op de been te blijven. Veel later, als volwassene, heb ik dat principe onder woorden gebracht. Als je beweegt, beweeg dan door een continue reeks van evenwichtstoestanden. Dat betekent niet dat je op je plaats moet blijven stilstaan. Je kunt prima voortbewegen, zelfs snel bewegen als je dat wilt, maar op een zodanige manier dat je op elk moment zomaar opeens kunt stoppen.
Je kunt het ook vergelijken met iemand die een trap afloopt. Jijzelf, bijvoorbeeld. Als je daarbij op ieder moment het zwaartepunt van je lijf boven je voeten houdt, dan weet je zeker dat je op een rustige, beheerste manier stabiel naar beneden gaat. Ontdek je dan halverwege de trap iets waar je even naar wilt kijken, dan kun je zonder problemen onmiddellijk stilstaan. Ook al verplaats je, je bent voortdurend in evenwicht. Doe je het anders, dan loop je het risico dat je harder en harder moet lopen om niet voorover te vallen.
Dit beeld is (helaas) prima toe te passen op onze huidige wereldwijde samenleving. Die beweegt niet door evenwichtstoestanden. De technologische, wetenschappelijke, politieke en economische ontwikkelingen gaan zo hard dat we geen moment in evenwicht zijn, waardoor we steeds harder moeten lopen om niet voorover te vallen. Het spreekt vanzelf dat we dat niet eindeloos kunnen volhouden. En deze keer is er halverwege de duin geen vriendelijke meneer die ons opvangt (al zullen sommigen daar misschien anders over denken).
En dus moeten we intrinsieke duurzaamheid zien te bereiken. Dat betekent niet dat we stil moeten gaan staan; het einde van het menselijk avontuur komt heus niet in zicht. ID betekent dat we ontdekken hoe we ons veilig verder kunnen ontwikkelen: via een continue reeks van evenwichtstoestanden.
Ik ga nog een stapje verder. Want als we als mensheid steeds weer nieuwe ontwikkelingen doormaken, betekent het vanzelf dat we op basis van die ervaringen ook altijd weer nieuwe woorden zullen bedenken. Waarmee we nieuwe verhalen vertellen. Die woorden en verhalen worden gevoed door de effecten van de verhalen die we eerder vertelden. Bij elkaar betekent dat een oneindige ontwikkeling, een altijd maar doorgaand iteratief proces. Ik noem dat het ‘Vliegwiel’, dat ik laat zien in Figuur 1.13: woorden genereren verhalen, die beleid genereren dat effecten genereert die nieuwe woorden opwekken waaruit nieuwe verhalen… enzovoorts, totdat de zon of de mens uitdooft.
Derde vraag: Garandeert intrinsieke duurzaamheid eeuwige stabiliteit?
Zal ID, als we die weten te realiseren, voor de eeuwigheid garanderen dat iedereen het Paradijs op Aarde vindt? Wordt de samenleving definitief en gegarandeerd stabiel en iedereen gelukkig?
Nee, zo mooi kunnen we het niet maken. Al was het maar omdat er altijd het risico blijft dat er op een kwade dag een blok steen met een doorsnee van vijftien kilometer tegen de Aarde botst, zoals in het verleden herhaaldelijk is gebeurd. De laatste keer was zo’n 66 miljoen jaar geleden, en toen stierven alle dinosauriërs uit samen met nog veel meer dier- en plantensoorten. Onze huidige technologie mag dan volgens Arthur C. Clarke niet te onderscheiden zijn van magie, maar het afweren van zo’n meteoriet gaat onze magische krachten voorlopig ver te boven.

Zo zijn er wel meer mogelijke oorzaken van grote catastrofes die we nooit helemaal kunnen voorkomen. Zware aardbevingen, vulkaanuitbarstingen die wereldwijd de hemel verduisteren, pandemieën: het zou een illusie zijn om te menen dat we dat volledig kunnen uitbannen, want het gaat hier om krachten die immens veel groter zijn dan die van ons. Volmaakte stabiliteit, zoals symbolisch getoond in Figuur 1.14 in de vorm van een sneeuwbal tussen twee oneindig hoge bergwanden, zal nooit bestaan.

