An English version of this article is available here.

‘De burger mag verwachten dat het EU-besluitvormingsproces transparant en open verloopt. Hoe opener het proces, hoe makkelijker het is om te garanderen dat er een evenwichtige belangenafweging plaatsvindt en dat besluitvormers voor iedereen even toegankelijk zijn. Transparantie is ook een belangrijke factor als het erom gaat de Europese burger actiever te betrekken bij het democratisch proces van de EU.’

Deze woorden staan op de website van de Europese Commissie. Specifieker: ze zijn te vinden op de pagina van het transparantieregister van de Europese Unie. Dit register werd in 2011 uitgebreid, om ook zicht te krijgen op welke bedrijven en organisaties invloed proberen uit te oefenen op het Europees Parlement.

Sinds het Verdrag van Lissabon in 2009 meer wetgevende macht overhevelde naar het Europees Parlement, kreeg dit immers te maken met een steeds grotere druk vanuit de lobbywereld: volgens een schatting van het Corporate Europe Observatory liepen er anno 2018 dagelijks zo’n 25.000 lobbyisten in Brussel. Toch is hun werk lang niet altijd zichtbaar: regelmatig vindt de lobby plaats in de welbekende ‘achterkamertjes’. Het transparantieregister moet deze lobby deels uit de schaduw trekken, maar het is nog maar de vraag hoe effectief dat register is. Registratie is in de meeste gevallen nog vrijwillig.

Dit is niet zonder gevolgen. In september 2015 ontdekte Transparency International EU dat meer dan de helft van het register ‘incompleet, betekenisloos of onjuist' was. De waakhond vond onder andere bijna 4.000 lobby-organisaties wiens gehele opgegeven lobbybudget minder dan één minimum jaarloon bedroeg. En twee jaar later, in november 2017, repte ook het Corporate Europe Observatory over ‘dodgy data, under-reported spending, missing entries, and a lack of enforcement’.

Een andere manier om de Europese wetgever te beïnvloeden, is door middel van donaties. Daar waar het transparantieregister vrijwillig is, zijn Europese partijen verplicht inzage te verschaffen in alle donaties van boven de 500 euro. De afgelopen maanden hebben we een inventarisatie gemaakt van donaties en contributies door derden; dat resulteerde in een dataset van 997 donaties uit 57 verschillende landen, met als ontvangers 15 Europese partijen en hun denktanks. Wie zijn de gulle gevers van Europese politieke partijen, en wat zijn de beweegredenen van bedrijven, organisaties en individuen om de portemonnee te trekken?

Wat direct opvalt, is dat de astronomische bedragen die we kennen uit de Amerikaanse politiek in Brussel afwezig zijn. Een belangrijke reden hiervoor is dat verkiezingscampagnes worden gefinancierd vanuit het Europees parlement zelf.

Dit neemt niet weg dat er alsnog geld wordt overgemaakt naar de partijkas vanuit bedrijven, NGOs en andere organisaties. In de periode 2014-2018 kregen de Europese partijen een totaalbedrag van ruim 8,7 miljoen euro gedoneerd. Hoewel het klein bier is als we deze inkomsten naast het totale inkomen — zo'n 230 miljoen euro — leggen, vormen de donaties, zeker in deze Europese verkiezingscampagne, voer voor politiek debat. Zo kapte vorige maand de Franse president Emmanuel Macron een flirt met de Europese ALDE-familie af. De Alliantie van Liberalen en Democraten in Europa ontvangt namelijk donaties van biochemische multinationals als Monsanto-Bayer, multinationals die in Frankrijk de afgelopen jaren flink onder vuur kwamen te liggen. In een poging de boel vlot te trekken, beloofde ALDE geen donaties van bedrijven meer aan te nemen. 

Bovendien zijn de totaalbedragen weliswaar klein, maar worden deze steeds groter. Partijdonaties staan als Europees fenomeen namelijk nog in de kinderschoenen. Europese partijen en hun gelieerde denktanks kunnen pas sinds 2008 donaties ontvangen. Sindsdien vinden steeds meer donoren hun weg naar de Brusselse partijkassen: waar er in 2008 in totaal rond de 200.000 euro werd gedoneerd, ligt dit getal krap tien jaar later al op ruim 2,3 miljoen euro.

Grote partijen zijn niet per se degenen die ook het grote geld binnen halen. Juist de grootste politieke families — te weten de sociaaldemocraten van de PES en de christendemocraten van de EPP —  halen een bescheiden aantal donaties van niet-partijgerelateerde organisaties zoals bedrijven binnen.

Dit is op meerdere manieren te verklaren. Allereerst is het mogelijk dat kleinere politieke organisaties compactere agenda’s hebben, en met een meer eenduidige boodschap potentiële donoren kunnen binnenhengelen. Donaties die ze vanwege hun kleinere omvang misschien ook meer nodig hebben. Zo krijgen de grootste partijfamilies al voldoende geld binnen via zusterorganisaties om aan de subsidie-eisen van het Europees Parlement te voldoen, een eis die voor kleinere (en nieuwere) partijen niet makkelijk is te halen omdat zij geen gebruik kunnen maken van een reeds bestaande infrastructuur van allerlei christendemocratische of sociaaldemocratische zusterpartijen.

Ten tweede, en omdat met name de bedragen bij Eurosceptische partijen zo hoog liggen, kan dit ook wijzen op een politieke strategie waarbij donaties gebruikt worden om het debat op nationaal niveau te politiseren. Zo bleek in 2016 onder meer dankzij onderzoek van NRC Handelsblad en Apache dat de eurosceptische club van Nigel Farage donaties had gebruikt om aan de subsidie-eisen te voldoen. Met de verkregen EU-subsidie werd vervolgens Farage’s eigen nationale verkiezingscampagne betaald.

Tot slot is het beeld mogelijk vertekend door de diverse definities die iedere partij erop nahoudt. Zo constateerde Follow the Money op basis van de jaarrekeningen van de partijen dat de definities voor donaties niet alleen per partij, maar ook nog eens per boekjaar kunnen verschillen. Waar een geschonken geldbedrag in jaar 1 is terug te vinden als ‘donatie’, is een donatie van dezelfde gulle gever het jaar erop ineens een ‘special contribution’ gaan heten, en onder een andere post weggeschreven. Hoewel dit deels is tegen gegaan door een bredere definitie van donatie te hanteren (zie kader), is het mogelijk dat giften onder andere (niet door ons opgemerkte) noemers zijn weggeboekt.

Nicholas Aiossa van Transparancy International heeft hier doorgaans een zware dobber aan. ‘Het zijn immers juist dit soort bijdragen die ons iets vertellen over het netwerk achter een partij,’ zegt hij. ‘Wie zijn de mensen die we tegenkomen op hun congressen, en wie financieren deze netwerkbijeenkomsten?’

Dit is precies wat we in de komende weken inzichtelijk zullen maken. Wil je zelf bekijken welke partij geld aan neemt van wie? Gebruik dan de zoekmachine hieronder.