Wat Madeleine de Cock Buning ruim een jaar geleden nog deed, mogen haar opvolgers niet meer zomaar doen. De oud-voorzitter van het Commissariaat voor de Media werd in januari 2020, een halfjaar nadat ze was vertrokken bij de mediatoezichthouder, lobbyist voor Netflix.

Het Commissariaat voor de Media moet ervoor zorgen dat publieke en commerciële omroepen zich aan de Mediawet houden, dat de Wet op de vaste boekenprijs wordt nageleefd, en dat in Nederland gevestigde bedrijven zich aan de EU-regels voor audiovisuele mediadiensten houden.

Het is die laatste taak waardoor de nieuwe stap in De Cock Bunings carrière vorig jaar tot flinke discussies leidde. Sinds 2015 is het Europese hoofdkantoor van Netflix in Nederland gevestigd. De Cock Buning ging dus aan de slag bij een bedrijf dat tot voor kort onder haar eigen toezicht viel.

Het was een klassieke draaideurbeweging van publiek naar privaat, iets waar Follow the Money vaker onderzoek naar heeft gedaan.

De kritiek op de overstap zette het verantwoordelijke ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap ertoe aan om de regels voor bestuursleden van de mediatoezichthouder aan te scherpen. De nieuwe regels zijn sinds 1 oktober 2020 van kracht. Voortaan is er sprake van een afkoelingsperiode van een jaar. 

Dat houdt in dat bestuursleden die hun functie bij het Commissariaat hebben neergelegd, in de twaalf maanden na hun vertrek toestemming moeten vragen aan de minister als ze willen werken in een sector waar het Commissariaat toezicht op houdt. 

Oud-bestuursleden mogen zonder overleg met de minister geen banen aannemen ‘die mogelijk conflicterend zijn met het belang van het Commissariaat of die uit een oogpunt van belangenverstrengeling of de schijn daarvan onwenselijk zijn’. Sowieso moeten ze in de eerste drie maanden na hun vertrek elke nieuwe functie melden aan de minister.

De invoering van de nieuwe regels heeft voor zover bekend geen media-aandacht gegenereerd. Wat ook onopgemerkt is gebleven, is dat de regels vrij tandeloos zijn. Er staat niets in over sancties bij overtreding.

Nu geen sancties, misschien later

Nadat Follow the Money dit was opgevallen, bevestigde de woordvoerder van inmiddels demissionair minister Arie Slob (Media, ChristenUnie) dat er geen sancties zijn voor (oud-)bestuursleden die zich niet houden aan de regels. Het ministerie blijkt volledig te vertrouwen op de goede intenties van oud-toezichthouders.

‘Van commissarissen wordt verwacht dat ze zich aan de nieuwe (gedrags)regels houden,’ laat de woordvoerder per e-mail weten. ‘Daar tekenen zij ook voor bij de integriteitscheck die aan hun benoeming vooraf gaat. Daarom is nu geen sanctie opgenomen. Mocht er in de praktijk aanleiding toe zijn, dan zal alsnog worden overwogen een sanctie in de regeling op te nemen.’

Eerder meldde het ministerie aan Follow the Money dat het overtreden van de gedragsregels ‘weliswaar geen directe sanctie’ oplevert, maar wel ‘consequenties [kan] hebben voor de positie van de persoon in kwestie bij eventuele toekomstige benoemingen.’

Tweede-Kamerlid Peter Kwint (SP) noemt de situatie ‘weinig geruststellend’. Kwint stelde destijds kritische vragen over de overstap van De Cock Buning naar Netflix. ‘De hele aanleiding van de aanscherping van deze gedragsregels was dat zelfregulering niet werkt,’ zegt hij nu.

De opmerking van het ministerie dat overtredingen van de regels gevolgen kunnen hebben voor eventuele toekomstige benoemingen, noemt Kwint ‘onparlementair gezegd quatsch’. Dit omdat het juist mensen betreft die weggaan bij het Commissariaat: ‘De kans dat die binnenkort terugkomen lijkt me nogal nihil. Je wilt juist iets doen om te voorkomen dat mensen naar een plek gaan waar ze tot voor kort toezicht op hielden. Dat doe je niet door te dreigen met dat mensen niet meer terug kunnen komen.’

Het Commisariaat moest het nieuws van De Cock Bunings nieuwe baan via de media ontvangen

Vorig jaar schreef Follow the Money dat het Europees Defensieagentschap (EDA) machteloos stond tegenover het besluit van voormalig directeur Jorge Domecq om als lobbyist aan de slag te gaan bij defensiebedrijf Airbus. Domecq nam die baan aan voordat hij toestemming had gekregen van de EU. Hij overtrad daarmee de regels over belangenconflicten, maar consequenties bleven uit. Het EDA kwam bij de zaak-Domecq tot de conclusie dat het geen mogelijkheid had om sancties op te leggen die enig effect zouden hebben op een voormalig werknemer.

Het Commissariaat voor de Media kende de afgelopen jaren veel interne problemen. Zo schreef NRC Handelsblad in 2019 in een groot onderzoeksartikel over ‘interne chaos en stuurloosheid’.  Momenteel heeft het Commissariaat een interim-voorzitter, Renate Eringa-Wensing. Haar termijn zou 31 maart aflopen, maar is verlengd tot 31 juli. Op 1 maart kreeg het Commissariaat twee nieuwe collegeleden: Steven Flipse en Peter Eijsvoogel.

De Cock Buning was niet het eerste geval van een overstap naar een partij waar het Commissariaat toezicht op hield. In 2019 verliet de toenmalige algemeen directeur, Suzanne Teijgeler, het Commissariaat om te gaan werken voor Discovery Benelux BV, enkele maanden nadat het Commissariaat de toezichtskosten voor Discovery verlaagde.

Bij Teijgeler zat er anderhalve maand tussen het vertrek en de nieuwe baan, bij De Cock Buning 6,5 maanden. Netflix noemt die 6,5 maanden een ‘afkoelingsperiode’, maar onduidelijk is hoe die periode is bepaald en wanneer de gesprekken tussen De Cock Buning en Netflix zijn begonnen. In elk geval was het Commissariaat niet betrokken bij het bepalen van de afkoelingsperiode: die moest het nieuws van De Cock Bunings nieuwe baan via de media ontvangen.

Follow the Money vroeg De Cock Buning om dergelijke details te geven en iets te zeggen over het feit dat de minister nu indirect heeft geoordeeld dat haar afkoelingsperiode te kort was — de afkoelingsperiode is immers twaalf maanden geworden.

Voor vragen verwijst De Cock Buning echter naar een woordvoerder van Netflix, die als reactie alleen een korte, weinig zeggende verklaring geeft: ‘Madeleine de Cock Buning is meer dan 6 maanden na haar vertrek bij het Commissariaat voor de Media  — waar ze het einde van haar termijn van tien jaar had bereikt — bij Netflix aan de slag gegaan.’