Daarnaast zijn er op kleinere schaal altijd dingen die fout zullen gaan. Op persoonlijk niveau overlijden baby’s, worden kinderen geboren met foutjes in hun erfelijk materiaal, gebeuren auto-ongelukken en stranden huwelijken. Een Paradijs zal onze Aarde niet worden.
En dus gaat ID niet over volmaakte stabiliteit maar over een aanzienlijke versterking daarvan. Figuur 1.15 laat deze brede stabiliteit symbolisch zien. Vergelijk die maar eens met het smalle kuiltje bovenop een steile bergtop in Figuur 1.6, waaraan ter bescherming hekjes en verkeersbordjes zijn toegevoegd. Het is direct duidelijk dat zulke machteloze beleidsinstrumenten overbodig worden als de natuurlijke stabiliteit van het systeem breed genoeg is.

Toch geeft Figuur 1.15 nog niet helemaal het juiste beeld. Want deze afbeelding lijkt te suggereren dat ID leidt tot onveranderlijkheid, en zo’n verstarring is zojuist, als antwoord op de tweede vraag, tegengesproken. Daarom toont Figuur 1.16 een beter plaatje. Brede stabiliteit is daar niet een wijde kuil met één laagste punt, maar een pad dat naar de toekomst loopt tot voorbij de horizon. ID is geen statische maar een dynamische stabiliteit.

Dat pad wordt prachtig weergegeven in Figuur 1.17 in de vorm van een foto van een Brede Holle Weg.

Deze foto helpt me om de randvoorwaarden samen te vatten en zo het doel van mijn plan te formuleren:
Het is de opdracht van de nieuw te creëren wetenschap omniconomie om de Aarde en de mensen weg te leiden van een smal pad naast een afgrond op de rand van een vulkaan, en ons naar een Brede Holle Weg te brengen waarlangs we op een veilige manier naar de toekomst kunnen bewegen.
Tenslotte
De Brede Holle Weg: dat is de opdracht waar de nieuw te creëren omniconomische wetenschap voor staat. Hoe die weg eruitziet weet ik niet; dat kan ik in mijn eentje niet bedenken. Daarvoor zijn tal van onderzoekers nodig, die interdisciplinair met elkaar samenwerken. En er is een brede niet-wetenschappelijke stroom van mensen nodig. Waarom, dat lees je de volgende keer. Want ik schreef het vorige week al: ik heb een plan. Een route, waarlangs dit proces succesvol kan verlopen. Tot volgende week, dus.
68 Bijdragen
Braavos
Ik krijg bij de 'brede holle weg' toch wat claustrofobische gevoelens. Wat als we om wat voor reden dan ook genoodzaakt zijn om de 'brede holle weg' te verlaten. Worden we juist niet kwetsbaarder door 'in' de 'brede holle weg' te gaan lopen? De 'brede holle weg' kan misschien gezien worden als een tijdelijk instrument dat ons nu zou kunnen helpen.
De aard van de mens
Ligt het niet in de aard van de mens om te vallen? Het jongetje moet vallen om te begrijpen wat dat betekent.
Co Pater 7
BraavosVoorbeeld: de auto wordt uitgevonden, iedereen is positief. Er worden wegen aangelegd en men is zeer positief. Er komen steeds meer auto's de ongelukken en chaotische toestanden nemen overhand toe. Ach, wat moet we hieraan doen ? stoplichten als oplossing. Die stoplichten staan dan voor de orde die weer terugkeert, en iedereen is weer blij. De stoplichten als metafoor voor de holle brede weg.
Maar jaren later, wordt het wel erg vervuilend door die auto's. Nieuw probleem dus en dat vraagt weer om nieuwe oplossingen, om de holle brede weg te behouden.
Niko Roorda 6
BraavosHet jongetje moet wel eens vallen, gericht op overeind blijven van de latere volwassene. Het wordt hoog tijd dat ook de mensheid volwassen wordt en niet meer valt. Want wat jij eenvoudig 'vallen' noemt betekent dood en ellende voor miljoenen mensen.
Braavos
Niko RoordaJe lijkt een waarde-oordeel te plakken aan het 'vallen' van het jongetje echter ik vraag me af of de natuur van de mens zicht iets aantrekt van waarde-oordelen. Een onderliggende oorzaak is misschien de verscheidenheid in de mensen op aarde op meerdere vlakken. Je kan je afvragen of dat goed of slecht is. De verscheidenheid aan mensen doet me denken aan het begrip 'entropie' wat gezien kan worden als een 'geordende chaos'.
R. 15
Niko RoordaR. 15
Braavospetros 4
Anton Van de Haar 8
petrosEr is ook een optie waarbij geen zonnepanelen worden gebruikt, maar spiegels, om zonlicht te concentreren. De hitte die dat oplevert kan worden gebruikt om water te splitsen in waterstof en zuurstof, net als bij electrolyse. In dit geval gebeurt dat echter door in een eerste stap met zonnewarmte een metaaloxide te splitsen in puur metaal en zuurstof, en in een tweede stap dit pure metaal te laten reageren met water, waarbij weer het oorspronkelijke metaaloxide wordt gevormd, plus waterstof.
De kosten van dit proces zouden circa een factor 2 lager zijn dan die van de elektrolyse variant met zonnepanelen, maar nog steeds relatief hoog vergeleken met de productie van waterstof uit aardgas.
Maar er zijn nog veel meer veelbelovende ontwikkelingen gaande in de ontwikkeling van CO2-arme en CO2 vrije brandstoffen. Zie o.a. dit zeer interessante (maar technische) rapport:
https://arena.gov.au/assets/2016/05/Concentrating-Solar-Fuels-Roadmap-Final-Report-CSIRO.pdf
De technieken zijn in opmars, het is m.i. de taak van onze overheid om met gerichte subsidies en belastingen op energie uit fossiele brandstoffen de verdere ontwikkeling en het uitrollen van deze technieken te versnellen.
Lydia Lembeck 12
Anton Van de HaarJohan24
Anton Van de HaarJe schreef:
De technieken zijn in opmars, het is m.i. de taak van onze overheid om met gerichte subsidies en belastingen op energie uit fossiele brandstoffen de verdere ontwikkeling en het uitrollen van deze technieken te versnellen.
Bijna helemaal mee eens, maar je moet het wel de tijd geven. Er wordt inmiddels al zoveel belasting geheven op bio brandstoffen dat dat van mij wel even mag wachten. Met tien procent minder windmolens hebben we ruim voldoende budget om hoopvolle projecten te financieren.
Martin van den Heuvel 1 11
Anton Van de HaarVolgens jou heeft de overheid een taak in deze. Volgens mij ook.
Maar volgens de liberale partijen waar 74 % van de mensen op stemt, NIET.
Volgens de 8 liberale partijen moet de overheid zich NIET bezig houden met zaken die je ook aan een onderneming over kunt laten. In principe moet de overheid alleen voor politie en leger zorgdragen. Dát is wat de liberale ideologie voorschrijft. Dit levert dus een probleem op, wat ik vooralsnog niet ten goede zie veranderen.
JipX 1
petrosWeet niet of het zo bedoeld is, maar zonnepanelen in de Sahara? Dat dacht ik ook, totdat ik bedacht hoe fijn ik het zou vinden als Afrikanen mijn achtertuin zouden confisqueren voor hun eigen doelen. Zelfs de woestijn ombouwen tot een oerwoud met enorme biodiversiteit (een naar mijn idee mooier plan voor de Sahara) is geen overweging. Ook schijnbaar onbruikbare gronden kan niemand zomaar claimen: met dat idee zijn westerse maatschappijen al iets te vaak verwoesters met mooie idealen gebleken.
Lydia Lembeck 12
JipXpetros 4
JipXNiko Roorda 6
petrosLydia Lembeck 12
Niko RoordaAls Hudson's Bay het niet redt staat er weer een enorm gebouw leeg in Rotterdam centrum. Dan ombouwen tot verticale groenten teelt middenin de stad is heel goed mogelijk. Kijken, of Rotterdam dan de ballen heeft om het op te zetten... Innovatie zou juist voor Rotterdam een geweldige uitdaging zijn.
JipX 1
Niko RoordaLeestip: Bas van Bavel, De onzichtbare hand.
O.a. over de macht van kapitaal; dat is namelijk wat ik zie als 'confiscatie'; wie bepaalt wat er met andermans grond gebeurt.
Ben meer enthousiast over de verticale landbouw ..
Niko Roorda 6
JipXConfiscatie: kon wel eens een passende term zijn.
Niko Roorda 6
petrosLydia Lembeck 12
Niko Roordahttps://www.localzmagazine.nl/2018/12/boerderij-toekomst-vertical-farming/
https://www.hetkanwel.nl/2015/03/23/grootste-verticale-tuin-ter-wereld-gaat-jaarlijks-1-miljoen-kilo-groente-verbouwen/
wilag kater 5
Niko Roorda...in aanvulling daarop het volgende.
In het zenboeddhisme bestaat een praktisch en handig begrip, de 'koan'. Een koan is een mentaal kooitje of zo je wilt een ruimte die je in je geest creeert. Heb je een raadseltje of probleem dan plaats je dat in dat kooitje of die ruimte. Op deze manier zet je het raadsel eenvoudig op afstand van jezelf terwijl je er tegelijk toch voeling mee houdt en, minstens zo belangrijk, je plaatst het buiten de tijd. Dat laatste klinkt wat raadselachtig, is ook feitelijk slecht uit te leggen en kun je het beste ervaren door het eens uit te proberen. Je kunt het probleem vervolgens gaan observeren en van alle kanten gaan benaderen, er letterlijk anders tegenaan gaan kijken tot het je steeds scherper voor je (geestes)oog staat. In de laatste fase maak je jezelf dan langzamerhand geestelijk rijp voor het kunnen ervaren van allerlei oplossingen of oplossingsrichtingen. Deze praktische zenmethode is in de aard van de (zen-)zaak verbonden met meditatietechnieken maar kun je je met enige oefening ook leren zonder meditatie eigen te maken.
Waarom vertel ik dit? In een omni-ID-project als dit stuit je op voor het oog schijnbaar onneembare probleembergen. Die héél 'natuurlijke' en waardevolle bergen kun je misschien wat makkelijker toegankelijk maken door ze, middels Pippi of een koan-techniek, stap-voor-stap te beklimmen of ze te relativeren en er eenvoudig, een of meerdere keren, omheen te wandelen en zo juist van die 'probleembérgen' iets te leren; al was het maar beter luisteren naar de of jouw natuur ;-)
Jan Ooms 10
Een mooi voorbeeld vond ik de jongeren, die de 'milieustaking' onder scholieren georganiseerd hebben, die bij Mark Rutte op 'audiëntie' mochten. Na het gesprek kregen ze direct een microfoon onder hun neus met de vraag hoe hét was gegaan.
In 1e instantie zeiden ze dat het een goed gesprek was en dat er goed naar hen geluisterd was. Daarna zijn ze bij elkaar gaan zitten, hebben het gesprek geanaliseerd en kwamen tot de conclusie dat ze met mooie woorden, leugens en onwaarheden door Rutte om de tuin zijn geleid.
Niet gehinderd door extrinsieke factoren kwamen ze op hun eerdere verklaring terug, meldden terloops nog even de uitermate ongeïnteresseerdheid van Erik Wiebes, die ook bij het gesprek aanwezig was, en kondigden nieuwe stakingen aan. Niet beïnvloed door welke extrinsieke factoren dan ook die doorgaans gebezigd worden, kwamen ze op hun eerdere verklaring terug. Vervolgens dook het door extrinsieke factoren doorweekte journaille op de jeugd die bij McDonalds en BurgerKing hun fastfood uit polystyreen bakjes zat te eten met de opmerking hoe 'duurzaam' dat was.
Niet één van hen heeft zich bij Mark Rutte gemeld en zich beklaagd over het feit dat hij de klimaatdoelstellingen aan zijn laars lapt en daarin zelfs de bezorgde jeugd probeert te misleiden!
Lydia Lembeck 12
Jan OomsGert van de Kraats 6
De gedachte, dat er altijd wel een oplossing gevonden zal worden voor een probleem, zoals hier ge-opperd, zorgt er juist voor, dat veel mensen het niet nodig vinden, om zich te beperken in hun verspillende activiteiten!
Het is maar de vraag, of het met de huidige wereldbevolking technisch mogelijk is, om een duurzame wereld te realiseren. Organisatorisch of maatschappelijk lijkt dit echter volstrekt onmogelijk.
Dit kan alleen via een strak geleide wereldeconomie (zoals in China) en dat lijkt niet wenselijk.
De natuur is verspillend en streeft naar onbegrensde groei, de mens is van nature even verspillend;
intrinsieke verspilling dus.
We kunnen/moeten streven naar duurzaamheid, maar dat zal veel inspanning kosten, en nooit intrinsiek worden
Lydia Lembeck 12
Gert van de KraatsMaar wat je zegt over de natuur vind ik zorgelijk. Natuur en onbegrensde groei. We hebben veel natuur nodig om alle bewoners, dieren en vooral de planten een thuis te geven. Er moet meer natuur zijn dan dat er denkende wezens zijn. Natuur moet je zelfs niet over denken om die ondergeschikt te maken aan de mens. Dat is nu juist het recept tot nog meer ellende.
Dat duurzaamheid nooit intrinsiek zal kunnen worden kunnen we helemaal niet weten. De toekomst heeft ons vaker verbaasd. Dat er dingen kunnen waar we geen idee van hadden voordien. Zonder natuur kan het inderdaad niet. Natuur is letterlijk ONS leven.
Braavos
Gert van de KraatsLydia Lembeck 12
BraavosVoorbeeld: Neem de sojavelden in Argentinië en Brazilië. Plat gespoten met Glyfosaat en andere troep en toch blijven er insecten zich voortdurend en in snel tempo zich aanpassen, evenals de ongewenste planten (onkruid). Je houdt de Natuur nooit tegen.
Gert van de Kraats 6
Lydia LembeckOver verspilling in de natuur was ik niet duidelijk. Ik bedoelde, dat iedere soort in aantal probeert te groeien, daarbij gebruik maakt van alle mogelijke middelen en geen enkele moeite met verspilling.
Zo kan een eikeboom duizenden eikels produceren, waarbij er nauwelijks kans is, dat er 1 eikel succesvol opgroeit.
Als je gras zaait ontkiemen heel veel zaadjes. Slechts een gering aantal grasjes wordt groot, de rest wordt verdrongen.
Een roofvogel probeert het maximale broedresultaat te bereiken, ook als andere soorten door voedselgebrek zullen sterven.
De soorten worden beperkt door het boem = ho-principe : einde verhaal als er geen eten meer is of als je wordt opgegeten.
Het beest de mens hanteert van nature dezelfde groei-gedachte en hetzelfde machtsdenken.
Theo van Ingen 4
Gert van de KraatsLydia Lembeck 12
Gert van de Kraats'De toekomst heeft ons vaker verbaasd. Dat er dingen kunnen waar we geen idee van hadden voordien.'
Martin van den Heuvel 1 11
Lydia LembeckGert en Theo hebben het over MENSEN die met hun egoïstische houding weigeren om het juiste te doen voor natuur en milieu.
Of heb ik dat mis?
Zo ken ik heel veel mensen in mijn omgeving die categorisch weigeren om afval te scheiden. Terwijl ze de hele dag geen flikker te doen hebben. Zelfs de aardappelschillen in de GFT bak gooien is nog te veel moeite.
Lydia Lembeck 12
Martin van den Heuvel 1Deels zeker wel, ja.
Wat nodig is, is veel meer lessen in de schoolklassen en met de leerlingen op excursie naar wat belangrijk is. Bv, ook naar gemalen van het Waterschap bv. En dan een toets - uitdagend en leuk opgezet - om te kijken wat bleef hangen.
Martin van den Heuvel 1 11
Lydia LembeckLydia Lembeck 12
Martin van den Heuvel 1Martin van den Heuvel 1 11
Lydia LembeckJe hebt realisme
en je hebt optimisme
Wat vroeger optimisme was, zijn nu onlogische wensdromen.
Wat vroeger realisme was, is nu pessimisme
Wat vroeger pessimisme was is nu een zware depressie.
Zo lang de liberale partijen een absolute !!!!! meerderheid hebben, kunnen alle wensdromers op hun kop gaan staan tot ze blauw zien.
Het gaat niet gebeuren. Want alles wat die wensdromers willen, is funest voor de financiële en machtspositie van de liberale politici.
DAT is logica. Vervelend hé?
Lydia Lembeck 12
Martin van den Heuvel 1Roos89
Gert van de KraatsNiko Roorda 6
Roos89wilag kater 5
Niko RoordaAnnemiek van Moorst 10
Roos89Co Pater 7
Roos89Een Roos is trouwens ook al natuur.
https://www.google.com/search?q=eco+ego&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ved=0ahUKEwi1pOa72NHgAhWM3KQKHTFRBb0Q_AUIDigB&biw=1518&bih=682&dpr=1.25#imgrc=qHC4wfoAwacqFM:
Martin van den Heuvel 1 11
Gert van de KraatsHet is ook te organiseren, zo lang alle landen en hun regeringen meewerken.
Ook maatschappelijk kan het. Je kunt het afdwingen of de gewenste activiteiten goedkoper maken dan de ongewenste.
Er is echter een klein probleempje.
De mensen die de beslissingen moeten nemen, zijn verslaafd aan geld. Het zijn DIE mensen, die niet gaan meewerken met alle goede plannen en ideeën.
TOT de wereldbevolking begrijpt dat ze in het stemhokje de verkeerde keuze maakt en op andere, wél meewerkende, personen gaat stemmen.
Ook in ons land is dat aan de orde. Daarom het volgende voorbeeld dat in een vloek en een zucht is op te lossen, maar door de onwil van de politiek gebeurt het niet.
Er zijn diverse voedingsmiddelen die zijn verpakt in een product dat bestaat uit een laag plastic met "opgedampt' aluminium. Dit afval is NIET te recyclen. Volgens de producenten is het nodig omdat het product licht- en luchtdicht moet worden verpakt.
Luchtdicht bereik je al met alleen plastic.
Het product is lichtdicht verpakt in een kartonnen doos in het magazijn en zo gauw het product in het winkelschap ligt, wordt het dezelfde dag nog meegenomen en opgegeten voordat LICHT het product kan beschadigen. Je kunt ook op de verpakking zetten "in het donker bewaren".
Toch weigert de regering om die bedrijven te verbieden aluminium te gebruiken. Omdat de politici verslaafd zijn aan geld. Zij willen namelijk een vet betaalde functie in het bedrijfsleven en worden daardoor tegengehouden om dat bedrijfsleven te dwingen iets te doen wat ze niet willen.
Maar het is de bevolking die massaal op liberale politici stemt.
Die bevolking kan er dus iets aan veranderen, maar op de een of andere manier wil dat maar niet lukken.
https://rijnlandmodel.jouwweb.nl/
Niko Roorda 6
Gert van de Kraatsben wellerdieck 2
ECONOMIE is, dacht ik. de kennis van het spaarzaam en zorgvuldig omgaan met de beschikbare middelen. (Dan is duurzame economie gewoon een pleonasme, net als die zogenaamde participatiemaatschappij.) Het begrip economie is echter verworden tot een ordinair verdienmodel, "hoe verdien ik op ultrakorte termijn zo veel mogelijk geld, kan me niet schelen wat ik aanricht". Als ik hoor "de economie trekt weer aan", vraag ik me dan ook telkens weer af "over WELKE economie heb je het?" Ik zou er voor willen pleiten het woord ecomomie weer haar oorspronkelijke betekenis te geven. Dus als iemand het over DE economie heeft, vraag hem WELKE economie hij eigenlijk bedoelt.
Niko Roorda 6
ben wellerdieckCo Pater 7
ben wellerdieckArend van der Helm
Lydia Lembeck 12
Arend van der HelmIk heb het nog nooit gedaan,
dus ik denk dat ik het wel kan.
f. van Dam 6
Lydia LembeckNiko Roorda 6
Arend van der Helmwilag kater 5
Niko RoordaMarkdraaier 7
Wat ik mis in alle discussies is aandacht voor de zonnecelfolie ontwikkeld door de Tu Delft. Ik heb er speedboten die er mee beplakt waren gezien.Die gingen loeihard. Het voorddeel ervan is dat als je er auto's meebeplakt je geen(duur infrastructuurnetwerk van ) laadpalen meer nodig heb.ik heb er een prototype van gezien. Was (nog)wel prijzig ,210000.
Wellicht heb jij er wel al aandacht aan besteed.
Niko Roorda 6
MarkdraaierIk heb net het verzoek ontvangen van uitgeverij Noordhoff om mijn Basisboek Duurzame Ontwikkeling van een vierde editie te gaan voorzien. (De derde editie verscheen in 2015, dus het wordt tijd.) Misschien is die folie daarvoor een mooi onderwerp, ik ga het overwegen.
Markdraaier 7
Niko RoordaIk hoop dat je overweging positief uitpakt t.a.v. de zonnefolie.
Op www.energiepodium wordt het Heliafilm genoemd. Op tweakers.net/nieuws/32700/sharp-ontwikkelt-dunne-zonnecelfolie htm. worden de diverse toepassingen o.a. in de bouw genoemd.
Hyet Solar in Arnhem is bezig fabrieken in Saoedi-Arabie en Oman te bouwen voor grootschalige productie.
Lydia Lembeck 12
MarkdraaierMarkdraaier 7
Lydia LembeckMz59 7
MarkdraaierGert van de Kraats 6
Mz59Het is merkwaardig, dat er nog steeds geen standaard-accu's in omloop zijn, die makkelijk kunnen worden gewisseld.
Lydia Lembeck 12
Gert van de KraatsLeo Blom
soms het tegendeel van duurzaam.
De een vindt kernenergie duurzaam, maar andere mensen zijn het hiermee oneens.
En er zijn hele hordes mensen die zichzelf intrinsiek duurzaam vinden, maar wel twee keer per jaar naar Torremolinos vliegen.
Niko Roorda 6
Leo Blomwilag kater 5
Niko RoordaDie uitspraak begrijp ik niet goed, Niko; misschien steek ik op een te laag aggregatieniveau in.
Het gewenste intrinsieke ID-systeem zou (uiteindelijk) toch juíst ook (sterk) verbonden moeten zijn met langzamerhand geïnternaliseerd individueel menselijk ID-gedrag? Zou dat niet het geval zijn dan stelt de mens zich toch opnieuw buiten het gewenste ID-systeem; of vált, met alle nare gevolgen van dien, daar opnieuw buiten zoals nu ook aantoonbaar het geval is met ons verouderde en achterhaalde economische systeem tov de ons omringende wereld (zie jouw eerdere systeemschema m.b.t. 'oud economisch' & 'nieuw ID').
...en nog even een andere vraag (off-topic), Niko: ben jij bekend met het werk van het Sustainable Finance Lab? https://sustainablefinancelab.nl/wie-wij-zijn/missie/
Niko Roorda 6
wilag katerDaarom moet het systeem zelf zo ingericht zijn dat mensen zich vanzelf duurzaam gaan gedragen. Een voorbeeld op een simpel niveau: vraag mensen om de wc-spoelknop na een halve plons terug te duwen, en het gebeurt niet. Maar plaats een grote en een kleine knop en mensen gaan de kleine knop gebruiken voor een kleine boodschap.
Op het niveau van de gehele economie en de gehele mensheid is het natuurlijk veel complexer, maar het basisprincipe blijft hetzelfde: ga uit van reële mensen (gen versimpelde homo economicus) en ontwerp het systeem zo dat we ons duurzaam gedragen.
Ik ken het SFL wel, maar tot nu toe heb ik daar geen contact mee. Zou het wel graag willen, maar het is er nog niet van gekomen. Ken jij er misschien mensen?
wilag kater 5
Niko RoordaSFL: je FTM-collega Ewald Engelen is bij mijn weten al lange tijd een actief deelnemer van het SFL. Jouw ID-model zou inhoudelijk wellicht een waardevolle verdieping en aanvulling van het inhoudelijke SFL-debat kunnen zijn.
Hetty Litjens 5
Ik voel me helemaal veilig en prettig in een beschermende holle weg, maar metaforen zijn niet 'das Ding an sich'. Wat van belang is is de werkelijkheid, de reëel existerende werkelijkheid en de werkelijkheid waar je naar toe wil. Hoe breder die holle weg is hoe minder beschermend. Als ik om me heen kijk dan raak ik toch ontmoedigd. De neoliberale mutant zal enkel meelopen langs de brede lange lindenlaan als zijn belangen aangetast worden. Dan kijk ik in de eerste plaats naar de 'groene' coalitie in Amsterdam. Hardstikke goed, maar wat schiet je op met het oprichten van een paar autodeelplaatsen in de stad? Is de vrije wil van de nlm (neoliberale mutant) in staat om te gaan delen?
Daar ben ik zeer pessimistisch in.
Dus ik hoop, Nico, dat je iets fantasties uitwerkt voordat we overspoeld worden door de horden die in hun eigen werelddeel niet meer kunnen leven en verder trekken naar leefbaarder gebieden.
Kunnen we dat zonder een nieuwe Caesar? Of moet er toch iets van bovenaf geforceerd worden?
R. 15
Skinner heeft dit boek in de 70-er jaren geschreven vanuit de zorg dat de wereld naar de klote gaat als we niets iets veranderen. Het is een behoorlijk consequent doorgakkerd boekje, op basis van de operante leerwetten. Hij beschrijft dat we als dieren geneigd zijn om op basis van de korte termijngevolgen onze keuzes te maken wat er voor zorgt dat we op de lange termijn naar de knoppen gaan. Hij bepleit een manier om de maatschappij zo in te regelen dat mensen èn gelukkig en gezond zijn, èn de boel niet opsouperen of in andere zin er een potje van maken. Hij stelt dat er op wetenschappelijke gronden geen redenen zijn waarom we daar niet toe in staat zijn, mits we de mogelijkheid krijgen om de maatschappij te veranderen en we straffen kunnen vervangen door belonen. Als we mensen middels belonen “positief/duurzaam gedrag” aan kunnen leren dan gedraagt iedereen zich keurig en men voelt zich er nog goed bij ook. Ergens klinkt dit plan wat creepy (de wetenschapper gaat aan de knoppen zitten), maar hij toont aan dat dit een probleem is van woorden die mensen gebruiken. Mensen ervaren dit soort sociaal maatschappelijke plannen als “opgelegde onvrijheid” en zullen zich verzetten tegen het veranderen van de status quo, ook al is dat niet in hun eigen lange termijn belang. Skinner toont aan dat het woord “vrijheid” wetenschappelijk gezien een illusie is. Al ons gedrag wordt bepaald door de consequenties van ons gedrag. Het probleem is nu alleen dat de consequenties op andere werelddelen of andere tijdsgewrichten plaatsvinden, waardoor ons gedrag niet ten positieve gekeerd wordt.
Maar goed, ook voor de vraag: wie gaat je nieuwe systeem, zoals jij het hoopt te bedenken, inregelen? Wie heeft daartoe de macht?
wilag kater 5
Ok, maar wat bedoel je dan met een 'continue reeks van evenwichtstoestanden'? NB - Even geen woordspelletjes; maar op een logisch woordniveau: 'continue reeks' is toch een reeks zonder onderbrekingen? Koppel je 'continue reeks' vervolgens op woordniveau(!) aan evenwichtstoestanden dan belandt je, in elk geval semantisch, toch in een aanhoudende evenwichtstoestand?
Als je idd zo'n evenwichtstoestand bedoeld kun je dan je leerprocessen nog wel (her-/ver-)kennen en vervolgens doormaken? Heb je hier niet eerder iets aan leermodellen zoals bijv de leercirkel: https://www.nlp-groningen.com/leercirkel-van-onbewust-onbekwaam-naar-bewust-onbekwaam-naar-bewust-bekwaam-en-naar-onbewust-bekwaam/
wilag kater 5